Polski strój narodowy

Portret szlachcica w stroju kontuszowym, XVIII w.
Polscy ziemianie w stroju narodowym, koniec XIX wieku
Matylda Krzesińska z ojcem Feliksem w kostiumach do mazura, 1898

Polski strój narodowy, znany też jako strój polski, polski strój szlachecki lub strój kontuszowy – ubiór wywodzący się od paradnego stroju noszonego przez szlachtę na terenie Rzeczypospolitej w XVIII wieku, który w okresie zaborów stał się strojem polskim o charakterze ogólnonarodowym[1][2][3]. W odróżnieniu od strojów ludowych noszonych tylko przez niższe stany społeczne i tylko w poszczególnych regionach, polski strój narodowy używany był na terenie całej dawnej Polski. W okresie kształtowania świadomości narodowej dawny strój szlachty został przyjęty przez wszystkie grupy społeczne i uznany za polski strój narodowy[1].

Strój narodowy noszony jest okolicznościowo, z okazji uroczystości i świąt. Jest też strojem do tańczenia poloneza i mazura, zwłaszcza podczas występów scenicznych[4][5].

Historia

Strój polski, charakterystyczny dla całej Rzeczypospolitej, ukształtował się w wiekach XVI-XVIII łącząc elementy stroju późnośredniowiecznego rycerstwa i staropolskiego ziemiaństwa oraz ubiorów wschodnich (węgierskiego, perskiego, tureckiego, tatarskiego, kozackiego)[3][6]. Pełny ubiór kontuszowy noszony był okolicznościowo (święta, niedziele, wizyty, wyjazdy), na co dzień noszono płócienny żupan i kapotę[3].

W początkach XVIII wieku noszenie się „po polsku” było wyróżnikiem przynależności do „narodu polskiego” (rozumianego wówczas jako stan szlachecki Rzeczypospolitej). Aby zyskać przychylność poddanych, w polskim stroju kazał namalować swój portret król August III Sas[7]. Jak zanotował Jędrzej Kitowicz, jeszcze "podczas koronacji Augusta III [1734 rok] wszyscy panowie polscy, żadnego nie wyłączając, byli w polskiej sukni"[8].

Zachowawczo nastawiona szlachta strojem podkreślała swoje przywiązanie do „sarmackiej” tradycji i przeciwstawiała się obyczajom zachodnim, wyrażanym przez noszenie się „po niemiecku” lub „po francusku”. Ten XVIII-wieczny spór obyczajowy w Polsce określany jest jako „wojna kontusza i fraka”[9]. Okres ten barwnie opisał Henryk Rzewuski w powieści Listopad z 1845-46 roku[10].

Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu (księga I) pisał o ówczesnej roli ubioru:

          Jeśli kto i czuł wtenczas, że polskie ubranie

         Piękniejsze jest niż obcej mody małpowanie,

         Milczał; bo by krzyczała młodzież, że przeszkadza

         Kulturze, że tamuje progresy, że zdradza!

         Taka była przesądów owoczesnych władza!

Według Jędrzeja Kitowicza, strój kontuszowy był "całym ubiorem publicznym Polaka szlachcica i mieszczanina". Szlachta przepasywała kontusz pasem i zawieszała u boku szablę. Mieszczanie zaś opasywali żupan i zamiast szabli nosili ozdobne laski[8].

Od 1776 roku stroje kontuszowe były również używane jako mundury wojewódzkie wojsk koronnych i litewskich. Przyczyniło się to do przyjęcia ich również przez inne stany (strój taki nosił mieszczanin Jan Kiliński w czasie insurekcji kościuszkowskiej).

W epoce zaborów polski strój stał się jednym z elementów kształtowania się tożsamości narodowej, która była budowana na tradycji „narodu” szlacheckiego. Strój kontuszowy pojawia się jako nieodłączny element polskiej tożsamości w literaturze (Mickiewicz, Fredro, Sienkiewicz), operze (Moniuszko), malarstwie (Grottger, Matejko) i tańcu (mazur, polonez). Czasem zamiast kontusza noszona była czamara z pętlicami, która w połowie XIX wieku zyskuje popularność jako element stroju narodowego – męskiego i damskiego – a w czasie powstania styczniowego służyła jako nieformalny mundur powstańczy.

