Powódź w Holandii w 1953 roku (nider.Watersnoodramp – w dosłownym tłumaczeniu „katastrofa powodzi”) – powódź, która nawiedziła Holandię w wyniku bardzo silnego sztormu w nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1953 oraz zbiegu kilku innych niekorzystnych zjawisk meteorologicznych i spowodowała przerwanie wałów przeciwpowodziowych i wdarcie się wody morskiej 75 km w głąb lądu. W wyniku powodzi zginęło 1836 osób. Tenże sztorm spowodował też powodzie w innych krajach rejonu Morza Północnego[a]. Aby uniknąć powtórzenia się kataklizmu władze Holandii podjęły decyzję o realizacji stworzonego wcześniej Planu Delta.
Sprzyjające powodziom warunki naturalne Holandii
Około 60% powierzchni Holandii stanowią niziny, w tym ok. 40% to depresje osiągające 5–7 m p.p.m. W Niderlandach Niskich dominują poldery (ok. 2000 km²), które powstają po osuszeniu zatok morskich i jezior (np. Zuidplaspolder, 7 m p.p.m.).
Na północy i wschodzie kraju znajdują się liczne wydmy. Uchodzące do Morza Północnego rzeki (Ren, Skalda, Moza, Mozela) tworzą bagnistądeltę. Poziom wód w tych rzekach zależy m.in. od intensywności topnienia śniegu w Alpach i intensywności opadów na obszarze Holandii, Niemiec, Francji, Belgii i Szwajcarii. W strefie ciepłego klimatu morskiego, np. w Holandii (najchłodniejszy miesiąc: styczeń, temperatura minimalna: -1 °C), zimą ilość opadów jest duża[1][2].
Z punktu widzenia możliwości wdarcia się wody morskiej na ląd ważna jest również siła i kierunek wiatrów. W Holandii notuje się ok. 99% dni wietrznych w roku, a wiosną często występują wiatry północne, powodujące cofkę powodziową[2]. W czasie sztormów, nadchodzących w kierunku Holandii znad Morza Północnego, masy wód spiętrzają się szczególnie mocno, natrafiając na zwężenie drogi – Cieśninę Kaletańską i kanał La Manche. Spiętrzenie zwiększa się dodatkowo co 12 godzin w wyniku przypływów morza, a zwłaszcza pływów syzygijnych[1][3].
Po analizie strat poniesionych w 1916 powrócono do wcześniej zarzuconych planów Cornelisa Lelyego (minister robót publicznych), które były przygotowane już w końcu XIX w. Realizację zamierzeń przerwała I wojna światowa. GroblaAfsluitdijk, łącząca Holandię Północną z Fryzją (32 km długości), została zbudowana dopiero w latach 1920–1932[5].
Kataklizm 1953
Przyczyny
W styczniu i lutym 1953 roku zbiegły się w czasie 4 niekorzystne okoliczności[6]:
stan wód Renu i Mozy był wyjątkowo wysoki z powodu roztopów w Alpach i obfitych opadów deszczu w Niemczech i Ardenach; w końcu stycznia fala powodziowa zbliżała się do delty,
na Morzu Północnym panował bardzo silny północno-zachodni sztorm (11 stopni w skali Beauforta, prędkość wiatru w porywach 144 km/h).
1 lutego, po godzinie 4:00, u wybrzeży Zelandii i Flandrii wystąpił super-przypływ syzygijny (niderl.springtij).
O świcie 1 lutego poziom morza w Vlissingen osiągnął rekordową wysokość 4,55 m ponad NAP (niderl.Normaal Amsterdams Peil). Wały przeciwpowodziowe (ndl dijken) zostały przerwane w 89 miejscach – woda zniosła niemal połowę (500 km) łącznej długości wałów i wdarła się w głąb lądu (również w Belgii, Niemczech i w Anglii). Wyspy Zelandii oraz cześć wysp Brabancji i Holandii Południowej zostały zalane ciągu kilku nocnych godzin. Ludność tych terenów została zaskoczona kataklizmem – nie wszyscy zdążyli uciec np. na strychy domów[6][5].
