PROFILPELAJAR.COM

Narodowa Organizacja Radykalna
Lider	Andrzej Świetlicki
Data założenia	październik 1939
Data rozwiązania	wiosna 1940
Ideologia polityczna	narodowy radykalizm, narodowy socjalizm, faszyzm, kolaboracja

Narodowa Organizacja Radykalna (w literaturze spotyka się także, rzadziej, nazwę Narodowy Obóz Rewolucji^[7]^[3]) – polska narodowo-radykalna^[4]^[8], faszystowska^[9]^[10]^[1] i narodowo-socjalistyczna^[11] organizacja kolaborująca z Niemcami^[12]^[13], utworzona w październiku 1939 roku przez grupę dawnych członków Ruchu Narodowo-Radykalnego Falanga^[2]^[14]. Działała do wiosny 1940 roku^[6]^[15].

NOR grupował polskich polityków i działaczy, którzy zamierzali współpracować z niemieckimi władzami okupacyjnymi w celu uzyskania wpływu na politykę okupowanej Polski^[1]. Inicjatorem powstania grupy był Andrzej Świetlicki^[11]^[2]^[1]^[16]^[17], który wcześniej próbował stworzyć formację o profilu narodowo-socjalistycznym na wzór NSDAP^[18]. Jak pisał historyk Tomasz Szarota, NOR „z jednej strony nawiązywała do programu i ideologii ONR-Falangi, z drugiej zaś stwarzała płaszczyznę działania dla osób starszej generacji, antysemitów i germanofilów”^[19]. Próba kolaboracji zakończyła się fiaskiem: w marcu 1940 roku lokal NOR zamknęło Gestapo, a w maju tegoż roku aresztowano Świetlickiego, który został w następnym miesiącu rozstrzelany w Palmirach^[6].

Przed wojną grupa narodowych radykałów założyła krótkotrwałą organizację o tej samej nazwie. Jej liderem był Jerzy Rutkowski^[20].

Struktura organizacyjna

Oficjalna nazwa ugrupowania brzmiała Narodowa Partia Radykalna. Wojciech Muszyński podał, że inicjatorem jej powstania był Władysław Puławski, działacz „Związku Legionistów i Peowiaków”, przedwojenny oficer rezerwy. Pełnił funkcję kierownika organizacji. Jego zastępcą był Jan Podgórski, który był rzeczywistym przywódcą ugrupowania. Działał przed wojną w narodowosocjalistycznej „Błyskawicy” oraz w Narodowej Partii Społecznej. Funkcję II zastępcy pełnił Antoni Mucharski, natomiast sekretarza Władysław Wojtowicz. W skład 20-osobowej Rady Głównej wchodzili m.in. docent Stanisław Bryć, Zygmunt Cybichowski, Antoni Jakubowski, Józef Niski, Stanisław Trzeciak. Zdaniem tego samego autora Świetlicki nie pełnił żadnej funkcji, a ugrupowanie powstało z inicjatywy Puławskiego, który spotykał się z SA-Oberführerem Ludwigiem Leistem^[21]. Inni autorzy opisują Świetlickiego właśnie jako założyciela i lidera grupy^[1]^[2]^[11]^[3]^[4]^[22].

Działalność

Narodowa Organizacja Radykalna otrzymała od niemieckich władz wojskowych dawny lokal Związku Młodej Polski w Alejach Ujazdowskich w Warszawie^[23], Andrzejowi Świetlickiemu przydzielono dawne mieszkanie Juliana Tuwima^[24]. W marcu 1940 roku NOR współorganizowała z Niemcami serię napadów na domy i sklepy warszawskich Żydów, znaną jako pogrom wielkanocny. Historycy nie są w stanie dziś stwierdzić, czy pogrom ten został zaplanowany przez Niemców, czy też zaakceptowali oni tylko inicjatywę NOR^[25]^[2]. Współpracę NOR przy dokonaniu pogromu odnotował „Biuletyn Informacyjny” ZWZ z 21 czerwca 1940 roku. NOR powiązana była z takimi organizacjami jak GOJ (Gospodarczo Organizujmy Jedność, antysemicki związek kupców i rzemieślników) i Atak (bojówka NOR, zlikwidowana w 1940 roku). Gospodarczo Organizujmy Jedność odpowiedzialna była za znakowanie sklepów aryjskich symbolem topokrzyża^[26] a „Atak” stanowiła paramilitarne skrzydło partii, działające szczególnie aktywnie w czasie pogromu wielkanocnego. W czasie zajść przedstawiciele NOR apelowali do społeczeństwa polskiego o udział w pogromach, wstępowanie do organizacji oraz kolaborację z hitlerowcami przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Organizacja usprawiedliwiała nawet porażkę w kampanii wrześniowej jako winę sanacji i akceptowała utracenie ziem zachodnich; według koncepcji partii straty te zrekompensować miały zyski na wschodzie.