W XIX i na początku XX wieku, zwłaszcza w Galicji, gdzie zakazy władz zaborczych były mniej surowe, modne staje się okolicznościowe noszenie stroju "polskiego" (śluby, święta narodowe) niezależnie od pochodzenia społecznego (np. przez mieszczańskie bractwa kurkowe)[11]. Popularną praktyką było zamawianie portretów u malarzy czy fotografów w stroju narodowym zarówno przez ziemian i arystokratów, jak też osoby innego pochodzenia społecznego czy nawet etnicznego (również polskich Żydów czy Niemców)[11][1][12].

W pierwszych dekadach XX wieku, w tym również w okresie II Rzeczypospolitej, utrzymywała się moda na polski strój narodowy – męski i damski[13]. Stała się znanym i rozpoznawalnym symbolem polskości na świecie (np. na pocztówkach, w karykaturach politycznych zamieszczanych w ówczesnej cudzoziemskiej prasie). Mężczyźni ubierali się w kontusze do ślubu[11][14][15]. Jego elementy trafiły również do umundurowania (czapka konfederatka jako rogatywka) i przeniknęły do stroju ludowego.

W okresie PRL władze komunistyczne rugowały tradycję noszenia polskiego stroju narodowego, jako niesłusznego społecznie stroju "szlacheckiego", a promowały regionalne stroje chłopskie (ludowe). Do zainteresowania się ubiorem polskim przyczyniały się jednak m.in. ekranizacje Trylogii Sienkiewicza oraz wydane w latach 70. publikacje[1].

Współcześnie różne organizacje i osoby działają na rzecz popularyzacji stroju narodowego, na przykład podczas poloneza studniówkowego lub świąt narodowych i innych uroczystości[1][16][17][18][19][20][21][22][23][24][25].


Elementy polskiego stroju narodowego

Strój męski

Strój damski

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Polski strój narodowy – Trzecia Sarmacja [online] [dostęp 2021-08-20] (pol.).
  2. ↑ Biedrońska-Słotowa 2005 ↓.
  3. ↑ a b c Julian Horoszkiewicz Strój narodowy w Polsce, Spółka Wydawnicza Polska, Kraków 1900
  4. ↑ Polonez - historia tańca, krok podstawowy, strój, muzyka [online], WP abcZdrowie [dostęp 2021-10-03] (pol.).
  5. ↑ Mazur [online], dlaStudenta.pl, 10 sierpnia 2009 [dostęp 2021-10-03] (pol.).
  6. ↑ Polski strój szlachecki - Szkoła - Wirtualny Wszechświat [online], www.wiw.pl [dostęp 2021-08-20].
  7. ↑ Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie: König August III. von Polen (1696–1763) in polnischer Tracht (niem.)
  8. ↑ a b Jędrzej Kitowicz Opis obyczajów za panowania Augusta III, rozdział XI, wyd. 1840
  9. ↑ O wojnie kontusza i fraka [online], histmag.org [dostęp 2021-08-25].
  10. ↑ Henryk Rzewuski Listopad. Romans historyczny z drugiej połowy XVIII wieku, 1845-46
  11. ↑ a b c Redakcja, Polski strój narodowy [online], Dziennik Polski, 3 grudnia 2005 [dostęp 2021-08-20] (pol.).
  12. ↑ Z szablą i w kontuszu | Ignacy Krieger [online] [dostęp 2021-08-25] (pol.).
  13. ↑ Patriotyzm a moda w II RP [online], Niepodległa - stulecie odzyskania niepodległości [dostęp 2021-08-25] (pol.).
  14. ↑ Tarnowscy z Dzikowa – Culture Avenue [online] [dostęp 2021-08-25] (pol.).
  15. ↑ Ostatni Sarmaci [online], Czas Gentlemanów - dla mężczyzn z klasą., 16 grudnia 2011 [dostęp 2021-08-25] (pol.).
  16. ↑ Nowoczesny Businessman. Żupan - Polski strój narodowy. [dostęp 2021-08-20].
  17. ↑ Strój szlachecki [online], polalech.pl [dostęp 2021-08-20].
  18. ↑ Wesele Justyny i Rafała Wolframów na Podlasiu ubarwiły krakowskie kontusze braci kurkowych [online], Gazeta Krakowska [dostęp 2021-08-25] (pol.).
  19. ↑ AKADEMICKI ZESPÓŁ PIEŚNI I TAŃCA JEDLINIOK [online], www.jedliniok.up.wroc.pl [dostęp 2021-08-25].
  20. ↑ cracoviadanza.pl [online] [dostęp 2021-09-30] (pol.).
  21. ↑ Bractwo Kurkowe - Strona główna [online], bractwo-kurkowe.pl [dostęp 2021-08-25].
  22. ↑ Redakcja, Wrocław. Studniówka XII LO w strojach szlacheckich. Zabawa była cudowna [ZDJĘCIA] [online], Wrocław Nasze Miasto, 21 stycznia 2019 [dostęp 2021-09-30] (pol.).
  23. ↑ Piotr Tymczak, Studniówka 2020 Kraków. Bal maturalny krakowskiego XI Liceum Ogólnokształcącego [ZDJĘCIA] [online], Gazeta Krakowska, 19 stycznia 2020 [dostęp 2021-09-30] (pol.).
  24. ↑ Studniówka Miejska - młodzież zatańczyła poloneza w centrum Białegostoku [zdjęcia] [online], Polskie Radio Białystok [dostęp 2021-09-30] (pol.).
  25. ↑ Anna Piątkowska, Polonez na światowej liście dziedzictwa UNESCO - ruszyła akcja wpisu tańca na listę [online], Gazeta Krakowska, 3 lutego 2021 [dostęp 2021-09-29] (pol.).

