PROFILPELAJAR.COM

Obowiązek szkolny, przymus szkolny – wymóg poddania się procesowi edukacji powszechnej, zazwyczaj do określonego roku życia (na przykład osiągnięcia pełnoletniości) lub w ramach określonego poziomu kształcenia (na przykład do ukończenia poziomu podstawowego (powszechnego) lub gimnazjalnego).

Historia

Pierwsze próby wprowadzenia obowiązku szkolnego zawierają przepisy Księstw Weimarskiego (1619), Gotajskiego (1642) i Brandenburgii-Prus (1698 i 1717). W kolonii Massachusetts w 1647 roku wprowadzili go dominujący w niej purytanie. W 1683 r. wydano takie zarządzenie w Księstwie Oleśnickim, przymus szkolny wprowadził „Książęcy oleśnicki statut niemieckich szkół miejskich i wiejskich” (niem. Fuerstlich Oelsnische deutsche Stadt und Landschulordnung). Przymus obejmował dzieci w wieku od 6 do 9 lat^[1].

W roku 1717 król Prus Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern wydał nakaz, by wszystkie dzieci w całym kraju uczęszczały do szkół podstawowych. Inne kraje, zwłaszcza habsburskie, próbowały naśladować pruskie rozwiązania w tej dziedzinie. Sama jakość nauczania w podstawowych szkołach pruskich nie była najwyższa, ponieważ nauczycielami byli częstokroć zwykli weterani wojenni, a program składał się z nauki rachunków, pisania i czytania, z odrobiną historii, lecz – jak zalecał filozof Christian Wolff – nie chodziło o to, by niewielu ludzi posiadało dużą wiedzę, lecz by szerokie rzesze ludności dysponowały podstawowymi umiejętnościami i wiadomościami. Duże zasługi w kontynuowaniu królewskiego planu w Prusach miał teolog Johann Julius Hecker.

W 1739 w Danii Chrystian VI Oldenburg wprowadził powszechny obowiązek uczęszczania do szkół podstawowych, jednak ten nakaz pozostawał martwą literą. Maria Teresa Habsburg wprowadziła obowiązek szkolny w krajach monarchii Habsburgów w 1774.

Jednak wszystkie próby wprowadzenia obowiązku szkolnego przed Wielką Rewolucją Francuską (1789–1799) udawały się jedynie częściowo lub były zawieszane z powodu nikłych możliwości realizacji (brak infrastruktury). Sytuacja uległa zmianie wraz ze zmianami ustrojowymi i technologicznymi wieku pary. Od początków XIX wieku przymus szkolny istnieje w większości systemów prawnych (1819 – Prusy, 1869 – Austria, 1872 – Japonia, 1876 – Wlk. Brytania, 1882 – Francja, 1848–1918 – USA, 1930 – ZSRR).

W Holandii ustawę o obowiązku szkolnym (Leerpflicht) przeforsował w parlamencie poseł Francis David Schimmelpenninck w 1900 roku.

Obowiązek szkolny w Polsce

W Polsce wprowadzenie obowiązku szkolnego postulował już w dobie Odrodzenia Andrzej Frycz Modrzewski w traktacie Commentariorum de Republica emendanda libri quinque (O naprawie Rzeczypospolitej, księga O szkole, 1556), jednak jego wprowadzeniu skutecznie przeciwstawiał się polski Kościół katolicki^[2]. Po raz pierwszy w Polsce obowiązek szkolny wprowadziła Izba Edukacji Publicznej w Księstwie Warszawskim 12 stycznia 1808^[3].

7 lutego 1919 wydano dekret o obowiązku szkolnym. Wprowadzał on obowiązkową 7-letnią szkołę powszechną dla wszystkich dzieci od 7. do 14. roku życia. Szkoła miała być bezpłatna, co nakładało na państwo obowiązek zapewnienia dostępu do niej wszystkim dzieciom^[4]. Od 1919 do 1956 r. z obowiązku szkolnego zwalniane było dziecko, którego droga z domu do szkoły była dłuższa niż 3 km^[4]^[5].

