PROFILPELAJAR.COM

Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje
	; Okładka tomu "Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje"
Autor	Jan Kochanowski
Typ utworu	zbiór pieśni
	Wydanie oryginalne
Język	polski
Data wydania	1586
Wydawca	Drukarnia Łazarzowa
	Teksty w Wikiźródłach

Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje – zbiór pieśni Jana Kochanowskiego, wydany nakładem Drukarni Łazarzowej w 1586 roku (a więc już po śmierci autora)^[1]. Podzielony był na dwie części – Księgi pierwsze oraz Księgi wtóre. Zawierał 49 utworów i był tym samym największym zbiorem pieśni tego autora^[2]. Nie znalazły się w nim jednak wszystkie pieśni poety, części z nich on sam postanowił nie włączać do zbioru, ukazały się one później w książce Fragmenta albo pozostałe pisma (1590).

Tom nie stanowił samodzielnego wydawnictwa – razem z nim opublikowano Pieśń świętojańską o Sobótce (pierwsze wydanie tego utworu) oraz pieśń Czego chcesz od nas, Panie. Prawdopodobnie kompozycja tomu była zgodna z zamierzeniami autorskimi^[3].

Czas powstania utworów

Dokładne daty powstania wszystkich pieśni nie są obecnie ustalone; znajomość niektórych z nich sugeruje, że Kochanowski mógł przyjąć dla tomu kompozycję chronologiczną, umieszczając w pierwszej księdze utwory starsze (sprzed 1570 roku), nowsze natomiast – w drugiej. Układ ten nie był jednak rygorystycznie przestrzegany^[4].

Kompozycja tomu

Tom skomponowany jest chronologicznie – pierwsza księga zawiera utwory sprzed 1570 roku, druga natomiast pieśni powstałe później. Obie księgi są zróżnicowane tematycznie, ale utwory o tematyce miłosnej pojawiają się w księdze drugiej znacznie rzadziej, zawarte w niej natomiast apostrofy do lutni, mające rodowód horacjański, pojawiają się tylko w Księgach wtórych. Pomiędzy księgami występują również pewne różnice światopoglądowe w utworach refleksyjnych– Księgi pierwsze zawierają zachętę do stosowania epikurejskiej zasady Carpe diem, natomiast Księgi wtóre –horacjańskiego złotego środka^[5].

Kompozycja utworów

Najczęstszym formatem wierszowym, z którego Kochanowski korzysta w zbiorze jest czterowers rymowany parzyście (aa bb). Tylko trzy pieśni nie pisane są czterowersem – Pieśń I, 7 (strofa 6-wersowa), Pieśń I, 22 (strofa 8-wersowa) oraz Pieśń II, 21; a tylko Pieśń I, 14 nie jest rymowana parzyście. Występują zarówno czterowersy równosylabiczne (głównie trzynasto-, jedenasto- i ośmiozgłoskowe), jak i czterowers różnosylabiczny (m.in. strofa saficka 11aa, 11bb, 5b). Poeta używa licznych przerzutni, nadających utworom większą swobodę składniową^[6].

W żadnym z utworów nie występuje dystych (być może poeta uznał, że ten sposób dzielenia utworów na strofy nie jest wystarczająco wyraźny^[7]), Kochanowski nie korzysta z akrostychów, które pojawiały się w niektórych innych jego utworach^[8].

Nawiązania do Horacego

Zbiór Kochanowskiego miał w założeniu autora nawiązywać do Odarum sive carminum libri quatuor Horacego. Oprócz zbieżności tytułów, na związek z cyklem rzymskiego poety wskazuje także występowanie pieśni parafrazujących utwory horacjańskie (ok. 1/3 pieśni zawartych w Księgach dwóch), podobieństwo wątków i tematów oraz strofiki^[9]. Kochanowski adaptował motywy i ody horacjańskie w sposób dość swobodny – zastąpił pojęcia antyczne pojęciami sobie współczesnymi i bliższymi kulturowo (np. Latinum carmen zmienia na słowieński rym), unikał wspominania bogów antycznych i poświęconych im religijnych obrzędów, zastępując je motywami chrześcijańskimi, zmieniał również imiona fikcyjnych postaci (np. horacjańską Lydę zastąpiła Bogumiła).

Najsilniej z odami Horacego związane są pieśni o tematyce refleksyjnej i moralizatorskiej, słabszy związek występuje w pieśniach o miłości, natomiast najmniej Kochanowski naśladuje rzymskiego poetę w twórczości okolicznościowej^[10].

