Okręg (niem.Bezirk) – jednostka podziału administracyjnego najwyższego szczebla, powstała w 1952 r. po likwidacji na obszarze NRDlandów. Ich liczba wynosiła 14. W 1961 r. decyzją Rady PaństwaBerlin Wschodni został ustanowiony osobną jednostką, wydzieloną z okręgu - "Berlin, stolica NRD" (niem. Berlin, Hauptstadt der DDR)[1].
Okręgi pod względem powierzchni i liczby ludności były zbliżone do zachodnioniemieckichrejencji, jednak zasadniczo różniły je od nich brak autonomii i samorządu. Były one wyłącznie jednostkami administracji państwowej, których władze realizowały wytyczne władz centralnych.
W lipcu 1952 r. Komitet Centralny Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności (SED) przyjął sobie za cel budowę socjalizmu w NRD. Jednym z jego elementów była przebudowa ustroju państwa, w oparciu o wzorzec radziecki, zakładający centralizację jego struktur i kres federalizmu. Obawiano się przy tym zbytniej samodzielności premierów poszczególnych landów[2].
23 lipca 1952 r. wprowadzono w życie zapowiadaną reformę administracyjną na podstawie ustawyo dalszej demokratyzacji instytucji państwowych i funkcjonowaniu organów władzy państwowej w krajach Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Na jej mocy zlikwidowano dotychczasowe landy, zastępując je czternastoma okręgami, którym podporządkowano powiaty, zwiększając ich liczbę ze 132 do 217. Dotychczasowi posłowie do landtagów zostali członkami nowych Rad Okręgów, w zależności, w którym z nich byli zameldowani[3].
W ciągu kilku kolejnych lat pozbyto się resztek federalizmu w postaci Izby Krajów, izby wyższej wschodnioniemieckiego parlamentu, w skład której wchodzili przedstawiciele rządów krajowych. Zniesiono ją w 1958 r., co kończyło proces budowy państwa unitarnego w NRD. Poprzedni ustrój terytorialny państwa uznano oficjalnie za element z imperialnej epoki i bastion myśli burżuazyjnej, wrogiej ludowi. Jednocześnie władze zachwalały nową strukturę terytorialną państwa podkreślając przy tym, że nowa struktura będzie bardziej spójna z wymogami nowych zadań jakie stoją przed państwem w drodze do budowy socjalizmu oraz zbliżenie się władzy do ludności[4].
Ludność okręgów
Okręg
1952
1965
1988
Chociebuż
804 000
839 133
884 744
Drezno
1 986 000
1 887 739
1 757 363
Erfurt
1 343 000
1 249 540
1 240 394
Frankfurt nad Odrą
665 000
660 666
713 764
Gera
755 000
735 175
742 023
Halle
2 112 000
1 932 733
1 776 458
Karl-Marx-Stadt
2 287 000
2 082 927
1 859 525
Lipsk
1 621 000
1 510 773
1 360 923
Magdeburg
1 504 000
1 323 644
1 249518
Neubrandenburg
706 000
633 209
620 467
Poczdam
1 232 000
1 127 498
1 123 759
Rostock
859 000
842 743
916 541
Schwerin
681 000
594 786
595 176
Suhl
558 000
549 398
549 442
Status Berlina
Berlin po 1945 r. był podzielony na cztery sektory okupacyjne, które były zarządzane przez cztery zwycięskie mocarstwa. Po powstaniu NRD i RFN w 1949 r. wschodnia część miasta została ogłoszona oficjalnie stolicą państwa wschodnioniemieckiego. Mimo to nadal miasto to nie posiadało żadnego prawnego statusu w ramach podziału administracyjnego NRD. Po 1952 r. władze państwowe myślały, aby wydzielić go jako osobny okręg. Ostatecznie dekretemRady Państwa z 7 września 1961 r. Berlin Wschodni otrzymał status równorzędny pozostałym okręgom: stolica Niemieckiej Republiki Demokratycznej wykonuje obowiązki okręgu, jednak w oficjalnej nomenklaturze nosił oficjalna nazwę Stolica Berlin (Hauptstadt Berlin)[1].
Administracja okręgu
Porównanie granic landów z 1947 r. z landami z 1990 r. na obszarze NRD
Najważniejszym organem władzy państwowej w okręgu była Bezirkstag, w skład którego wchodzili radni wybierani w wyborach powszechnych spośród list przedstawionych przez Front Narodowy, do którego należały partie polityczne zgrupowane wokół SED oraz inne masowe organizacje społeczne. Ich zadaniem było uchwalanie prawa miejscowego. W praktyce wobec monopolu partii komunistycznej ich funkcja ograniczała się do wykonywania decyzji władz na szczeblu centralnym. Pozycja rady w sprawowaniu władzy w okręgu w praktyce była bardzo niska. Faktyczna władza należała do lokalnego pierwszego sekretarza SED.
Likwidacja okręgów
Do zjednoczeniaNiemiec przez cały okres najwyższym szczeblem podziału terytorialnego we wschodnich Niemczech pozostały okręgi. Wraz z rozpoczęciem rozmów nad zjednoczeniem rozpoczęły się dyskusje nad likwidacją okręgów i przywróceniem zlikwidowanych w 1952 r. krajów związkowych.
