PROFILPELAJAR.COM

	Informacje w projektach siostrzanych
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Wóz konny o drewnianych kołach stosowany na wsi na budowie

Pojazd zaprzęgowy (zaprzęg, wóz) – środek transportu, pojazd poruszający się na kołach (dwóch lub czterech) lub płozach (sanie) przy wykorzystywaniu siły zwierzęcia pociągowego (najczęściej konia), rzadziej człowieka (riksza).

Główne części składowe pojazdu to podwozie z kołami lub płozami stanowiące jego ostoje oraz nadwozie. Zaprzęgiem wykorzystującym siłę zwierzęcia kieruje przeważnie, siedząc na tzw. koźle, powożący (woźnica, dorożkarz).

Podział pojazdów zaprzęgowych

reprezentacyjne (karoca, lando)
wyjazdowe (kareta, wolant)
podróżne (dyliżans, dormeza)
komunikacji miejskiej (dorożka, omnibus)
spacerowe (kabriolet, faeton)
sportowe (rydwan, brek, gig, sulki)
gospodarskie (bryka, linijka, wóz gospodarski – furmanka)
wojskowe (rydwan, taczanka)
kultowe (rydwan, karawan pogrzebowy)
specjalne (wóz pogotowia ratunkowego, wozy myśliwskie, strażackie)

Historia

Odkrycia archeologiczne wskazują, że już w epoce kamienia łupanego ludzie tworzyli i stosowali rozmaite wynalazki celem ułatwienia transportu i przewozu ciężkich rzeczy. W ok. 6000 r. p.n.e. powszechnie stosowaną praktyką było toczenie transportowanego przedmiotu na drewnianych walcach we włóku.

ok. 3000 rok p.n.e. – w Mezopotamii w mieście Ur włók ten przekształcił się w ciężki wóz na dwóch pełnych kołach ciągnionym za pośrednictwem dyszla i jarzma.

ok. 2000 rok p.n.e. – zastosowano (m.in. na Krecie) koło o dzwonach z desek i czterech szprychach.

ok. 1700 rok p.n.e. – w Azji Mniejszej pojawiły się pojazdy zaprzęgowe o nadwoziu skrzyniowym otwartym ku tyłowi z kołami o 4 szprychach.

ok. 1500 rok p.n.e. – w Egipcie pojawił się dwukołowy wóz bojowy z platformą.

ok. 1000 rok p.n.e. – na terenie Skandynawii połączono dwa pojazdy dwukołowe w jeden cztero-kołowy

W starożytnej Grecji i Rzymie używano dwu- i czterokołowych pojazdów.

III wiek n.e. – w Tracji zastosowano zawieszenie nadwozia

X wiek – w Europie wprowadzono chomąto. Produkcja koczów o pudle zawieszonym na podwoziu rozporowym zapoczątkowała rozwój nowożytnych pojazdów zaprzęgowych.

XVI wiek – zastosowano po raz pierwszy szyby w oknach.

II połowa XVIII wieku – wprowadzono zawieszenie na resorach piórowych

1790 rok – w Anglii skonstruowano faeton, który dał początek lekkim pojazdom ze składaną budą.

W Bronocicach koło Działoszyc podczas prowadzonych w 1976 roku prac archeologicznych znaleziono tzw. wazę z Bronocic z najstarszym znanym wyobrażeniem pojazdu kołowego na świecie (ok. 3635-3370 p.n.e.). Był on wyposażony w cztery koła i dyszel. Grafika na wazie oprócz pojazdu zawiera schematyczne przedstawienie krajobrazu osady.

W Polsce oryginalnymi konstrukcjami były bryczka, brożek, kolebka, kolasa i linijka. Pierwszy polski cech powoźników powstał w 1556 roku w Pabianicach. Na XVIII wiek przypada poważny rozwój manufaktur przewoźniczych. W 1784 roku powstała w Warszawie spółka fiakrów, a w 1845 roku Piotr Steinkeller założył spółkę do eksploatacji omnibusów własnej produkcji. W końcu XIX wieku w samej Warszawie było około dziesięciu fabryk pojazdów zaprzęgowych słynących z doskonałych wyrobów.

W XX wieku pojazdy zaprzęgowe zostały niemal całkowicie wyparte przez pojazdy mechaniczne. Historyczne pojazdy są obiektami wystaw muzealnych m.in. w Muzeum Powozów i Zaprzęgów w Galowicach.

Uprawnienia do kierowania w Polsce

W latach 1962-1983 dokumentem uprawniającym do powożenia zaprzęgiem była karta woźnicy. W 1983 roku wprowadzono przepisy, na podstawie których kierujący zaprzęgiem mógł okazać również alternatywnie: prawa jazdy (dowolnej kategorii) lub, po osiągnięciu określonego wieku (przepisy w tym zakresie zmieniały się), także kartę motorowerową lub kartę rowerową.

W obecnym stanie prawnym, tj. obowiązywania ustawy o kierujących pojazdami, do kierowania pojazdem zaprzęgowym przez osobę, która ukończyła 18 lat, nie jest wymagane posiadanie żadnych uprawnień^[1]. Osoby młodsze powinny zaś posiadać prawo jazdy kategorii AM, A1, B1 lub T lub, w przypadku ukończenia 15 roku życia, także kartę rowerową^[2].

Warunki techniczne w Polsce

Do poruszania się po drogach publicznych pojazd zaprzęgowy wyposaża się w:

dwa światła pozycyjne barwy białej widoczne z przodu oraz dwa światła pozycyjne barwy czerwonej widoczne z tyłu
dwa światła odblaskowe barwy białej widoczne z przodu oraz dwa światła odblaskowe barwy czerwonej widoczne z tyłu; tylne światła odblaskowe powinny mieć kształt trójkąta równobocznego o długości boku nie mniejszej niż 15 cm, zwróconego wierzchołkiem do góry; trójkąt odblaskowy może być jednolity lub stanowić ramkę o bokach szerokości co najmniej 2 cm albo może być złożony z sześciu okrągłych odbłyśników o średnicy 5 cm, po trzy na każdym z boków trójkąta
ogumione koła
tabliczkę o wymiarach nie mniejszych niż 25 × 15 cm, umieszczoną na prawym boku pojazdu, określającą imię i nazwisko (nazwę) właściciela pojazdu oraz jego adres; jeżeli jeden właściciel posiada kilka pojazdów zaprzęgowych, na tabliczce należy dodatkowo umieścić numer kolejny pojazdu.

Dopuszczalne jest uczestniczenie w ruchu pojazdu zaprzęgowego:

wyposażonego w koła nieogumione, pod warunkiem że nacisk koła na drogę nie przekracza 1,5 kN na 1 cm szerokości obręczy
na płozach; jeżeli masa całkowita pojazdu przekracza 300 kg, płoza powinna mieć w dolnej części co najmniej 120 cm długości i 10 cm szerokości^[3].

Przypisy

↑ Art. 3 ust. 4 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz.U. z 2024 r. poz. 1210)
↑ Art. 7 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 8 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz.U. z 2024 r. poz. 1210)
↑ § 55 ust. 1 i 2 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz.U. z 2024 r. poz. 502).