Narodzie Polski! Z winy sanacji Polska poniosła straszliwą klęskę oraz utraciła niepodległość i ziemie zachodnie. Ale nie wszystko jest stracone. Można odbudować wojsko polskie, aby wzięło udział w nieuniknionej wojnie przeciwko komunizmowi sowieckiemu. Zdobyte na wschodzie ziemie przywrócą nam nasze terytoria zagarnięte przez ZSRR, a inne bardziej na wschód, będą rekompensatą za utracone Pomorze, Śląsk, i Poznańskie oraz odszkodowaniem za straty wojenne. Na finansowanie odbudowy Polski i jej nowej armii użyjemy skonfiskowaną własność żydowską. Rodacy! Wstępujcie do NOR! Dajcie nam możność odbudowania ojczyzny i powstania Wielkiej Polski!^[27]

Poza Świetlickim, działaczami NOR byli też Erazm Samborski^[22], ksiądz Stanisław Trzeciak^[28], Stanisław Brochwicz vel Brohwicz^[29], Antoni Cercha^{[potrzebny przypis]}, R. Podgórski^[22], Władysław Studnicki^[30], Zygmunt Cybichowski^[16], Jerzy Cybichowski^[22].

Niejasne pozostają związki NOR i przywódcy RNR-Falanga, Bolesława Piaseckiego. Współpracownik Piaseckiego Włodzimierz Sznarbachowski uważał, że przywódca NOR, Andrzej Świetlicki, działał w porozumieniu z Piaseckim i wykonywał jego polecenia. Jego zdaniem: Piasecki zamierzał stworzyć dwie organizacje: jawną, współpracującą z Niemcami NOR oraz podziemną, walczącą z Niemcami, na której czele miał stać Zygmunt Przetakiewicz. Według relacji Sznarbachowskiego Piasecki prowadził także rozmowy z Wehrmachtem i chciał stworzyć polski rząd kolaboracyjny^[31]^[32]. Zygmunt Przetakiewicz zaprzecza natomiast jakimkolwiek związkom Piaseckiego z NOR; utrzymuje, że Świetlicki działał wbrew woli Piaseckiego, a przywódca Falangi zniechęcał go do współpracy z Niemcami^[31].

Organizacja wydawała pisma o tytułach „Odrodzenie” i „Pochodnie”. Postawa Narodowej Organizacji Radykalnej, określanej w prasie podziemnej jako część Ruchu Narodowo-Radykalnego Falanga, opisana została już w 1939 roku. Część podziemia obawiała się, że partia może stanowić zalążek nowej partii nazistowskiej. NOR początkowo popierana była przez niemiecką administrację wojskową i wywiad wojskowy (Abwehrę). Po przejęciu władzy przez cywilną administrację Generalnego Gubernatorstwa i po wydanym przez Hitlera w kwietniu 1940 zakazie współpracy z politycznymi organizacjami w Polsce, NOR została pozbawiona ochrony i współpracy ze strony nazistów. 8 maja 1940 Świetlicki został aresztowany i uwięziony na Pawiaku. 20 czerwca 1940 został rozstrzelany w Palmirach, co zakończyło działalność NOR^[31]. W tej samej egzekucji zginęli także Wojciech Kwasieborski i Tadeusz Lipkowski, dwaj inni działacze przedwojennej Falangi, prawdopodobne także związani z NOR^[33]. W marcu 1941 roku Związek Walki Zbrojnej wyeliminował wciąż przebywającego na wolności Stanisława Brochwicza, na którego zapadł wyrok podziemnego sądu^[34].