Polskie prawo rozróżnia dwa pojęcia: obowiązek szkolny i obowiązek nauki. Obowiązek szkolny polega na przymusie uczęszczania do szkoły podstawowej^[6]. Rozpoczyna się w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7. rok życia^[7]. Na wniosek rodziców albo opiekuna prawnego naukę w szkole podstawowej może także rozpocząć dziecko, które w danym roku kalendarzowym kończy 6 lat^[8]. Ustawa nie określa w wyraźny sposób, kiedy obowiązek szkolny się kończy. Można o tym wnioskować jedynie w związku z pojęciem obowiązku nauki, czyli uczęszczania do szkoły osób w określonym przez prawo wieku. Obowiązek nauki obejmuje osoby od 7. do 18. roku życia^[9], co pokrywa się z wiekiem, z którym (generalnie) uzyskuje się pełnoletniość. Ponieważ nauka w prawidłowym toku (bez powtarzania klasy) kończy się w ośmioletniej szkole podstawowej w wieku 14 lub 15 lat, musi być kontynuowana przez uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadpodstawowej lub przez realizowanie, zgodnie z odrębnymi przepisami, przygotowania zawodowego u pracodawcy albo uczęszczanie do szkoły wyższej^[10].

Dla wypełnienia obowiązku szkolnego nie ma znaczenia, czy szkoła jest publiczną, czy niepubliczną. Wraz z ukończeniem przypisanego wieku obowiązek ustaje, chociażby wcześniej nie był wypełniany (np. z powodu przebywania dziecka w państwie, w którym obowiązują inne zasady systemu oświaty powszechnej). Może być odroczony do 10. roku życia dziecka w przypadku niepełnosprawności. Decyzję podejmuje się na podstawie opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Niespełnienie tego obowiązku podlega egzekucji administracyjnej^[11]^[12]. Organ miejscowy administracji publicznej właściwy do spraw edukacji może nałożyć na rodziców albo opiekuna prawnego dziecka karę grzywny w celu przymuszenia do realizowania tego obowiązku. W skrajnych przypadkach sąd opiekuńczy może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej albo zwolnić opiekuna^[13].

Przed 1 stycznia 1999 w szczególnie uzasadnionych przypadkach, na wniosek rodziców albo opiekuna prawnego i na podstawie orzeczenia poradni psychologiczno-pedagogicznej, kurator oświaty mógł zwolnić od spełniania obowiązku szkolnego dziecko, które ukończyło 15 lat^[14].

Obowiązek szkolny w Niemczech

W poszczególnych landach niemieckich wiek dzieci, w którym zaczynają one podlegać przymusowi szkolnemu jest zróżnicowany (z reguły pomiędzy 5. a 8. rokiem życia). Czas trwania obowiązku szkolnego jest również zróżnicowany w zależności od landu wynosi 9 lat (np. Bawaria) do 12 (np. Dolna Saksonia).

Obowiązek szkolny w Stanach Zjednoczonych

Niektóre stany uznawały potrzebę przymusu szkolnego za na tyle ważną, by umieścić go w swych konstytucjach. Ostatnim stanem, który go wprowadził, było w roku 1918 Missisipi.

Przypisy

↑ Z przeszłości oleśnickiego szkolnictwa.
↑ Jerzy Ziomek: Renesans. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk; Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 184–185.
↑ Jan Kucharzewski, Epoka Paskiewiczowska s. 30.
↑ ^a ^b Dz.U. z 1919 r. nr 14, poz. 147.
↑ Dz.U. z 1956 r. nr 9, poz. 52.
↑ Art. 36 ust. 8 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082).
↑ Art. 35 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, przy czym obowiązek wychowania przedszkolnego rozpoczyna się już w wieku 6 lat (art. 31 ust. 4 tej ustawy). Dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego mogą mieć odroczony obowiązek do wieku 9 lat (art. 38 ust. 1 ustawy).
↑ Art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe.
↑ Art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, zobacz też art. 70 ust. 1 zd. 2 Konstytucji RP.
↑ Art. 36 ust. 9 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe.
↑ Art. 42 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe.
↑ Zob. M. Pilich, Ustawa o systemie oświaty. Komentarz, Warszawa 2012, s. 305–312.
↑ Art. 111 § 1 i 169 § 2 k. r. o.
↑ Uchylony art. 16 ust. 9 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty.