Nacjonalizm kanaryjski – ruch mający na celu uzyskanie szerszej autonomii w ramach Hiszpanii lub całkowitej niepodległości oraz zwiększenia świadomości narodowej wśród mieszkańców Wysp Kanaryjskich.

Wyspy Kanaryjskie do średniowiecza były zamieszkiwane przez lud Guanczów spokrewniony z Berberami^[a]. Po hiszpańskim podboju wysp wprowadzono feudalizm europejski^[1].

U schyłku podboju wysp przez Hiszpanów, 30 maja 1481 roku wódz Guanczów Tenesor Semidán (po chrzcie znany jako Francisco Guanarteme) zawarł traktat z królem Janem II Aragońskim tzw. traktat z Calatayud^[b]. Traktat ten określał Wyspy Kanaryjskie jako królestwo, część Hiszpanii. Definiował też kanaryjską administrację i jej relacje z koroną hiszpańską^[2].

Początkowo pakt przyjęto jedynie na Gran Canarii, ale wraz z podbojem wysp przez Hiszpanów, umowę rozszerzono na cały archipelag^[3]. Nieprzestrzeganie ustaleń paktu przez Hiszpanię doprowadziło do wybuchu buntów miejscowej ludności: w latach 1502 (bunt wodza Ichasagua), 1770 (bunt w La Aldea) i 1788 (bunt w Arico). Pakt unieważniono podczas restauracji Burbonów.

Pierwsze organizacje nacjonalistyczne zostały utworzone w XIX wieku i były częścią lokalnego ruchu robotniczego. Najważniejszymi postaciami wczesnego nacjonalizmu kanaryjskiego są José Cabrera Díaz, Nicolás Estévanez oraz Secundino Delgado, który uważany jest dziś za ojca tego ruchu.

Pierwsze partie nacjonalistyczne to Partido Popular („Partia Ludowa”), założona w 1901 w Santa Cruz de Tenerife oraz Partido Nacionalista Canario („Kanaryjska Partia Nacjonalistyczna”) założona w 1924 w Hawanie na Kubie^[3].

W okresie Drugiej Republiki pojawił się projekt przyznania autonomii Wyspom Kanaryjskim. Kres tym planom położyła hiszpańska wojna domowa.

Frankizm stanowczo sprzeciwiał się wszelkim formom separatyzmu zarówno w Hiszpanii, jak i w hiszpańskich koloniach. Pomimo tego, w 1959 roku poparcie zaczął zdobywać ruch Canarias Libre („Wolne Wyspy Kanaryjskie”). Z kolei w 1964 Antonio Cubillo założył MPAIAC – Movimiento por la Autodeterminación e Independencia del Archipiélago Canario („Ruch na Rzecz Samostanowienia i Niepodległości Wysp Kanaryjskich”). Flaga MPAIAC jest do dziś powszechnie uznawana jako symbol separatyzmu kanaryjskiego.

U schyłku rządów Franco powstały dwie milicje separatystów kanaryjskich: Destacamentos Armados Canarios („Kanaryjskie Siły Zbrojne”) oraz Fuerzas Armadas Guanches („Siły Zbrojne Guanczów”). Terrorystyczna działalność tych organizacji, mimo początkowego poparcia, była w większości potępiana przez Kanaryjczyków.

W 1982 Wyspy Kanaryjskie stały się wspólnotą autonomiczną w ramach Hiszpanii. W latach 80. trzecią najpopularniejszą partią na Wyspach Kanaryjskich była nacjonalistyczna UPC. W 1985 Antonio Cubillo powrócił z Algierii i założył partię CNC (Congreso Nacional de Canarias), „Kanaryjski Kongres Narodowy”.

Od 1993 władzę we Wspólnocie Autonomicznej Wysp Kanaryjskich sprawuje partia Koalicja Kanaryjska^[4].

Na początku XXI wieku istniało kilkanaście partii określających się jako nacjonalistyczne^[5]:

Istnieje też młodzieżowa organizacja o nazwie Azarug.

Niektóre organizacje, szczególnie te bardziej radykalne, używają na określenie Wysp Kanaryjskich berberyjskiego słowa Taknara^[6].

Ruch separatystyczny przeżywa na wyspach swoisty renesans. Kanaryjska gazeta El Día zmieniła wymowę swoich artykułów, aby pasowały do opinii nacjonalistycznych i separatystycznych. W gazecie tej często cytowane są opinie historyków i publicystów popierających odłączenie się Wysp Kanaryjskich od Hiszpanii lub szerszą autonomię.

• 
  Oficjalna flaga Wysp Kanaryjskich
• 
  Pierwsza flaga używana przez kanaryjskich nacjonalistów, po raz pierwszy użyta w 1907 r.
• 
  Flaga ruchu Canarias Libre
• 
  Flaga MPAIAC
• 
  Flaga wysp Kanaryjskich proponowana przez Azarug

• Luis Pérez Aguado, Revista Aguayro nº 228.
• Pedro Cullen del Castillo, Torre de Gando.
• Africo Amasik, El Arbol de La Nación Canaria.
• 3.000 años de canariedad, AMAGA, Alternativa Maga Nacionalista.