PROFILPELAJAR.COM

Natan Gross
Franciszek Grymek
	; Tablica pamiątkowa na kamienicy gdzie się urodził.; Kraków ul. Sarego 12
Data i miejsce urodzenia	16 listopada 1919 ; Kraków
Data i miejsce śmierci	5 października 2005 ; Tel Awiw
Zawód, zajęcie	scenarzysta, reżyser, producent, krytyk i historyk filmu, poeta, pisarz, tłumacz, edytor i wydawca
Narodowość	żydowska
Edukacja	Liceum Hebrajskie w Krakowie; Kurs Przeszkolenia Filmowego w Krakowie
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński (nieukończ.)
Wydział	Prawa i Administracji
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Natan Gross (ur. 16 listopada 1919 w Krakowie, zm. 5 października 2005 w Tel Awiwie^[1]) – polsko-izraelski scenarzysta, reżyser, producent, krytyk i historyk filmu, poeta, pisarz, tłumacz, edytor i wydawca publikujący w języku polskim i hebrajskim.

Życiorys

Edukacja i okres okupacji

Urodził się w Krakowie w rodzinie żydowskiej. Jego bratem był Yoram Gross. W 1938 r. zdał maturę w krakowskim Gimnazjum Hebrajskim. W 1938 roku rozpoczął studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie okupacji przebywał w okolicach Krakowa, potem w getcie krakowskim, wreszcie – jako Franciszek Grymek, czeladnik szewski – ukrywał się na aryjskich dokumentach w Warszawie. Ostatnie dni okupacji spędził wraz ze swoim bratem w Otwocku. Okres wojny opisał w swojej książce wydanej w 1986 roku w języku hebrajskim pt. Mi ata adon Grymek (polskie wydanie ukazało się w 1991 roku nakładem krakowskiego Wydawnictwa Literackiego pod tytułem Kim pan jest, panie Grymek?)^[2].

Lata powojenne w Polsce

Po wojnie wrócił do Krakowa, gdzie współpracował z Żydowską Komisją Historyczną, działał w organizacji „Gordonia”, zajmował się też tłumaczeniem poezji hebrajskiej.

Jego uwagę pochłonęły jednak przede wszystkim sprawy filmowe. W 1946 r. ukończył Kurs Przeszkolenia Filmowego w Krakowie, na którym miał okazję zetknąć się ze znakomitymi wykładowcami m.in. z Antonim Bohdziewiczem, Stefanem Szumanem czy Romanem Ingardenem. Jeszcze w tym samym roku został oddelegowany do Łodzi jako asystent Stanisława Wohla przy filmie Dwie godziny (w napisach w czołówce występuje pod pseudonimem F. Grymek). Po perturbacjach związanych z tym filmem (z powodu zarzutów o formalizm film czekał na premierę do 1957) Gross wahał się, czy dalej zajmować się kinematografią. Wówczas spotkał na swojej drodze Saula Goskinda, producenta filmów w języku jidysz, który zaproponował Grossowi stanowisko scenarzysty i reżysera w swojej nowo otwartej wytwórni Kinor. W Łodzi pracował również jako redaktor pisma młodzieżowego „Słowo Młodych” oraz współpracował z innymi pismami: „Naszym Słowem”, „Opinią”, „Mostami”. W tych ostatnich opublikował pierwsze swoje przekłady poezji hebrajskiej i jidysz na język polski oraz pierwsze recenzje teatralne, filmowe i literackie^[3].

Praca zawodowa w Izraelu

Na skutek sytuacji politycznej w kraju, 11 stycznia 1950 roku wyjechał do Izraela. Tam przez pierwsze pół roku mieszkał w Ra’anannie. Po miesiącu pobytu realizował już pierwsze swoje filmy, głównie dokumentalne. We współpracy z Goskindem założył kooperatywę filmową Kolon, był redaktorem kroniki filmowej Chadaszot Kolon: Geva (późniejszej Chadaszot Geva). W sumie nakręcił około 100 filmów dokumentalnych, m.in. dla Histadrutu (30 filmów), Państwowej Służby Filmowej (14 filmów), Wojskowej Jednostki Filmowej (8 filmów) czy dla Nehory^[4]. W 1963 roku nakręcił swój jedyny pełnometrażowy film fabularny pt. Piwnica, który otrzymał dwie nagrody na 13. MFF w Berlinie. Był członkiem komisji przyznającej tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata w Jad Waszem^[5].

Zmarł w wieku 85 lat w Tel Awiwie i tam został pochowany. Jego syn Ja’akow (Jakub) jest jednym z najwybitniejszych izraelskich reżyserów realizujących filmy w oparciu o materiały archiwalne. Archiwum osobiste i literackie Natana Grossa znajduje się w Archiwum Emigracji w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu.

Filmografia

1946–1949: Jidisze Film Kronik (z jid. Żydowska Kronika Filmowa)
1947: Der weg cum gezunt (z jid. Droga do zdrowia)
1947: Der jidiszer jiszew in Niderszlezje (z jid. Żydowskie osadnictwo na Dolnym Śląsku)
1948: Undzere kinder (z jid. Nasze dzieci)
1948: Mir lebngeblibene / Am Jisroel Chai (z jid. i hebr. My, którzy przeżyliśmy)
1948: ORT
1948: Joint
1949: Achar alpaim szana (z jid. Po dwóch tysiącach lat)
1949: Kadima Gordonia (z jid. Naprzód, Gordonia)

Publikacje

1971: Co nam zostało z tych lat, Tel Awiw (nakładem Związku Wychowanków Hebrajskiego Gimnazjum w Krakowie)
1976: Okruszyny młodości, Tel Awiw
1991: Kim pan jest, panie Grymek? (wznowione w 2005)
1993: Poeci i Szoa. Obraz zagłady Żydów w poezji polskiej
2000: Żydowski bard. Gawęda o życiu i twórczości Mordechaja Gebirtiga
2002: Film żydowski w Polsce
2006: Przygody Grymka w Ziemi Świętej

wydał też antologie:

1947: Wybór współczesnej poezji hebrajskiej^[6], Łódź
1948: Pieśni o Izraelu, Łódź
1975: Pieśni buntu i Zagłady (wiersze) Hajfa
Antologia hebrajskiej poezji zagłady (jako współredaktor)

Nagrody i odznaczenia

1960: nagroda pisma „Dawar” za reportaż
1989: nagroda „Echa Krakowa” za książkę Kim pan jest, panie Grymek?
1991: odznaczenie Nagrodą Izraelskiej Akademii Filmowej

Przypisy

↑ Zmarł Natan Gross. ksiazki.wp.pl, 10 października 2005. [dostęp 2014-03-05].
↑ Włodek 2002 ↓, s. 164–165.
↑ Włodek 2002 ↓, s. 165–166.
↑ Włodek 2002 ↓, s. 166–167.
↑ Włodek 2002 ↓, s. 167.
↑ Natan Gross. Film żydowski w Polsce po wojnie lata 1945–1950. „Kino”. 12, s. 21–23, grudzień 1988.