Przymiotno ostre (Erigeron acris L.) – gatunek roślin z rodziny astrowatych. Jest szeroko rozpowszechniony w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Występuje w Kanadzie, północnej części Stanów Zjednoczonych, na rozległych obszarach Europy i Azji z wyjątkiem południowych krańców tych kontynentów oraz w Maroku w Afryce[3]. W Polsce jest gatunkiem rodzimym[4], pospolitym na całym obszarze[5].
Morfologia
Koszyczek
Pokrój
Roślina zielna tworząca korzeń palowy lub drewniejące kłącze oraz pojedynczą lub kilka łodyg osiągających od kilku do 70 cm wysokości, rzadko wyższymi (do 100 cm)[6]. Łodygi są prosto wzniesione, rzadziej podnoszące się, dość sztywne, krótko i szorstko owłosione[7], rzadko niemal nagie[6], często czerwono nabiegłe[7]. Rozgałęziają się tylko w górnej części[6]. Roślina bardzo zmienna morfologicznie[7].
Skupione w rozety przyziemne, przy czym w czasie kwitnienia liście odziomkowe czasem są już uschnięte. Liście w dole pędu są wąskie, odwrotnie jajowate do podługowatych, stopniowo zwężone w ogonek krótszy od blaszki, zaostrzone lub tępe, całobrzegie lub z drobnymi i rzadkimi ząbkami[7]. Osiągają od 1,5 do 13 cm długości i 0,3–1,8 cm szerokości[6]. Wyższe liście są mniejsze i zmniejszają się ku górze pędu, są siedzące, najwyższe są równowąskie. Z obu stron liście są szorstko owłosione, przy czym z góry czasem łysieją[7].
Zebrane w 5–30 (rzadko więcej) koszyczków tworzących kwiatostan złożony przypominający grono lub podbaldach[7], gęsty lub luźny[6]. Kwiatostany rozwijają się kolejno od góry ku dołowi. Okrywa jest kubeczkowata o długości zazwyczaj 5–7 mm i średnicy 6–10 mm. Listki okrywy są wąskolancetowate i gęsto owłosione. Na brzegu koszyczka występują kwiaty języczkowe o języczku różowym[7], rzadziej liliowym lub białym[6], bardzo wąskim i zwykle nie dłuższym lub niewiele dłuższym od okrywy[7]. Kolejne dwa szeregi kwiatów to kwiaty żeńskie składające się z bardzo wąskiej i bezbarwnej rurki korony o długości ok. 3 mm[6]. Wewnątrz koszyczka znajdują się kwiaty obupłciowe żółtawo-zielonkawe[7], rzadko z łatkami na końcu korony barwy purpurowej lub ciemnoliliowej. Kwiaty te osiągają ok. 4–5 mm długości[6].
Niełupki długości ok. 2 mm z puchem kielichowym ok. trzy razy dłuższym, białawym, czasem z żółtawym, czerwonawym lub rudawym odcieniem. Włoski puchu są cienkie i odlegle ząbkowane[7].
Okrywa koszyczka
Łodyga
Blaszka liścia
Gatunki podobne
Inne przymiotna występujące w Europie Środkowej mają kwiaty języczkowe wyraźnie dłuższe od okrywy (np. przymiotno białeE. annuus i alpejskieE. alpinus) lub niemal nie wystającymi poza okrywę (np. przymiotno kanadyjskieE. canadensis i argentyńskieE. bonariensis). Podobnie krótkie kwiaty języczkowe mają rośliny wyróżniające się nagimi lub bardzo słabo i zwykle tylko w dole owłosionymi pędami – E. droebachensis i E. politus[7][8].
Rośnie na suchych łąkach i pastwiskach, przydrożach, w żwirowiskach i miejscach kamienistych, w widnych zaroślach i lasach[7]. W polskich górach sięga do 1740 m n.p.m. w Tatrach[7].
E. acris var. multicaulis (Wall. ex DC.) C.B.Clarke
E. acris subsp. phaeocephalus ech.f.
E. acris subsp. podolicus (Besser) Nyman
E. acris subsp. pycnotrichus (Vierh.) Grierson
E. acris subsp. staintonii Rech.f.
Wyróżniane w niektórych ujęciach podgatunki subsp. politus (Fries) H. Lindb. f. oraz subsp. droebachiensis (O.F.Müll.) Mela[8] wyodrębniane są w bazie taksonomicznej Plants of the World Online w randze gatunków – Erigeron politus Fr. i Erigeron droebachensis O.F.Müll. (do tego drugiego gatunku włączane są rośliny wyodrębniane w niektórych ujęciach jako E. acris subsp. macrophyllus (Herbich) Soó lub nawet E. macrophyllus Herbich)[3].
Dawnym Słowianom jego kwiaty służyły do odczyniania wróżb dotyczących zdrowia i szczęścia poszczególnych domowników[9].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdeErigeron acris L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-05-23].
↑ZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 77-78, ISBN 978-83-62975-45-7.
↑Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA.Zając (red.), MariaM.Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 219, ISBN 83-915161-1-3, OCLC831024957.
↑ abcdefghijklmnopBogumiłB.PawłowskiBogumiłB., Erigeron L., Przymiotno, [w:] BogumiłB.Pawłowski, AdamA.Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 142.
↑ abLucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 466. ISBN 83-01-14342-8.
↑Kazimierz Moszyński: Kultura ludowa Słowian, Kraków 1934, s. 401
