Nazi Concentration Camps (znany też jako Dokument nr 2430-PS) – amerykański film dokumentalny w reżyserii George’a Stevensa dokumentujący wkroczenie brytyjskiej oraz amerykańskiej armii do niemieckich obozów koncentracyjnych w 1945^[1]. Film był dowodem oskarżenia w procesach norymberskich^[2][3].

Przedstawiona została w nim sytuacja humanitarna w nazistowskich obozach koncentracyjnych na terenie III Rzeszy po wyzwoleniu więźniów przez amerykańskie wojska pod dowództwem generałów Dwighta Eisenhowera, Omara Bradleya i George’a Pattona. Większość zdjęć wykonał George Stevens służący w randze porucznika w United States Army Signal Corps. Producentem był John Ford z polowego działu filmowego Office of Strategic Services (OSS)^[3].

Na początku filmu pokazano dokumenty podpisane przez odpowiedzialnych za powstanie filmu: porucznika amerykańskiej armii George’a Stevensa, porucznika marynarki E. Ray Kellogga oraz amerykańskiego konsula Roberta H. Jacksona, który czyta ich treść zaświadczającą o autentyczności przedstawianych scen.

Następnie ukazano mapę Europy, na której przedstawiono lokalizację obozów koncentracyjnych na terenie okupowanych europejskich krajów: Austrii, Belgii, Bułgarii, Czechosłowacji, Danii, Francji, Niemiec, Wyspie Jersey, Litwy, Holandii, Polski oraz Jugosławii. Technicznie film był kompilacją różnych filmów dokumentalnych, jakie United States Army Signal Corps nakręcił w ramach dokumentacji wydarzeń w niemieckich obozach koncentracyjnych na terenie okupowanej przez aliantów III Rzeszy.

Kompilacja jest filmową relacją z następujących obozów, które wyróżniono angielskimi napisami utworzonymi od geograficznej lokalizacji, w których się znajdowały: Leipsig Concentration Camp, Penig Concentration Camp, Ohrdruf Concentration Camp, Hadamar Concentration Camp, Breendonck Concentration Camp, Harlan Concentration Camp, Arnstadt Concentration Camp, Nordhausen Concentration Camp, Hannover Concentration Camp, Arnstadt Concentration Camp, Mauthausen Concentration Camp, Buchenwald Concentration Camp, Dachau Concentration Camp, Bergen-Belsen Concentration Camp.

Film ukazywał więźniów, którzy przetrwali obóz, a także ciała tych, którzy nie doczekali wyzwolenia. Pokazane zostały w nim ofiary eksperymentów medycznych, ekshumacja masowych grobów, a także męski i żeński personel oraz zarząd nazistowskich obozów koncentracyjnych na terenie III Rzeszy: SS-Totenkopfverbände oraz SS-Aufseherin^[1].

Przedstawiono wyposażenie obozów: komory gazowe, krematoria, obozowe baraki oraz narzędzia tortur. W filmie żołnierze alianccy, którzy wyzwolili poszczególne obozy, opowiadali także to, co w nich zastali.

Nakręcony materiał posłużył jako dowód oskarżenia o sygnaturze nr 2430-PS w procesach norymberskich^[2]. Film z inicjatywy oskarżyciela Roberta Jacksona zaprezentowano w sali sądowej 29 listopada 1945, 8. dnia procesu w Norymberdze^[4][5].

Projekcja dokumentu odbyła się przy pełnej sali widzów, pośród których oprócz oskarżonych oficjeli III Rzeszy znajdowali się także prawnicy, świadkowie, obserwatorzy oraz reporterzy międzynarodowych mediów. Poprzedzono ją zeznaniami przedstawicieli oskarżenia, którzy odczytali uwierzytelnienia oryginalności prezentowanych materiałów filmowych. Później jeden z prokuratorów w krótkim wprowadzeniu omówił rolę i charakter obozów koncentracyjnych w systemie represji III Rzeszy. Podczas projekcji wzmocniono straże zabezpieczające salę sądową.

Pokazano go także na późniejszym procesie Adolfa Eichmanna^[1].

Reakcje oskarżonych podczas emisji filmu notowało dwóch amerykańskich psychologów: Gustave Gilbert i George Kelly, siedzących po dwóch stronach ławy. Z notatek tych wynika, że część z oskarżonych dygnitarzy III Rzeszy starała się unikać oglądania filmu, odwracając wzrok, część zaś okazywała wyraźne poruszenie i emocje. Gilbert w swoich zapiskach zanotował między innymi:

• Karol Małcużyński: Oskarżeni nie przyznają się do winy. Warszawa: Interpress, 1981. ISBN 83-223-2259-3. Brak numerów stron w książce
• Joe J. Heydecker, Johannes Leeb: Proces w Norymberdze. Warszawa: Świat Książki, 2006. ISBN 83-247-0158-3. Brak numerów stron w książce
• Dokumenty procesów norymberskich. [dostęp 2009-11-08]. (ang.).
• Kristi M. Wilson: Film and Genocide. University of Wisconsin Pres, 2012. ISBN 978-0-299-28563-0. (ang.).
• Robert E. Conot: Justice at Nuremberg. Harper & Row, 1983. ISBN 978-0-06-015117-1. (ang.).
• Joseph McBride: Searching for John Ford. Univ. Press of Mississippi, 2011. ISBN 978-1-60473-468-3. (ang.).
• Barbie Zelizer: Visual Culture and the Holocaust. Rutgers University Press, 2001. ISBN 978-0-8135-2893-9. (ang.).
• Stephan Landsman: Crimes of the Holocaust: The Law Confronts Hard Cases. University of Pennsylvania Press, 2013. ISBN 978-0-8122-0257-1. (ang.).

• Nazi Concentration Camps w bazie Filmweb
• Donovan Nuremberg Trials Collection: Opis filmu (ang.)
• United States Holocaust Memorial Museum: Opis filmu (ang.)
• Nazi Concentration Camps w bazie IMDb (ang.)