Zawartość

Księgi pierwsze

Numer Pieśni	Incipit (pierwszy wers)
Pieśń I	Byś wszystko złoto posiadł, które, powiadają
Pieśń II	Serce roście, patrząc na te czasy
Pieśń III	Dzbanie mój pisany
Pieśń IV	Złota to strzała i krom wszego jadu była
Pieśń V	Kto ma swego chleba
Pieśń VI	Acz mię twa droga, miła, barzo boli
Pieśń VII	Trudna rada w twej mierze, przyjdzie sie rozjechać
Pieśń VIII	Gdzieśkolwiek jest, Boże-ć pośli dobrą godzinę
Pieśń IX	Chcemy sobie być radzi
Pieśń X	Kto mi dał skrzydła, kto mię odział pióry
Pieśń XI	Stronisz przede mną, Neto nietykana
Pieśń XII	Muszę wyznać, bo sie już nie masz na co chować
Pieśń XIII	O piękna nocy nad zwyczaj tych czasów
Pieśń XIV	Patrzaj, jako śnieg po górach sie bieli
Pieśń XV	Nie za staraniem ani prze mą sprawę
Pieśń XVI	Królom moc na poddane i zwierzchność dana
Pieśń XVII	Słońce już padło, ciemna noc nadchodzi
Pieśń XVIII	Czołem za cześć, łaskawy mój panie sąsiedzie
Pieśń XIX	Żal mi cię, niebogo
Pieśń XX	Miło szaleć, kiedy czas po temu
Pieśń XXI	Ty śpisz, a ja sam na dworze
Pieśń XXII	Rozumie mój, prózno sie masz frasować
Pieśń XXIII	Nieźle czasem zamilczeć, co człowieka boli
Pieśń XXIV	Zegar, słyszę, wybija
Pieśń XXV	Użałuj sie, kto dobry, a potłucz zawiasy

Księgi wtóre

Numer Pieśni	Incipit (pierwszy wers)
Pieśń I	Przeciwne chmury słońce nam zakryły
Pieśń II	Nie dbam, aby zimne skały
Pieśń III	Nie wierz Fortunie, co siedzisz wysoko
Pieśń IV	W twardej kamiennej wieży i za troistymi
Pieśń V	Wieczna sromota i nienagrodzona Szkoda
Pieśń VI	Królewno lutnie złotej i rymów pociesznych
Pieśń VII	Słońce pali, a ziemia idzie w popiół prawie
Pieśń VIII	Nie frasuj sobie, Mikołaju, głowy
Pieśń IX	Nie porzucaj nadzieje
Pieśń X	Może kto ręką sławy dostać w boju
Pieśń XI	Stateczny umysł pamiętaj zachować
Pieśń XII	Nie masz, i po drugi raz nie masz wątpliwości
Pieśń XIII	Panu dzięki oddawajmy
Pieśń XIV	Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie
Pieśń XV	Nie zawżdy Apollo strzela
Pieśń XVI	Nic po tych zbytnich potrawach; nic po tym
Pieśń XVII	Nie godzien tego ten świat zawikłany
Pieśń XVIII	Ucieszna lutni, w której słodkie strony
Pieśń XIX	Jest kto, co by wzgardziwszy te doczesne rzeczy
Pieśń XX	Jaką, rozumiesz, zazdrość zjednałeś sobie
Pieśń XXI	Srogie łańcuchy na swym sercu czuję
Pieśń XXII	Proszę, jeśli sie z tobą co śpiewało
Pieśń XXIII	Nie zawżdy, piękna Zofija
Pieśń XXIV	Niezwykłym i nieleda piórem opatrzony
Pieśń XXV	Czego chcesz od nas Panie

Zobacz też

lista dzieł Jana Kochanowskiego

Przypisy

↑ Piesni Iana Kochanowskiego, księgi dwoie, Kraków: z Drukarnie Lazarzowey, (1586) [i.e.1589 vel 1590]. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-07] .
↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. IV.
↑ Pelc 2001 ↓, s. 137.
↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. IV–V.
↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. XLVIII.
↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. LX–LXXI.
↑ Pelc 2001 ↓, s. 422.
↑ Pelc 2001 ↓, s. 423.
↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. V.
↑ Szczerbicka-Ślęk 1970 ↓, s. VII.

Bibliografia

Janusz Pelc: Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13133-0.
Piśmiennictwo staropolskie: hasła osobowe A-M. oprac. zespół pod kierunkiem Romana Pollaka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1964.
Ludwika Szczerbicka-Ślęk: Wstęp. W: Jan Kochanowski: Pieśni. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
Jerzy Ziomek: Renesans. Wyd. XI – 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13843-1.