Piorunian rtęci(II)

Piorunian rtęci
Ilustracja
próbka związku
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny

Hg(CNO)2

Masa molowa

284,62 g/mol

Wygląd

białe krystaliczne ciało stałe

Identyfikacja
Numer CAS

628-86-4

PubChem

12359

Podobne związki
Podobne związki

Piorunian srebra

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Multimedia w Wikimedia Commons

Piorunian rtęci(II) (rtęć piorunująca), Hg(CNO)
2 – nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu piorunowego i rtęci na II stopniu utlenienia. Stosowany jako inicjujący materiał wybuchowy.

Właściwości

Jest to białe krystaliczne ciało stałe o gęstości 4,47 g/cm³[1] (po sprasowaniu ~3,3 g/cm³[4]), jednak w zależności od metody syntezy uzyskać można też produkt o kolorze szarym lub brązowym[1]. Reaguje z glinem, a wilgotny z miedzią[4]. Trudno rozpuszcza się w wodzie. W podwyższonej temperaturze rzędu 50–60 °C rozkłada się w ciągu kilku miesięcy, jednak forma rekrystalizowana jest znacznie trwalsza. Produktami rozkładu są rtęć, azot i tlenek węgla[1]:

Hg(CNO)
2 → Hg + N
2↑ + 2CO↑

W temperaturze 100–115 °C detonuje[1], jednak niektóre źródła podają znacznie wyższe temperatury wybuchu, np. 175 °C[5]. Prędkość rozchodzenia się fali detonacji wynosi do 5,5 km/s. Powoli rozkłada się także pod wpływem światła. Ze względu na wybuchowość pod wpływem bodźców mechanicznych (tarcie, uderzenie, nakłucie etc.), iskry elektrycznej lub podgrzania, jest używany głównie jako inicjujący materiał wybuchowy w spłonkach i detonatorach[4]. Jest silnie trujący, dlatego współcześnie zastępuje się go innymi związkami, np. tetrazenem lub trinitrorezorcynianem ołowiu.

Właściwości wybuchowe piorunianu rtęci[6]
Energia wybuchu 1,5 MJ/kg
Zdolność krusząca 130 cm³ Pb na 10 g
Maksimum ciśnienia detonacji brak danych
Prędkość detonacji 5,4 km/s
Gęstość odpowiadająca Vdet 4,2 g/cm³
Temperatura detonacji 151 °C[2]
Wrażliwość na uderzenie duża
Objętość produktów gazowych 234 dm³/kg
Temperatura podczas wybuchu brak danych

Otrzymywanie

Produkcja piorunianu rtęci do wyrobu amunicji przedstawiona na XIX-wiecznej rycinie

Piorunian rtęci otrzymuje się w reakcji kwasu azotowego i azotanu rtęci(II) z etanolem lub aldehydem octowym. Produkt w kolorze brązowym powstaje przy użyciu etanolu, natomiast biały przy użyciu etanolu w obecności metalicznej miedzi i kwasu solnego lub przy użyciu acetaldehydu. Produkt szary powstaje w źle dobranych warunkach reakcji. Zabarwienie jest wynikiem obecności zanieczyszczeń, jednak produkt w kolorze brązowym ma w rzeczywistości wyższą czystość niż biały. Kolor szary jest efektem obecności koloidalnej rtęci. Związek można oczyścić przez rekrystalizację, np. z wody lub pirydyny[1].

Historia

Jest najwcześniej poznanym inicjującym materiałem wybuchowym. Jego odkrywcą był prawdopodobnie Korneliusz Drebbel lub Johannes Kunckel(inne języki); obaj byli siedemnastowiecznymi alchemikami. Związek nie znalazł wówczas zastosowania i został zapomniany. Ponownie został odkryty w roku 1800 przez angielskiego chemika Edwarda Howarda[1][7].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i Robert Matyáš, Jirí Pachman: Primary Explosives. Berlin – Heidelberg: Springer-Verlag, 2013, s. 39–58. ISBN 978-3-642-28436-6.
  2. ↑ a b c Mercuric fulminate, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 500092 (niem. • ang.).
  3. ↑ a b Piorunian rtęci(II), [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2015-04-10] (ang.).
  4. ↑ a b c Stanisław Torecki: 1000 słów o broni i balistyce. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973, s. 154.
  5. ↑ Phillip Carson, Clive Mumford: Hazardous Chemicals Handbook. Wyd. 2. Butterworth-Heinemann, 2002, s. 215. ISBN 978-0-7506-4888-2.
  6. ↑ Małgorzata Galus: Tablice chemiczne. Warszawa: Wydawnictwo Adamantan, 2008. ISBN 978-83-7350-105-8.
  7. ↑ Edward Howard. On a new fulminating mercury. „Philos. Trans. R. Soc. Lond.”. 90, s. 204–238, 1800.