Ran

ε Eridani
Położenie w gwiazdozbiorze
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Erydan
Rektascensja	03h 32m 55,845s[1]
Deklinacja	−09° 27′ 29,73″[1]
Paralaksa (π)	0,31222 ±0,00046″[2]
Odległość	10,447 ±0,016 ly 3,2029 ±0,0048 pc
Wielkość obserwowana (pasmo V)	3,73 ±0,01m[3]
Rozmiar kątowy	2,153 ±0,028[3] mas
Ruch własny (RA)	−975,37 ±0,57 mas/rok[2]
Ruch własny (DEC)	20,27 ±0,56 mas/rok[2]
Prędkość radialna	16,43 ±0,09 km/s[1]
Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy	pomarańczowy karzeł, gwiazda zmienna typu BY Draconis
Typ widmowy	K2 V[1]
Masa	0,781 ±0,005[4] M☉
Promień	0,83[2] R☉
Metaliczność [Fe/H]	−0,13 ±0,04[3]
Wielkość absolutna	6,18m[5]
Jasność	0,381 L☉[2]
Okres obrotu	11,2[6] d
Prędkość obrotu	2,4 ±0,5 km/s[6]
Wiek	~1 mld lat[3]
Temperatura	4975 K[2]
Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół	Centrum Galaktyki
Półoś wielka	9533[5] pc
Mimośród	0,2277[5]
Alternatywne oznaczenia
Oznaczenie Flamsteeda: 18 Eridani 2MASS: J03325591-0927298 Bonner Durchmusterung: BD−09 697 Boss General Catalogue: GC 4244 Katalog Gliesego: GJ 144 Katalog Henry’ego Drapera: HD 22049 Katalog Hipparcosa: HIP 16537 Katalog jasnych gwiazd: HR 1084 SAO Star Catalog: SAO 130564
Multimedia w Wikimedia Commons

Epsilon Eridani (Ran, ε Eri) – gwiazda w gwiazdozbiorze Erydanu. Znajduje się w odległości około 10,5 roku świetlnego od Słońca i jest jedną z najbliższych gwiazd.

Nazwa własna gwiazdy, Ran, nie jest nazwą tradycyjną, lecz została wyłoniona w publicznym konkursie i zaakceptowana przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Wywodzi się ona od nordyckiej bogini toni morskiej Rán. Podobnie od imienia jej męża, olbrzyma Ägira, wywodzi się nazwa planety AEgir okrążającej gwiazdę. Nazwy te zaproponowali uczniowie szkoły średniej Mountainside (Stany Zjednoczone)^[7][8].

Jest to widoczna gołym okiem, choć niewyróżniająca się jasnością (obserwowana wielkość gwiazdowa: 3,73^m) gwiazda w północnej części gwiazdozbioru Erydanu^[9]. Na niebie gwiazda ma aż 10 słabych optycznych towarzyszek, jednak ich ruch względem Epsilon Eridani wskazuje, że są niezwiązanymi obiektami tła^[10].

Epsilon Eridani to pomarańczowy karzeł, gwiazda ciągu głównego należąca do typu widmowego K2. Jest chłodniejsza i świeci słabiej od Słońca – według pomiarów sondy Gaia ma temperaturę 4975 K i jasność równą około 38% jasności Słońca^[2]. Jej promień to około 0,83 promienia Słońca^[2], a masa jest równa ok. 0,78 masy Słońca^[4]. Jest to gwiazda typu BY Draconis, która wykazuje rotację różnicową, uwidaczniającą się w ruchu plam gwiazdowych^[6]. Duża aktywność magnetyczna, a także szybka rotacja wiążą się z wiekiem gwiazdy^[9]. Ran jest znacznie młodsza od Słońca, wiek gwiazdy i jej układu planetarnego jest oceniany na od pół miliarda do miliarda lat^[11].

Ran jest jedną z najbliższych gwiazd okrążanych przez planety pozasłoneczne. W systemie znajdują się także dwa pasy planetoid oraz zewnętrzny lodowy pierścień przypominający pas Kuipera^[12]. Struktura pasów wokół gwiazdy sugeruje, że oprócz znanego obiektu, w układzie mogą się znajdować inne planety^[13].