Bibliografia

  • Jędrzej Kitowicz Opis obyczajów za panowania Augusta III, rozdział XI, Poznań 1840
  • Julian Horoszkiewicz Strój narodowy w Polsce, Spółka Wydawnicza Polska, Kraków 1900
  • Magdalena Bartkiewicz Polski ubiór do 1864 roku, Ossolineum 1979, ISBN 83-04-00218-3
  • Polski strój narodowy 1530-1795 (praca zbiorowa, red. Krystyna Turska), Kwartalnik Historii Kultury Materialnej rok XXXIV nr 3, wyd. PWN, Warszawa 1986, PL ISSN 0023-5881
  • Irena Turnau Ubiór narodowy w dawnej Rzeczypospolitej, Instytut Historii Kultury Materialnej PAN, wyd. Semper, Warszawa 1991, ISBN 83-900213-5-8
  • Beata Biedrońska-Słotowa, Polski ubiór narodowy zwany kontuszowym, Muzeum Narodowe w Krakowie, 2005, ISBN 83-89424-28-2.

Linki zewnętrzne

Read other articles:

Study Technology

Teaching method by L. Ron Hubbard Study Technology, also referred to as study tech, is a teaching methodology developed by L. Ron Hubbard, founder of the Church of Scientology.[1] Study Technology is used by Scientologists as part of their training, and is also promoted outside the church by the affiliated corporation Applied Scholastics, which presents Study Tech as a secular, universally applicable method to enhance the comprehension of any student, studying any topic. However, the ...

 

Periodo Yayoi

Il periodo Yayoi (弥生時代?, Yayoi-jidai) è un'epoca nella storia del Giappone che va dal 400-300 a.C. al 250-300 d.C.,[1] attraversando il Neolitico, l'età del bronzo e l'età del ferro. Il suo nome deriva dal quartiere di Tokyo dove furono per la prima volta ritrovati resti archeologici di quell'era. A seconda della fonte che si prende in considerazione il periodo Yayoi viene fatto iniziare o con l'inizio della coltivazione del riso nelle risaie oppure con il ritrovamento di n...

 

Ichthyodes biguttula

Ichthyodes biguttula Klasifikasi ilmiah Kerajaan: Animalia Filum: Arthropoda Kelas: Insecta Ordo: Coleoptera Famili: Cerambycidae Genus: Ichthyodes Spesies: Ichthyodes biguttula Ichthyodes biguttula adalah spesies kumbang tanduk panjang yang berasal dari famili Cerambycidae. Spesies ini juga merupakan bagian dari genus Ichthyodes, ordo Coleoptera, kelas Insecta, filum Arthropoda, dan kingdom Animalia. Larva kumbang ini biasanya mengebor ke dalam kayu dan dapat menyebabkan kerusakan pada bata...

