Ordynacja kurukowska, ugoda kurukowska – ugoda podpisana 6 listopada 1625 nad Jeziorem Kurukowskim na obszarze współczesnego Krzemieńczuka, pomiędzy hetmanem polnym koronnym Stanisławem Koniecpolskim a hetmanem kozackim Michałem Doroszenką kończąca powstanie Żmajły.

Na przełomie 1623 i 1624 Kozacy zaporoscy ingerowali w wewnętrzne sprawy Chanatu Krymskiego, gdzie trwała wojna o tron pomiędzy braćmi Mehmed-Gerejem i Szahin-Gerejem. Gdy wiosną 1625 sułtan Murad IV podjął próbę pozbawienia władzy obu braci, obaj zwrócili się o pomoc do Kozaków. Już wiosną Kozacy uderzyli na Kaffę, a w lecie, kiedy flota turecka ruszyła na Krym, trzykrotnie zaatakowali okolice Konstantynopola.

Na żądanie króla polskiego Zygmunta III Wazy zaprzestania wypraw, Kozacy odparli, że wiedzą o ugodzie króla z sułtanem, ale Kozacy z sułtanem ugody nie zawierali. Dodatkowo Kozacy – nie chcąc podporządkować się postanowieniom unii brzeskiej – rozpoczęli tajne pertraktacje z carem Rosji Michałem I Romanowem.

W połowie września 1625 wojska koronne w sile 8 tysięcy żołnierzy wyruszyły na Ukrainę, i w połowie października dotarły pod Czerkasy. Na wieść o ich marszu, z Zaporoża naprzeciw nim wyruszyli Kozacy pod dowództwem hetmana Marka Żmajły.

Po bezskutecznych próbach negocjacji, i kilku nie rozstrzygających potyczkach, Koniecpolski ponownie zaproponował zawieszenie broni. Kozacy złożyli przysięgę, a hetman Koniecpolski wydał ucztę dla starszyzny kozackiej. Ponieważ Żmajło był cały czas przeciwny ugodzie z Polakami, został usunięty z funkcji hetmana, a na jego miejsce Kozacy wybrali Michała Doroszenkę.

Doroszenko wyraził zgodę na podpisanie ugody. W myśl jej postanowień Kozacy zobowiązali się do spalenia swoich czajek, zaprzestania wypraw morskich, nieutrzymywania stosunków z obcymi państwami, oraz niewtrącania się w sprawy władz miejskich i zamkowych. Rejestr kozacki ograniczono do 6 tysięcy, wyznaczając Kozakom żołd 60 000 złotych polskich. Kozakom, którzy zostali wypisani z rejestru, zagwarantowano zachowanie praw kozackich, lecz musieli przenieść się do jednej z 6 królewszczyzn, które zostały siedzibami 6 pułków kozackich: czerkaskiego, kaniowskiego, korsuńskiego, czehryńskiego i białocerkiewskiego na Prawobrzeżu, oraz perejasławskiego na Lewobrzeżu.

Kozakom zagwarantowano prawo do wyboru własnego hetmana, z tym że musiał być on później zatwierdzony przez króla Polski.

Ordynację zatwierdził Sejm w początkach 1626 obradujący w Warszawie^[1], obecna była na nim delegacja Kozaków^[2].

• Natalia Jakowenko: Historia Ukrainy od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku Lublin 2000 Wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ISBN 83-85854-54-1, Wyd. II rozszerzone: Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9.
• Władysław Konopczyński: Dzieje Polski nowożytnej, tom I, wyd. I Warszawa 1936, wiele wznowień.
• Władysław Serczyk: Na dalekiej Ukrainie: Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, Kraków 1984, Wydawnictwo Literackie, ISBN 83-08-01214-0.
• Władysław Serczyk: The Commonwealth and the Cossacks in the First Quarter of the Seventeenth Century w: Harvard Ukrainian Studies I/1978 wersja elektroniczna