Moskwicz 400 / 401

Moskwicz 400-420 lub 401-420
Inne nazwy	Moskwicz 400-420 /401-420 ros. Москвич-400-420 / 401-420
Producent	MZMA
Okres produkcji	1946–1956
Miejsce produkcji	ZSRR, Moskwa
Poprzednik	KIM 10
Następca	Moskwicz 402
Dane techniczne
Segment	C
Typy nadwozia	4-drzwiowy sedan 4-drzwiowy kabriolet
Silniki	R4, 1074 cm³, 23/26 KM
Skrzynia biegów	trójstopniowa mechaniczna
Napęd	silnik z przodu, napęd na tylne koła
Długość	3855 mm
Szerokość	1400 mm
Wysokość	1555 mm
Rozstaw osi	2340 mm
Masa własna	855 kg
Liczba miejsc	4
Dane dodatkowe
Modele bliźniacze	Opel Kadett K38
Pokrewne	Moskwicz 400-422 (furgon)
Konkurencja	Škoda 1101/1102
Multimedia w Wikimedia Commons

Moskwicz 400 i 401 (ros. Москвич-400, 401) – radzieckie samochody osobowe produkowane przez Moskiewską Fabrykę Samochodów Małolitrażowych (MZMA – Moskowskij Zawod Małolitrażnych Awtomobilej) w latach 1946–1956, na bazie niemieckiego Opla Kadetta K38. Były pierwszymi samochodami marki Moskwicz. Pełne oznaczenia fabryczne brzmiały: 400-420 i 401-420.

Pierwszy egzemplarz modelu 400-420, który zapoczątkował istnienie marki Moskwicz, zjechał z taśmy produkcyjnej moskiewskich zakładów 4 grudnia 1946 roku^[1]. Pod względem konstrukcji i nadwozia był kopią niemieckiego przedwojennego Opla Kadetta K38, w jego mniej popularnej czterodrzwiowej odmianie (podstawową odmianą Kadetta na rynku niemieckim była tańsza dwudrzwiowa)^[2]. Wybór Kadetta jako pierwowzoru taniego i popularnego samochodu dla ludności ZSRR został dokonany osobiście przez Stalina tuż po zakończeniu wojny w Europie, na pokazie samochodów na Kremlu 19 czerwca 1945 roku^[2]. Część fachowców instytutu NAMI proponowała wybrać nieco większy samochód Opel Olympia z nowocześniejszym silnikiem, lecz Stalin jeszcze przed wojną skłaniał się do wyboru czterodrzwiowego Kadetta jako wzorca do produkcji własnych samochodów i pozostał przy swojej decyzji^[2][3]. Odrzucony został również podobnej wielkości samochód KIM-10, wytwarzany w Moskwie w krótkiej serii przed wojną, nawet pomimo tego, że w nowej wersji KIM-10-52 otrzymał czterodrzwiowe nadwozie skopiowane z Kadetta^[2]. Formalnie czterodrzwiowy Kadett został skierowany do produkcji w MZMA postanowieniem Państwowego Komitetu Obrony z 26 sierpnia 1945 roku^[4]. Stalin przy tym polecił konstruktorom zakładów, żeby niczego nie zmieniać w konstrukcji i ewentualnie ulepszać model dopiero po wdrożeniu do produkcji^[5]. W efekcie, Moskwicz stanowił wierną kopię Kadetta, także pod względem ozdób, lecz różnił się emblematami i napisami^[6]. Emblemat firmowy na atrapie chłodnicy stanowiła stylizowana czerwona baszta Kremla z wpisaną literą „М”, a pod spodem literami: „ЗМА”^[7].

Według tradycyjnej opinii, powielanej także w radzieckiej literaturze powojennej, ZSRR zdobył i wywiózł z Niemiec oprzyrządowanie i dokumentację do produkcji Kadetta, jednakże nie znajduje to potwierdzenia w dokumentach^[8]. Należy zaznaczyć, że zgodnie z ustaleniami międzyalianckimi, dla zwycięskich państw należne były od pokonanych Niemiec reparacje wojenne, przy czym ZSRR otrzymał także prawo do wywiezienia wyposażenia czwartej części fabryk z bardziej uprzemysłowionych zachodnich stref okupacyjnych, w tym trzech fabryk samochodowych z 25 w amerykańskiej strefie^[8]. Jedną z nich była fabryka Opla w Rüsselsheim, ale okazało się że jest silnie zniszczona przez bombardowania, a nadto w toku wojny zajmowała się produkcją lotniczą^[8]. W zakładach pozostało jedynie niewiele oprzyrządowania do produkcji Kadetta, zakończonej w 1940 roku, a szczególnie dla odmiany czterodrzwiowej^[8][9]. Według części autorów, pozostało głównie oprzyrządowanie do produkcji drzwi^[1]. Brak było również kompletnej dokumentacji technicznej samochodu, której odtworzenie zlecono bardziej doświadczonym niemieckim inżynierom, pracujących w trzech zespołach konstrukcyjnych w radzieckiej strefie okupacyjnej w Niemczech^[3][9]. Dokumentacją roboczą nadwozia i wykonaniem szablonów zajmował się zespół konstruktorów w Schwarzenbergu, który ukończył prace w marcu 1946 roku, natomiast same matryce do tłoczenia blach wykonano w ZSRR w zakładach GAZ i ZiS^[9]. Dokumentacja silnika została odtworzona w drodze inżynierii wstecznej w centralnym biurze naukowo-technicznym w Berlinie^[9]. W zakładach Auto Union w Chemnitz opracowano furgon oraz kilka rozwojowych odmian nadwoziowych, które jednak nie trafiły do produkcji^[8]. Samo wdrożenie modelu do produkcji w Moskwie leżało już po stronie konstruktorów MZMA, z pomocą kadry zakładów GAZ^[3]. Została tam zamontowana również używana linia do spawania nadwozi, z demontażu^[a].