Selective estrogen receptor modulator

Drugs acting on the estrogen receptor Selective estrogen receptor modulatorDrug classTamoxifen, a nonsteroidal triphenylethylene antiestrogen and a widely used drug in the treatment of breast cancer.Class identifiersSynonymsSERM; Estrogen receptor agonist/antagonist; ERAAUseBreast cancer, infertility, osteoporosis, vaginal atrophy, dyspareunia, contraception, male hypogonadism, gynecomastia, breast pain, othersATC codeG03XCBiological targetEstrogen receptorLegal statusIn Wikidata Selective es...

 

Khairul

dr.KhairulM.Kes. Wali Kota Tarakan ke-4PetahanaMulai menjabat 1 Maret 2019PresidenJoko WidodoGubernurIrianto LambrieZainal Arifin PaliwangWakilEffendi Djuprianto PendahuluSofian RagaPenggantiPetahanaSekretaris Daerah Kota TarakanMasa jabatan23 September 2013 – 16 Januari 2017Kepala Dinas Kesehatan Kota TarakanMasa jabatan23 Desember 2008 – 22 Juli 2013 Informasi pribadiLahirKhairul3 Juni 1964 (umur 59)Pare-pare, Sulawesi SelatanKewarganegaraan Indonesia...

 

Marek Jankulovski

Marek Jankulovski Informasi pribadiNama lengkap Marek JankulovskiTanggal lahir 9 Mei 1977 (umur 46)Tempat lahir Ostrava, CekoslowakiaTinggi 1,83 m (6 ft 0 in)Posisi bermain BekKarier junior1987–1994 Baník OstravaKarier senior*Tahun Tim Tampil (Gol)1994–2000 Baník Ostrava 110 (15)2000–2002 Napoli 51 (8)2002–2005 Udinese 91 (15)2005–2011 Milan 117 (4)2011–2012 Baník Ostrava 1 (0)Tim nasional2000–2009 Republik Ceko 77 (11) * Penampilan dan gol di klub senior...

Манассия (царь Иудеи)

В Википедии есть статьи о других людях с именем Манассия. У этого термина существуют и другие значения, см. Манассия (сын Иосифа). Манассияивр. ‎מנשה בנם של חזקיהו‎Менашше́ бен Хизкия́у Портрет из сборника биографийPromptuarii Iconum Insigniorum (1553) 14-й Царь Иудеи Ок. 697 — 642 до н. э....

 

コルク

この記事は検証可能な参考文献や出典が全く示されていないか、不十分です。出典を追加して記事の信頼性向上にご協力ください。（このテンプレートの使い方）出典検索?: コルク – ニュース · 書籍 · スカラー · CiNii · J-STAGE · NDL · dlib.jp · ジャパンサーチ · TWL（2017年4月） コルクを打ち抜いて作った瓶の栓 コルク（木栓、�...

 

History of the Pittsburgh Steelers

Sports team history The Pittsburgh Steelers are an American football franchise representing Pittsburgh. They are the seventh-oldest club in the National Football League (NFL), which they joined in 1933.[1] The only surviving NFL teams with a longer history are the Chicago Bears, Arizona Cardinals (then the Chicago Cardinals), Detroit Lions (then the Portsmouth Spartans), Green Bay Packers, New York Giants, and Washington Commanders (then the Boston Redskins). The Philadelphia Eagles j...

Языки Исландии

Основная статья: Исландский язык Государственным языком Исландии является исландский язык, число носителей которого составляет порядка 306 тысяч (93,2 % населения). Примечательно, что статус официального был за ним закреплён только в 2011 году (Act No 61/2011)[1]. Кроме того, в 2...

 

Domingo de Soto

Spanish theologian (1494–1560) The ReverendDomingo de SotoOPBorn1494Segovia, Crown of CastileDied15 November 1560(1560-11-15) (aged 65–66)Salamanca, Crown of CastileAlma mater University of Alcalá University of Paris Era Early modern philosophy Renaissance philosophy Region Western philosophy Spanish philosophy SchoolScholasticismMedieval realismSchool of SalamancaMain interestsTheology, metaphysics, Philosophy of law Domingo de Soto, O.P. (1494 – 15 November 1560) was a Span...

