Radiostacja R-140 – dwuwstęgowa, krótkofalowa radiostacja nadawczo-odbiorcza średniej mocy R-140 na samochodzie eksploatowana w Wojsku Polskim.
Ze względu na swe parametry techniczne nazywana była sprzętem wojskowym tzw. II generacji w odróżnieniu od radiostacji dwuwstęgowych starego parku. Znana w ZSRR pod kryptonimem „БЕРЁЗА” (Brzoza).
Wersje radiostacji:
R-140 – zakupione (lata 60) z ZSRR montowane na polskie podwozia Star 660,
R-140 – produkowane przez ZE-WAREL w Warszawie (lata 70) na podwoziu Star-660,
R-140Z1 – produkowane przez ZE-WAREL w Warszawie (połowa lat 70) na podwoziu Star-660,
R-140M – ZE-WAREL – Warszawa (od 1979) na podwoziu Star 266,
R-140J – tworzone przez użytkowników po zamontowaniu zamiast dalekopisu telefonicznego urządzenia utajniającego typu T-217 lub nowszego T-219 (od 1976).
Radiostacja jednowstęgowa KF R-140 na samochodzie Star-660Radiostacja jednowstęgowa KF R-140M na samochodzie Star-266
Pierwsze polskie egzemplarze radiostacji R-140 były produkowane przez Zakłady Radiowe im. Marcina Kasprzaka w Warszawie, później ich produkcję przejęły Zakłady Elektroniczne WAREL. Specjalizowały się one później w produkcji dla innych krajów: Czechosłowacji (montowane na Pragach), Jugosławii (montowane na Ziłach-131) oraz do strefy równikowej malowane nie na kolor khaki, a na biało.
Przeznaczenie
Radiostacja była przeznaczona do utrzymywania nieprzerwanej łączności w paśmie KF w ruchu lub podczas postoju. Po uzupełnieniu pulpitu radiostacji panelem wykonawczym zdalnego sterowania (PWZS) i po wcześniejszym zaprogramowaniu i nastrojeniu nadajnika i odbiornika miała możliwość pełnego zdalnego sterowania. Realizowane mogło to być z panelu dyspozycyjnego zdalnego sterowani (PDZS) z odległego elementu łączności, np. aparatowni radioodbiorczej poprzez kabel względnie radiolinię w kanale telefonicznym lub telegraficznym. Pierwowzorem tego systemu był rosyjski zestaw urządzeń zwany „ДИСТАНЦИЯ-1”.
Oryginalna wersja rosyjska radiostacji posiadała dalekopis taśmowy ST-35.
Wersja R-140Z1 wyposażona była w nowszy pulpit radiostacji oraz:
panel telefoniczny PTF-31,
panel telegraficznej komutacji PTK-32-1,
panel telegrafii tonalnej PTT-32-2,
panel translacji PTR-32-3.
Stwarzało to dodatkowe możliwości komutacyjne i umożliwiało pracę dalekopisem w kanale radiostacji R-107.
Wersja R-140M posiadała zmieniony nadajnik z uwagi na zmiany konstrukcji anteny promieniowania pionowego, wprowadzenie nowych rodzajów emisji radiowych (manipulacje częstotliwości o większych przesuwach) oraz przystosowanie radiostacji do zamontowania w niej urządzeń łączności utajnionej i specjalnej. Wprowadzono też nowe urządzenie PDM-1 (przetwornik dalekopisowy kodu Morse’a) pozwalający nadawać tym kodem z klawiatury dalekopisowej i przystosowany do przetwarzania taśm perforowanych szyfrotelegramów. Inne zmiany w ukompletowaniu wymieniono wcześniej. W tej wersji wyposażano radiostację w odporniejszy zespół spalinowo-elektryczny AB-4-3/230.
Dane taktyczno-techniczne
Ogólne
Zasięgi
anteny prętowe do 100 km
antena promieniowania pionowego do 400 km
anteny symetryczne (dipol, typu „V”) do 3500 km
Zasilanie
sieć jednofazowa 220 V, 50 Hz (PAB-2) – tylko urządzenia odbiorcze
sieć trójfazowa 3 × 380 V lub 3 × 220 V, 50 Hz
zespół spalinowy PAB-4 (4 kW 3 × 380 V)
prądnica GAB-8 (8 kW 3 × 380 V)
Radiostacja wyposażona była w układ automatycznego wyłączenia sieci AWS. Jego działanie oparte było na porównaniu potencjału nadwozia z dodatkowym kołkiem uziemiającym oddalonym od radiostacji do 25 m. W przypadku pojawienia się napięcia przewyższającego 24 V (dawna wartość napięcia bezpiecznego), następowało odłączenie zewnętrznego napięcia zasilającego od aparatury.