Działalność NOR nie została potępiona przez środowisko Falangi ani późniejszego „Paxu”. Świetlickiego uwzględniano na listach działaczy narodowych zabitych przez Niemców, wydawanych przez „Pax”^[35].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Cyprian Blamires, Paul Jackson World Fascism: A Historical Encyclopedia – Tom 2 – Strona 522-523.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e J. Tomasiewicz, Kwestia żydowska w myśli politycznej Obozu Narodowego 1939–1945, [w:] Polish-Jewish STUDIES t. 1/2020, s. 160.
↑ ^a ^b ^c S. Rudnicki, Falanga, 2018, s. 633.
↑ ^a ^b ^c K. Kaczmarski, Próby „legalizacji” Obozu Narodowo-Radykalnego (Grupy „Szańca”) i wejścia jego przedstawicieli w struktury władz RP na wychodźstwie 1939–1941, [w:] Pamięć i Sprawiedliwość, 2008 (1 (12)), przypis 19, 2008, s. 260-261.
↑ Piotr Zychowicz: Opcja niemiecka. Czyli jak polscy antykomuniści próbowali porozumieć się z okupantem. Warszawa: Rebis, 2014, s. 35 (w formacie PDF).
↑ ^a ^b ^c Jarosław Tomasiewicz. Kwestia żydowska w myśli politycznej obozu narodowego. „Polish-Jewish Studies”. nr 1 (2020), s. 159-160, 2020. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. DOI: 10.48261/pjs200106. ISSN 2719-4086.
↑ Adam Danek (Kraków). Ewolucja ustrojowa państw europejskich w pismach Zygmunta Cybichowskiego. (1879–1946). Historia i Polityka, Nr 1 (8), wiosna 2009 [1].
↑ Piotr Zychowicz: Opcja niemiecka. Czyli jak polscy antykomuniści próbowali porozumieć się z okupantem. Warszawa: Rebis, 2014, s. 35-36 (w formacie PDF).
↑ J. Biskupska, Survivors: Warsaw under Nazi Occupation, 2022, s. 72-73.
↑ L. Blit, The Eastern Pretender. Boleslaw Piasecki: His Life and Times, 1965, s. 86.
↑ ^a ^b ^c M. S. Kunicki, Between the Brown and the Red. Nationalism, Catholicism, and Communism in Twentieth-Century Poland — The Politics of Bolesław Piasecki, 2012, s. 55.
↑ Krzysztof Kaczmarski: Studia i szkice z dziejów obozu narodowego. Warszawa: IPN, 2010, s. 62. Cytat: Kolaboracyjna działalność grupy Świetlickiego trwała do wiosny 1940 r., kiedy sprawą NOR zajęło się gestapo.
↑ Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki: próba biografii politycznej. Warszawa: Aneks, 1990, s. 109.
↑ Piotr Zychowicz: Opcja niemiecka. Czyli jak polscy antykomuniści próbowali porozumieć się z okupantem. Warszawa: Rebis, 2014, s. 32 (w formacie PDF).
↑ Helena Boczek, U źródeł powstania NSZ, „Mówią Wieki” 1965, nr 6 (90). s. 33.
↑ ^a ^b StanisławS. Salmonowicz StanisławS., JerzyJ. Serczyk JerzyJ., Z problemów kolaboracji w Polsce w latach 1939–1941, „Czasy Nowożytne, tom XIV/2003”, 2003 .
↑ L. Allwork, R. Pistol, The Jews, the Holocaust, and the Public. The Legacies of David Cesarani, 2019, s. 155.
↑ J. A. Młynarczyk, Pomiędzy współpracą a zdradą. Problem kolaboracji w Generalnym Gubernatorstwie – próba syntezy, [w:] Pamięc i Sprawiedliwość, 1 (14), 2009, s. 106.
↑ Tomasz Szarota: U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie. Warszawa: Sic!, 2000, s. 108. ISBN 83-86056-74-6.
↑ J. Bodaszewski, Działalność Obozu Narodowo-Radykalnego i Ruchu Narodowo-Radykalnego w Krakowie i na terenie województwa krakowskiego w latach 1934–1939, [w:] Krakowski Rocznik Archiwalny, T. 24 (2018), s. 121-122.
↑ W.J. Muszyński, „Pogrom wielkanocny” w Warszawie w marcu 1940 roku a sprawa Narodowej Partii Radykalnej (tzw. Narodowej Organizacji Radykalnej), [w:] Migawki z okupowanej Warszawy. 1940, red. Monika Noszczak, Warszawa 2023, s. 99-100.
↑ ^a ^b ^c ^d Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki: próba biografii politycznej. Warszawa: Aneks, 1990, s. 108.
↑ Żydowski Instytut Historyczny w Polsce Holocaust z perspektywy półwiecza: pięćdziesiąta rocznica powstania w getcie warszawskim: materiały z konferencji zorganizowanej przez Żydowski Instytut Historyczny w dniach 29–31 marca 1993 str. 171.
↑ Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki – próba biografii politycznej. Londyn: 1990, s. 122.
↑ Tomasz Szarota: U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie. Warszawa: Sic!, 2000, s. 67. ISBN 83-86056-74-6.
↑ Lechosław Lameński: Stach z Warty. Szukalski i Szczep Rogate Serce. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2007, s. 223. ISBN 978-83-7363-554-8.
↑ Cytat za książką Tomasza Szaroty pt. U progu zagłady: – Strona 54 2000.
↑ EmanuelE. Ringelblum EmanuelE., Polish-Jewish Relations During the Second World War, Northwestern University Press, 1992, ISBN 978-0-8101-0963-6 [dostęp 2018-03-20] (ang.).
↑ Piotr Zychowicz: Opcja niemiecka. Czyli jak polscy antykomuniści próbowali porozumieć się z okupantem. Warszawa: Rebis, 2014, s. 40 (w formacie PDF).
↑ Mikołaj StanisławM.S. Kunicki Mikołaj StanisławM.S., Between the Brown and the Red: Nationalism, Catholicism, and Communism in Twentieth-Century Poland–The Politics of Bolesław Piasecki, Ohio University Press, 2012, s. 55–, ISBN 978-0-8214-4420-7 .
↑ ^a ^b ^c Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki – próba biografii politycznej. Londyn: 1990, s. 109.
↑ Włodzimierz Sznarbachowski. Bolesław Piasecki: od skrajnej antyniemieckości do projektów współpracy. „Zeszyty Historyczne”. Zeszyt 94, s. 89, 1990.
↑ Szarota 2000 ↓, s. 51.
↑ Piotr Zychowicz: Opcja niemiecka. Czyli jak polscy antykomuniści próbowali porozumieć się z okupantem. Warszawa: Rebis, 2014, s. 40 (w formacie PDF).
↑ Piotr Zychowicz: Opcja niemiecka. Czyli jak polscy antykomuniści próbowali porozumieć się z okupantem. Warszawa: Rebis, 2014, s. 37 (w formacie PDF).