Pełnym fabrycznym oznaczeniem samochodu było 400-420, gdzie „400” oznaczało typ silnika, a „420” model nadwozia, jednakże określany był on po prostu jako Moskwicz 400^[1]. Miał nadwozie samonośne oraz niezależne przednie zawieszenie typu Dubonnet^[1]. Wyposażony był także w hamulce hydrauliczne. Typowo dla samochodów przedwojennych, połówki pokrywy silnika były unoszone na boki, a koło zapasowe było przewożone na zewnątrz na niewielkim bagażniku, który był dostępny tylko od wewnątrz (za odchylanym oparciem tylnego siedzenia)^[10]. Przednie drzwi otwierały się do przodu, a tylne do tyłu^[11]. Z tyłu było tylko pojedyncze światło pozycyjne i stopu, po lewej stronie^[10].

W pojeździe montowano silnik dolnozaworowy M-400 o pojemności 1074 cm³ i maksymalnej mocy 23 KM przy 3600 obr./min. Przy niewielkiej mocy, jednostka ta była trwała, względnie ekonomiczna (zużycie paliwa 8 l/100 km) i mogła pracować na niskooktanowej benzynie^[9]. Napęd był przekazywany na tylne koła początkowo przy pomocy trójstopniowej niesynchronizowanej skrzyni biegów z dźwignią w podłodze^[6][1]. Jednostka napędowa pozwalała rozpędzić samochód do maksymalnej prędkości nie przekraczającej 90 km/h^[1]. Zaletą samochodu było dobre pokonywanie licznych na prowincji ZSRR kiepskich dróg gruntowych dzięki dużemu prześwitowi, dużym kołom i wystarczającej mocy pociągowej silnika na małych obrotach^[9]. Wycieraczki szyby były napędzane wałkiem od silnika i prędkość ich działania zależała od jego obrotów, co jednak powodowało słabe oczyszczanie szyby przy małej prędkości^[9]. W toku produkcji wprowadzano drobne ulepszenia. Od maja 1951 roku wprowadzono skrzynię biegów ze zsynchronizowanymi biegami II-III i dźwignią na kolumnie kierownicy^[1]. Od 1954 roku model 400-420 został zastąpiony w produkcji przez 401-420, napędzany ulepszonym silnikiem M-401 o mocy zwiększonej do 26 KM przez zwiększenie stopnia sprężania do 6,2^[1]. Od stycznia do kwietnia 1956 roku produkowano model przejściowy 401-A1, napędzany silnikiem M-402, stanowiącym napęd nowego Moskwicza 402^[12].

Podstawową odmianą nadwozia był czterodrzwiowy sedan 400-420, wyprodukowany od grudnia 1946 do 1954, w ilości ok. 114 000 sztuk^[12]. Produkcja na większą skalę została rozwinięta od kwietnia 1947 roku, a dopiero w 1949 roku samochód przeszedł badania państwowe^[8]. Od 1954 do 1956 produkowany był sedan 401-420 z mocniejszym silnikiem, lecz zewnętrznie samochody te się nie różniły^[12]. Łącznie wyprodukowano 216 606 sedanów^[12].

Drugą odmianą nadwozia był kabriolet 400-420A, produkowany w latach 1949-1952 (17 742 sztuk)^[7]. Jedyną przyczyną powstania tego wariantu, mniej praktycznego w warunkach klimatycznych ZSRR, były ograniczone moce produkcyjne kombinatu Zaporożstal, który był jedynym dostawcą odpowiednio dużych płatów blachy na dachy samochodu^[7]. Miał on dla usztywnienia nadwozia stałe ramy nad oknami bocznych drzwi, a pomiędzy nimi wstawiano wygięte pałąki, na których opierał się rozłożony brezentowy dach^[7].

 Osobny artykuł: Moskwicz 422.