Pierwszą planetę (Epsilon Eridani b) odkryto w 2000 roku^[14]. W 2006 roku Kosmiczny Teleskop Hubble’a potwierdził astrometrycznie, że gwiazdę okrąża planeta^[15]. W 2015 roku otrzymała ona nazwę własną AEgir^[7][8]. Jej właściwości długo pozostawały kontrowersyjne, jako że wyznaczony na podstawie pomiarów mimośród orbity wydawał się za duży, aby pogodzić istnienie planety z obecnością wewnętrznego pasa planetoid wokół gwiazdy. W 2018 roku, dzięki połączeniu pomiarów ruchu gwiazdy z ostatnich 30 lat znaleziono orbitę o niskim mimośrodzie (e=0,07), sytuującą planetę poza pasem planetoid^[16]. Badania z 2023, łączące pomiary prędkości radialnej i astrometryczne, pozwalają określić masę minimalną planety na 0,76 masy Jowisza, średnią odległość na 3,5 au, a mimośród na 0,26^[17].

Najbliższym sąsiadem ε Eri jest podwójny czerwony karzeł o oznaczeniu Luyten 726-8 (tworzą go składniki UV Ceti i BL Ceti), znajdujący się w odległości 5,1 ly (1,56 pc)^[11].

W latach 60. XX wieku Epsilon Eridani i Tau Ceti zostały przez Franka Drake’a wytypowane do projektu OZMA, którego celem było poszukiwanie sygnałów radiowych mogących pochodzić od cywilizacji pozaziemskich. Kryteriami wyboru była stosunkowo nieduża odległość oraz fizyczne podobieństwo obu gwiazd do Słońca. W ramach projektu przeprowadzono ponad 100 godzin nasłuchu radiowego na częstotliwości 1420 MHz (promieniowanie neutralnego wodoru), wykorzystując do tego celu 26-metrowy Radioteleskop Green Bank. Wyniki obserwacji były negatywne^[18][9].

W uniwersum gry komputerowej Halo, gwiazdę tę okrążają planety Tribute, Circumstance, Beta Gabriel, Tantalus, Epsilon Eridani IV, a przede wszystkim Reach. Wszystkie te planety znajdują się we władzy Dowództwa Kosmicznego Narodów Zjednoczonych (UNSC). Podczas wojny z przedstawicielem obcej cywilizacji, Przymierzem (Covenant), kolonia staje się bastionem desperackich walk Sił Zbrojnych UNSC z Przymierzem o kontrolę nad tą najważniejszą kolonią ludzkości^[19].

W cyklu Przestrzeń objawienia Alastaira Reynoldsa, umiejscowionym w odległej przeszłości, miejscem akcji wielu powieści jest planeta Yellowstone znajdująca się w układzie Epsilon Eridani^[20].

W serialu telewizyjnym Babilon 5 na orbicie wokół fikcyjnej trzeciej planety znajduje się tytułowa stacja kosmiczna^[21].

W cyklu Oko Jelenia Andrzeja Pilipiuka łasica pochodzi z planety Czita z układu planetarnego wokół Epsilon Eridani^[22].

W cyklu Shadow Raptors Sławomira Nieściura układ Epsilon Eridni jest skolonizowany przez ludzi. Koloniści prowadzą nieustanną walkę z rasą Skun o dominację w tym układzie^[23].

• gwiazdy położone najbliżej Ziemi
• lista gwiazd w gwiazdozbiorze Erydanu

• Hubblesite.org – Hubble Observations Confirm that Planets Form from Disks Around Stars (ang.)
• eps Eridani b w serwisie The Extrasolar Planets Encyclopaedia (ang.)
• eps Eridani c w serwisie The Extrasolar Planets Encyclopaedia (ang.)
• www.space.com: Smallest Known Extrasolar Planet Possibly Found. 2002-10-23. [dostęp 2014-07-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-09)].