[CB-1] Cyprian Blamires, Paul Jackson World Fascism: A Historical Encyclopedia – Tom 2 – Strona 522-523.

[JT-2] J. Tomasiewicz, Kwestia żydowska w myśli politycznej Obozu Narodowego 1939–1945, [w:] Polish-Jewish STUDIES t. 1/2020, s. 160.

[SR-3] S. Rudnicki, Falanga, 2018, s. 633.

[KK-4] K. Kaczmarski, Próby „legalizacji” Obozu Narodowo-Radykalnego (Grupy „Szańca”) i wejścia jego przedstawicieli w struktury władz RP na wychodźstwie 1939–1941, [w:] Pamięć i Sprawiedliwość, 2008 (1 (12)), przypis 19, 2008, s. 260-261.

[5] Piotr Zychowicz: Opcja niemiecka. Czyli jak polscy antykomuniści próbowali porozumieć się z okupantem. Warszawa: Rebis, 2014, s. 35 (w formacie PDF).

[koniec-6] Jarosław Tomasiewicz. Kwestia żydowska w myśli politycznej obozu narodowego. „Polish-Jewish Studies”. nr 1 (2020), s. 159-160, 2020. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. DOI: 10.48261/pjs200106. ISSN 2719-4086.

[7] Adam Danek (Kraków). Ewolucja ustrojowa państw europejskich w pismach Zygmunta Cybichowskiego. (1879–1946). Historia i Polityka, Nr 1 (8), wiosna 2009 [1].

[8] Piotr Zychowicz: Opcja niemiecka. Czyli jak polscy antykomuniści próbowali porozumieć się z okupantem. Warszawa: Rebis, 2014, s. 35-36 (w formacie PDF).

[9] J. Biskupska, Survivors: Warsaw under Nazi Occupation, 2022, s. 72-73.

[10] L. Blit, The Eastern Pretender. Boleslaw Piasecki: His Life and Times, 1965, s. 86.

[MSK-11] M. S. Kunicki, Between the Brown and the Red. Nationalism, Catholicism, and Communism in Twentieth-Century Poland — The Politics of Bolesław Piasecki, 2012, s. 55.

[12] Krzysztof Kaczmarski: Studia i szkice z dziejów obozu narodowego. Warszawa: IPN, 2010, s. 62. Cytat: Kolaboracyjna działalność grupy Świetlickiego trwała do wiosny 1940 r., kiedy sprawą NOR zajęło się gestapo.

[13] Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki: próba biografii politycznej. Warszawa: Aneks, 1990, s. 109.

[14] Piotr Zychowicz: Opcja niemiecka. Czyli jak polscy antykomuniści próbowali porozumieć się z okupantem. Warszawa: Rebis, 2014, s. 32 (w formacie PDF).

[15] Helena Boczek, U źródeł powstania NSZ, „Mówią Wieki” 1965, nr 6 (90). s. 33.