Możliwości pracy
praca simpleksowa lub dupleksowa
kluczem telegraficznym z pulpitu radiostacji lub urządzenia wynośnego UW
z mikrofonu z pulpitu radiostacji, z urządzenia wynośnego lub z kabiny kierowcy
dalekopisem z radiostacji lub z innych aparatów telegraficznych
z oddalonego na odległość do 800 m polowego aparatu telefonicznego
poprzez kanały radiolinii R-405 w kanale telefonicznym lub telegraficznym
poprzez telefoniczne urządzenie utajniające z radiostacji lub oddalonego aparatu (z aparatu do radiostacji informacja była jawna)
z innych telefonicznych lub telegraficznych aparatowni
praca dalekopisem lub kluczem w kanale R-105 (tylko R-140Z1)
praca simpleksowa, telefoniczna, utajniona w jednej wstędze (tylko R-140J)
Rodzaje emisji
W nawiasach symbole emisji radiowych według starych oznaczeń.
praca telegraficzna z manipulacją amplitudy (A1)
praca telegraficzna z manipulacją częstotliwości jedno lub dwukanałowa z różnymi przesuwami (F1-125, F1-250, F1-500, F6-250)
praca telefoniczna dwuwstęgowa z pełną lub ograniczoną falą nośną (A9A)
praca telefoniczna jednowstęgowa w górnej lub dolnej wstędze bocznej z różnymi poziomami fali nośnej (A3J, A3A, A3H)
praca telefoniczna jednowstęgowa z niezależnymi wstęgami bocznymi (różna informacja – A3BJ, A3BA)
praca telefoniczna z modulacją częstotliwości (F3)
Nadajnik
Elementy składowe
Tetroda nadawcza Q-1P
wzmacniacz mocy WM (lampa Q-1P lub GU-43b)
urządzenie symetryzująco-dopasowujące USD
sprzęgacz anteny promieniowania pionowego SAAP
przełącznik wysokiej częstotliwości PWCz
przełącznik anten nadawczych PAN (na zewnątrz nadwozia)
W wersji R-140M zmieniona została konstrukcja anteny APP na 2 pręty zasilane synfazowo. Pozwoliło to na rezygnację z SAAP i SOAAP.
Parametry nadajnika
moc nadajnika ≥ 1000 W
zakres częstotliwości 1,5 – 29,9999 MHz
siatka częstotliwości ustalonych co 100 Hz
stabilność częstotliwości 10−8 Hz/Hz
uzyskana poprzez automatyczną syntezę częstotliwości
pamięć elektroniczna i mechaniczna 10 fal nadawczych
podział pasma na 5 (WM) i 7 (USD) podzakresów
czas zmiany przygotowanej fali do 1 min
strojenie wzbudnika elektroniczne, wzmacniacza mocy i dopasowań antenowych ręczne
istniała możliwość strojenia dopasowań do anteny bez promieniowania (tzw. „ciche strojenie”)
sprawność energetyczna około 25% Uwarunkowane to było koniecznością pracy lampy mocy w klasie „A”. Wzmacniacz mocy musiał mieć charakterystykę liniową aby nie zniekształcać wytworzonych we wzbudniku emisji telefonicznych.
W związku z dużym współczynnikiem przestrajania (30/1,5 MHz=60) pasmo wzmacniacza mocy -WM, dzieliło się na 5 podzakresów:
zakres 1,5 – 3,0 MHz
zakres 3,0 – 5,0 MHz
zakres 5,0 – 10 MHz
zakres 10 – 16 MHz
zakres 16 – 30 MHz
a blok dopasowania do anten -USD na 4:
zakres 1,5 – 4,0 MHz
zakres 4,0 – 7,5 MHz
zakres 7,5 – 16 MHz
zakres 16 – 30 MHz
Anteny nadawcze
W nawiasach zakres roboczych częstotliwości i wysokość podwieszenia anteny na maszcie. Poza tymi częstotliwościami ich charakterystyki promieniowania były odmienne od typowych.
Anteny niesymetryczne:
(14–30 MHz) prętowa 4 m
(4,0–14 MHz) prętowa 10 m
(1,5–2,0 MHz) typu T 2 × 40 m (na 12 m)
(2,0–4,0 MHz) typu T 2 × 11 m (na 10 m)
(2,0–12 MHz) promieniowania pionowego APP(praca w ruchu i na postoju)
Anteny typu „T” powstawały z dipoli przez zwarcie przewodów fidera wewnątrz aparatury. W wersji R-140M nie występuje nadawcza antena prętowa 4 m. Rolę tę spełnia wspomniana wcześniej nowa antena APP – dwa pręty w pozycji „pion”.
Anteny symetryczne:
(1,5–4,0 MHz) dipol symetryczny 2 × 40 m (na 12 m)
(5,0–15 MHz) dipol symetryczny 2 × 11 m (na 10 m)
(10–30 MHz) nadawcza typu „V” 2 × 46 m (na 12 m)
Odbiornik
Elementy składowe
panel podstawowy 2-1M
syntezer częstotliwości 1-0M
zasilacz odbiornika 3-0M
panel telefoniczny 4-0M
panel telegraficzny 5-0M
panel wyjść liniowych 9-0M
Parametry odbiornika
zakres częstotliwości 1,5 – 29,999 MHz
siatka częstotliwości co 100 Hz
stabilność częstotliwości
dobowa 2,5 × 10−8 Hz/Hz
miesięczna 1,2 × 10−7 Hz/Hz
uzyskana poprzez automatyczną syntezę częstotliwości
