Narodowy bolszewizm (nazbol) – ruch polityczny łączący w sobie elementy nacjonalizmu i bolszewizmu.

Ruch narodowo-bolszewicki narodził się w latach 20. XX w. wśród rosyjskiej emigracji porewolucyjnej, której część zaczęła skłaniać się ku kompromisowi z bolszewikami (publikacja „Smiena Wiech” 1921)^[1]. W tym samym okresie w Niemczech na fali oporu przeciw traktatowi wersalskiemu pojawiła się nacjonalbolszewicka grupa „Widerstand” Ernsta Niekischa^[2]. We Francji Jacques Doriot, do 1934 r. członek KC Francuskiej Partii Komunistycznej, w 1936 r. założył Francuską Partię Ludową (Parti Populaire Francaise), która początkowo głosiła hasła „niezależnego komunizmu” i Frontu Ludowego, by wkrótce przejść na pozycje faszystowskie^[3]. We Włoszech Nicola Bombacci, jeden z założycieli Włoskiej Partii Komunistycznej, został usunięty z niej w 1927 r. za skłonność do kompromisu z reżimem faszystowskim; w 1936 r. założył pismo „La Verita”, a w latach 1943–1945 był ideologiem Włoskiej Republiki Socjalnej^[4]. W Turcji jesienią 1920 r. z inicjatywy Kemala Paszy utworzona została prorządowa Turecka Partia Komunistyczna, głosząca ideologię „tureckiego komunizmu”^[5].

W latach 60. XX w. zbliżony do nacjonalbolszewizmu charakter miała działająca we Włoszech „nazi-maoistowska” organizacja Lotta di Popolo^[6], a w latach 70. doszło do zbliżenia niektórych grup niemieckiej Nowej Prawicy z maoistowską Komunistyczną Partią Niemiec (Marksistowsko-Leninowską)^[7].

Na początku lat 90. ruch nacjonalbolszewicki odrodził się w Rosji pod postacią Partii Narodowo-Bolszewickiej Eduarda Limonowa^[8]. W Polsce o narodowy bolszewizm jest oskarżana Falanga^[9].

W odróżnieniu od narodowego komunizmu nacjonalbolszewizm nie odwołuje się do marksizmu. Jego ideologia nawiązuje bezpośrednio do filozofii Hegla, którego uważa za ojca idealizmu. Narodowy bolszewizm przeciwstawia się liberalizmowi zarówno w sprawach ekonomicznych (element „lewicowy”), jak i sferze kulturowej (element „konserwatywny”), dodatkowo opowiadając się za rewolucyjnym nacjonalizmem. Ponadto narodowi bolszewicy są na ogół zwolennikami „sojuszu ekstremów” (współpracy ruchów nacjonalistycznych i tradycjonalistycznych z rewolucyjną lewicą przeciwko liberalnej demokracji, systemowi kapitalistycznemu i imperializmowi). Dodatkowo ruch ten jest skrajnie antysyjonistyczny i antyamerykański („przeciw Wall Street”). Obecne rosyjskie ruchy narodowo-bolszewickie, pod wpływem rodzimych idei geopolitycznych, opowiadają się za ideą eurazjatyzmu, głoszącego odrębność kulturalną i geopolityczną ziem byłego ZSRR oraz Imperium Rosyjskiego od Europy i Azji.

Zobacz multimedia związane z tematem: Narodowy bolszewizm

• Narodowy anarchizm
• Dżucze
• Stalinizm
• Strasseryzm
• Zadrugizm

• Inna Rosja - partia rosyjskich narodowych bolszewików
• A. Dugin Metafizyka Narodowego Bolszewizmu
• „Fenomen Eduarda Limonowa i rosyjskiej Partii Narodowo-Bolszewickiej”. geocities.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-06)].
• Arplan - National Bolshevism
• Tłumaczenia tekstów Ernsta Niekischa - teoretyka narodowego-bolszewizmu
• Polska strona poświęcona narodowemu bolszewizmowi
• J. Tomasiewicz, Osmoza komunizmu i nacjonalizmu w Rosji: geneza hybrydy, „Historia i Polityka” nr 4 (2010)
• Recenzja książki Przemysława Sieradzana „Aksamitni terroryści. Narodowy bolszewizm w Federacji Rosyjskiej”