Ten artykuł dotyczy elementu fundamentu. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Pal – pojedynczy, długi element konstrukcyjny fundamentu budowli, który jest zagłębiony w podłożu gruntowym^[1].

Pal składa się z głowicy, długiego trzonu i podstawy. Pale są stosowane w celu przeniesienia obciążeń z poziomu głowic, za pośrednictwem ich trzonów, na podstawy wspierające się o głębiej zalegające, nośne warstwy podłoża gruntowego. Zespoły pali tworzące fundament złożony, stosowane są przy posadowieniu budowli na słabych gruntach. W przypadku braku warstw nośnych, fundament palowy przekazuje obciążenia na słaby grunt tylko za pośrednictwem sił tarcia na pobocznicach trzonów co wymaga stosowania dostatecznie długich pali^[2][3].

Ze względu na sposób wykonania wyróżnia się:

• pale prefabrykowane – produkowane, przeważnie poza placem budowy, jako słupy żelbetowe, stalowe lub drewniane, a następnie zagłębiane w gruncie, już na placu budowy, za pomocą uderzeń kafara,
• pale formowane „na mokro” – powstają na terenie budowy przez wiercenie otworów w gruncie (z rurą osłonową lub bez niej) świdrem ślimakowym lub rozbijanie otworu kafarem; do powstałego otworu wsuwane jest zbrojenie zalewane później betonem dla utworzenia pala; takie wykonywanie pala umożliwia powiększenie lub iniektowanie jego podstawy.

Szczególnym rodzajem pali są barety^[4].

Pale stosuje się także w celu stabilizacji i zapobiegania osuwiskom gruntu na zboczach^[5]. Stosowanie pali umożliwia zmniejszenie wykopów i związanych z tym zagrożeniem dla sąsiednich budowli, umożliwia uniknięcie wykonania robót odwodnieniowych i zapobiegających osuwaniu się ziemi podczas prac budowlanych^[4]. Dużą zaletą zastosowania pali jest zachowanie czystego placu budowy^[6].

Platforma robocza – wbijanie pala przebiega przy zastosowaniu ciężkich maszyn: kafara z młotem i dźwigu do rozładunku pali. Dlatego konieczne jest odpowiednie przygotowanie podłoża. Należy uformować platformę roboczą z kruszywa lub gruzu. Na placu budowy należy wprowadzić korektę wytyczenia pali pochylonych z uwzględnieniem rzeczywistego poziomu platformy roboczej. Prefabrykat pala identyfikuje się w tymczasowym magazynie pod względem jego zgodności z wymaganiami projektu, sprawdzając m.in. jego długość, beton, zbrojenie i datę produkcji. Pal należy umieścić w bliskim sąsiedztwie kafara, aby nie doszło do przeciągania ich wciągarką po platformie.

Podnoszenie prefabrykatu pala do kafara – wokół trzonu pala zaciąga się łańcuchową pętlę, na wysokości 1/3 długości prefabrykatu. Po podczepieniu łańcucha do wciągarki linowej kafara płynnie podnosi się prefabrykat tak, aby osadzić głowicę pala pod młotem, a jego trzon wzdłuż masztu kafara. Następnie należy umiejscowić prefabrykat pala nad palikiem wyznaczającym jego położenie w terenie, równolegle do wbijanego przodu pali. Wbijany pal musi znajdować się w położeniu równoległym względem masztu. Nachylenie pala kontroluje się poziomicą.

Wbijanie prefabrykatu pala – proces wbijania pala zaczyna się serią uderzeń o niewielkiej sile aż do uzyskania zagłębienia prefabrykatu i prowadzenia w gruncie. Wtedy pal wbija się już pełną energią do projektowanej rzędnej bądź do osiągnięcia przyjętego kryterium wbijania. W trakcie wbijania pala kontroluje się wpędy pala, jego stan, podkładki pomiędzy młotem a wierzchem pala oraz równoległe położenie osi pala względem masztu. Gdy wpędy pala spadają poniżej 2 mm/uderzenie przerywa się wbijanie, gdyż grozi uszkodzeniem trzonu pala.

Rozkucie głowicy pala – do rozkucia głowic pala stosuje się specjalne urządzenia, ale można tego dokonać ręcznie, stosując lekkie młoty pneumatyczne lub mechaniczne.

Inwentaryzacja pali – proces wbijania pali kończy inwentaryzacja geodezyjna. Prace uznaje się za wykonane prawidłowo przy zachowaniu dokładności na poziomie +/−10 cm. Przy większych odchyleniach należy przeprowadzić analizę statyczno-wytrzymałościową i geotechniczną. Na podstawie wyników decyduje się o ewentualnej konieczności korekty rozwiązania fundamentu palowego.

• kolumny DSM