1 lutego został ogłoszony stan katastrofy narodowej. Pierwszymi działaniami były próby umacniania zachowanej części umocnień brzegowych (przewidywano kolejny przypływ). Intensywną akcję pomocy powodzianom rozpoczęto 2 lutego. Początkowo była prowadzona siłami własnymi (wojsko i ludność cywilna); w całym kraju spontanicznie zorganizowano gromadzenie żywności i ubrań. W kolejnych dniach uzyskano pomoc z innych krajów, a przede wszystkim ze strony stacjonującej w Niemczech armii amerykańskiej, dobrze wyposażonej w sprzęt ratunkowy (amfibie, helikoptery i ciężki sprzęt transportowy). Pomocy udzielały też Belgia, Francja, Niemcy, Włochy, Anglia, Kanada. Mimo to wiele rodzin przez trzy dni pozostawało bez pomocy, narażonych na mróz, brak wody pitnej i żywności[6][4].
Straty
Ostateczna liczba ofiar śmiertelnych została oceniona na 1835 (według innych źródeł – 1836[8]); w całym otoczeniu Morza Północnego zginęło 2,3 tys. osób[6][5]. Domy i cały dobytek straciło ok. 100 tys. ludzi[6][5] (według innych źródeł 72 tys.[4]). Utonęło lub padło z głodu i zimna wiele zwierząt gospodarskich – ok. 1,5 tys. koni, 25 tys. krów, 2,5 tys. owiec, 15 tys. świń[6]. Przez kilka miesięcy trwały naprawy i uzupełnienia wałów przeciwpowodziowych oraz sprzątanie terenu[4].
Ponadto około 40 osób zmarło w późniejszych dniach w wyniku powodzi[8].
Upamiętnienie ofiar i wnioski na przyszłość
Analiza tragicznych skutków powodzi doprowadziła do podjęcia szybkich decyzji dotyczących konieczności budowy skutecznego systemu zapór wodnych i wałów przeciwpowodziowych. Plan Delta był przez wiele lat (do lat 80. XX w.) największą cywilną inwestycją budowlaną na świecie. Stopniowo stworzono wielkie konstrukcje z betonu i stali, zapewniające skuteczną ochronę Holandii przed napierającą wodą Morza Północnego (bez spiętrzania wód rzek)[6]. System spełnił swoje zadanie w czasie sztormu w listopadzie 2007 r. (zapora została wówczas zamknięta po raz pierwszy)[3].
Z okazji 50-lecia katastrofy (2003) w kilku miejscach Holandii odsłonięto upamiętniające to wydarzenie monumenty. Na odsłoniętej w Maassluis wysokiej kolumnie zaznaczono poziomy, do których wznosiła się woda w czasie minionych katastrof, oraz wysokości nowych wałów i zapór. Postać na szczycie monumentu uważnie wypatruje zagrożeń ze strony morza.
Powyżej: Pomnik w Nieuwerkerk aan den IJssel Po lewej: Kolumna w Maassluis Wysokości wałów: Delftlandsedijk – 5,95, Maeslantkering – 5,00 m, Maasdijk – 4,70 m Wysokości wody powodziowej: styczeń/luty 1953 – 3,75 m, grudzień 1894 – 3,25 m, luty 1825 – 3,01 m, listopad 1775 – 2,58 m
↑Liczba ofiar obliczona z uwzględnieniem tych krajów i Holandii wyniosła 2,3 tys. W Anglii woda zniszczyła 1,6 tys. km linii brzegowej (wybrzeża i groble); zalana powierzchnia lądu wynosiła ok. 1 tys. km² (ewakuowano ok. 30 tys. ludzi). Po analizie strat przygotowano brytyjski plan budowy umocnień przeciwpowodziowych (m.in. Thames Barrier).