[SAL-16] StanisławS. Salmonowicz StanisławS., JerzyJ. Serczyk JerzyJ., Z problemów kolaboracji w Polsce w latach 1939–1941, „Czasy Nowożytne, tom XIV/2003”, 2003 .

[17] L. Allwork, R. Pistol, The Jews, the Holocaust, and the Public. The Legacies of David Cesarani, 2019, s. 155.

[18] J. A. Młynarczyk, Pomiędzy współpracą a zdradą. Problem kolaboracji w Generalnym Gubernatorstwie – próba syntezy, [w:] Pamięc i Sprawiedliwość, 1 (14), 2009, s. 106.

[19] Tomasz Szarota: U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie. Warszawa: Sic!, 2000, s. 108. ISBN 83-86056-74-6.

[20] J. Bodaszewski, Działalność Obozu Narodowo-Radykalnego i Ruchu Narodowo-Radykalnego w Krakowie i na terenie województwa krakowskiego w latach 1934–1939, [w:] Krakowski Rocznik Archiwalny, T. 24 (2018), s. 121-122.

[21] W.J. Muszyński, „Pogrom wielkanocny” w Warszawie w marcu 1940 roku a sprawa Narodowej Partii Radykalnej (tzw. Narodowej Organizacji Radykalnej), [w:] Migawki z okupowanej Warszawy. 1940, red. Monika Noszczak, Warszawa 2023, s. 99-100.

[DA-22] Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki: próba biografii politycznej. Warszawa: Aneks, 1990, s. 108.

[23] Żydowski Instytut Historyczny w Polsce Holocaust z perspektywy półwiecza: pięćdziesiąta rocznica powstania w getcie warszawskim: materiały z konferencji zorganizowanej przez Żydowski Instytut Historyczny w dniach 29–31 marca 1993 str. 171.

[24] Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki – próba biografii politycznej. Londyn: 1990, s. 122.

[25] Tomasz Szarota: U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie. Warszawa: Sic!, 2000, s. 67. ISBN 83-86056-74-6.

[26] Lechosław Lameński: Stach z Warty. Szukalski i Szczep Rogate Serce. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2007, s. 223. ISBN 978-83-7363-554-8.

[27] Cytat za książką Tomasza Szaroty pt. U progu zagłady: – Strona 54 2000.

[28] EmanuelE. Ringelblum EmanuelE., Polish-Jewish Relations During the Second World War, Northwestern University Press, 1992, ISBN 978-0-8101-0963-6 [dostęp 2018-03-20] (ang.).

[29] Piotr Zychowicz: Opcja niemiecka. Czyli jak polscy antykomuniści próbowali porozumieć się z okupantem. Warszawa: Rebis, 2014, s. 40 (w formacie PDF).

[Kunicki2012-30] Mikołaj StanisławM.S. Kunicki Mikołaj StanisławM.S., Between the Brown and the Red: Nationalism, Catholicism, and Communism in Twentieth-Century Poland–The Politics of Bolesław Piasecki, Ohio University Press, 2012, s. 55–, ISBN 978-0-8214-4420-7 .

[ReferenceA-31] Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki – próba biografii politycznej. Londyn: 1990, s. 109.

[32] Włodzimierz Sznarbachowski. Bolesław Piasecki: od skrajnej antyniemieckości do projektów współpracy. „Zeszyty Historyczne”. Zeszyt 94, s. 89, 1990.

[CITEREFSzarota200051-33] Szarota 2000 ↓, s. 51.

[34] Piotr Zychowicz: Opcja niemiecka. Czyli jak polscy antykomuniści próbowali porozumieć się z okupantem. Warszawa: Rebis, 2014, s. 40 (w formacie PDF).

[35] Piotr Zychowicz: Opcja niemiecka. Czyli jak polscy antykomuniści próbowali porozumieć się z okupantem. Warszawa: Rebis, 2014, s. 37 (w formacie PDF).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

PROFILPELAJAR.COM

Narodowa Organizacja Radykalna

Struktura organizacyjna

Działalność

Przypisy

Read other articles:

Carex arenicola

Anchorman 2: The Legend Continues

Germain Henry Hess

John Ensign

Joseph J. Dowling

Marijuana Policy Project

Saab Direct Ignition

Ontario Northland Motor Coach Services

コルク

Dauphin (titre)

Economy of the United States Virgin Islands

Новотитаровское сельское поселение

Nave da carico

Éric Zemmour

Hans-Jürgen Wallbrecht

List of German defence ministers

University of Minnesota

Egerton Ryerson

لغة مهددة بالانقراض

Area codes 407 and 689