 

Margay

Small wild cat Margay Margay in Costa Rica Conservation status Near Threatened  (IUCN 3.1)[2] CITES Appendix I (CITES)[2] Scientific classification Domain: Eukaryota Kingdom: Animalia Phylum: Chordata Class: Mammalia Order: Carnivora Suborder: Feliformia Family: Felidae Subfamily: Felinae Genus: Leopardus Species: L. wiedii[1] Binomial name Leopardus wiedii[1](Schinz, 1821) Distribution of the margay, 2015[2] Synonyms Felis wiedii The mar...

Forrest-Marbury House

Historic house in Washington, D.C., United States This article is about the house in Washington, District of Columbia. For the Forrest House in St. Julian's, Malta, see Spinola Palace (St. Julian's). United States historic placeForrest-Marbury HouseU.S. National Register of Historic PlacesD.C. Inventory of Historic Sites Forrest-Marbury House, now the Embassy of Ukraine, in Georgetown, Washington, D.C.Location3350 M St., NW., Washington, D.C.Coordinates38°54′17″N 77°4′4″W / ...

 

Cibola National Wildlife Refuge

U.S. National Wildlife RefugeCibola National Wildlife RefugeIUCN category IV (habitat/species management area)Map of the United StatesLocationLa Paz County, Arizona / Imperial County, California, United StatesNearest cityPalo Verde, CaliforniaCoordinates33°18′42″N 114°41′21″W / 33.3116995°N 114.6891244°W / 33.3116995; -114.6891244[1]Area16,627 acres (67.29 km2)Established1964Governing bodyU.S. Fish and Wildlife ServiceWebsiteCibola Na...

 

العلاقات الألبانية الأرجنتينية

العلاقات الألبانية الأرجنتينية ألبانيا الأرجنتين   ألبانيا   الأرجنتين تعديل مصدري - تعديل   العلاقات الألبانية الأرجنتينية هي العلاقات الثنائية التي تجمع بين ألبانيا والأرجنتين.[1][2][3][4][5] مقارنة بين البلدين هذه مقارنة عامة ومرجعية للدو�...

Piqua Nuclear Generating Station

Piqua Nuclear Generating StationThe Piqua reactor when it was operational.CountryUnited StatesLocationSpringcreek Township, Miami County, near Piqua, OhioCoordinates40°07′56.34″N 84°14′05.16″W / 40.1323167°N 84.2347667°W / 40.1323167; -84.2347667StatusDecommissionedCommission date1963Decommission date1966External linksCommonsRelated media on Commons[edit on Wikidata] The Piqua Nuclear Power Facility was an organic cooled an...

 

Salzwedel

Questa voce sull'argomento centri abitati della Sassonia-Anhalt è solo un abbozzo. Contribuisci a migliorarla secondo le convenzioni di Wikipedia. SalzwedelCittà anseatica Salzwedel – Veduta LocalizzazioneStato Germania Land Sassonia-Anhalt DistrettoNon presente CircondarioAltmark Salzwedel TerritorioCoordinate52°51′N 11°09′E52°51′N, 11°09′E Altitudine19 m s.l.m. Superficie304,58 km² Abitanti23 543[1] (31-12-2022) Densità77,3 ab./km�...

 

سولريامفيتول

هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (مارس 2024) هذه مقالة غير مراجعة. ينبغي أن يزال هذا القالب بعد أن يراجعها محرر؛ إذا لزم الأمر فيجب أن توسم المقالة بقوالب الصيانة المناسبة. يمكن أيضاً تقديم طلب لمراجعة ال...

Motorola RAZR2 V9

Motorola RAZR2 V9 Производитель Motorola Форм-фактор раскладушка Камера 1600x1200 (2 млн. пикс.), цифровой Zoom 8x Интерфейсы USB, Bluetooth Motorola RAZR2 V9 (внутреннее название Mahogany) — имиджевый мобильный телефон третьего поколения от фирмы Motorola, выпущенный в мае 2007 года. Презентация прошла в Лондоне[1...

 

Dundalk Football Club

Dundalk FC Généralités Nom complet Dundalk Football Club Surnoms The Lilywhites[1] Noms précédents Dundalk GNR Fondation 1903 Couleurs Noir et blanc Stade Oriel Park (9 000 places) Championnat actuel Championnat d'Irlande de football Président Brian Ainscough Entraîneur Jon Daly Joueur le plus capé Tommy McConville (en) (580 matchs) Meilleur buteur Patrick Hoban (150 buts) Site web http://www.dundalkfc.com Palmarès principal National[2] Championnat d'Irlande (14)Coupe...