Trzecim wytwarzanym modelem nadwozia był trzydrzwiowy furgon 422 (400-422 lub 401-422), z drewniano-stalowym nadwoziem, produkowany od 1948 do 1956 roku^[12]. Opracowano także pięciodrzwiowe kombi 400-421, z drewniano-stalowym nadwoziem, lecz zbudowano tylko kilka prototypów (jeszcze w zakładach Auto-Union w Chemnitz w Niemczech), które nie weszły do produkcji^[12]. MZMA produkowały także same podwozia pod oznaczeniem 400-420K (2562 sztuk), karosowane później jako furgony z drewnianym szkieletem krytym blachą w zakładzie Minpiszczepromu w Moskwie^[12]. Między innymi^[1]. Łącznie wyprodukowano 247 439 Moskwiczy pierwszej generacji wszystkich wersji^[12][1].

Specjalnym wariantem, budowanym na potrzeby wojska, był Moskwicz 400-420E z zabudowanym w tylnej części nadwozia agregatem startowym dla silników lotniczych APA-7^[7]. Dostęp do niego był zapewniony pod podnoszonymi panelami bocznymi i tylnym. Przednia część wraz z drzwiami stalowej konstrukcji pochodziła z modelu osobowego^[3].

Moskwicz 400 był przewidziany jako tani i popularny samochód, dostępny (po raz pierwszy w ZSRR) w normalnej sprzedaży dla ludności. Jego cena wynosiła 9000 rubli i była prawie dwa razy niższa od ceny M-20 Pobiedy (16 000 rubli), przy przeciętnej pensji 700-900 rubli^[1][13]. Od końca 1954 roku jednak pojawiły się w ZSRR trudności w zakupie nowego samochodu dla przeciętnego użytkownika, z powodu zwiększonego popytu i wiążącej się z tym konieczności oczekiwania w kolejkach (utrzymujące się praktycznie do końca ZSRR)^[14]. Oprócz użytkowników prywatnych, liczne Moskwicze wykorzystywano jako samochody służbowe w różnych instytucjach i organizacjach, w tym w milicji^[13]. Przy tym, dopiero od początku 1954 roku samochody milicyjne miały specjalne malowanie (ciemnoniebieskie z czerwonym pasem)^[13].

Samochody te także eksportowano od 1948 roku, m.in. do Finlandii (3400 sztuk), Polski, Albanii, Chin^[15]. Niewielka liczba była eksportowana do Europy Zachodniej, głównie do Belgii – na rynku zachodnim kosztował równowartość 990 dolarów^[16]. Amerykański dziennikarz motoryzacyjny Fred Clymer ocenił go, jako „lepszy, niż się spodziewał”, chociaż nie taki dobry jak niemiecka produkcja^[16].

Próbą rozwoju samochodu był model Moskwicz 401-424E z 1949 roku, z nowocześniejszym nadwoziem, lecz zbudowano tylko partię próbną. Jego odmianą z nowszym silnikiem o mocy 33 KM był Moskwicz 403E-424E (ros. Э - "E" oznaczało wersje eksperymentalne)^[1]. Zamiast tego konstruktorzy w 1950 roku rozpoczęli prace nad opracowaniem całkiem nowego samochodu, co doprowadziło do modelu Moskwicz 402^[4].

Dane modelu 400-420 (różnice dla 401-420):^[17]

• Nadwozie: samonośne, stalowe, 4-drzwiowe, 4-miejscowe
• Długość/szerokość/wysokość: 3855 / 1400 / 1555 mm
• Rozstaw osi: 2340 mm
• Rozstaw kół przednich/tylnych: 1105 / 1170 mm
• Szerokość kanapy z przodu/tyłu: 1060 / 920 mm
• Masa własna: 855 kg
• Masa całkowita: 1155 kg (4 pasażerów)
• Prześwit pod osiami: 200 mm

• Silnik: M-400 (M-401) - gaźnikowy, 4-suwowy, 4-cylindrowy rzędowy, dolnozaworowy, chłodzony cieczą, umieszczony podłużnie z przodu, napędzający koła tylne
• Pojemność skokowa: 1074 cm³
• Średnica cylindra x skok tłoka: 67,5 x 75 mm
• Moc maksymalna: 23 KM przy 3600 obr./min (26 KM przy 4000 obr./min)
• Stopień sprężania: 5,8:1 (6,2:1)
• Maksymalny moment obrotowy: 55 Nm przy 2000 obr./min (58 Nm przy 2200 obr./min)
• Gaźnik: K-24, później K-24A, K-25, K-25A
• Skrzynia przekładniowa mechaniczna 3-biegowa, niezsynchronizowana^[17], od 1951: zsynchronizowane biegi II-III, z dźwignią na kolumnie kierownicy^[1]
• Pojemność zbiornika paliwa: 31 l^[18]

• Zawieszenie przednie: niezależne, podłużne wahacze resorowane sprężynami, amortyzatory hydrauliczne jednostronnego działania
• Zawieszenie tylne: zależne, sztywna oś na podłużnych resorach półeliptycznych, amortyzatory hydrauliczne jednostronnego działania
• Hamulce: przednie i tylne bębnowe, hydrauliczne; hamulec ręczny mechaniczny na koła tylne
• Ogumienie o wymiarach: 4,50x16", później 5,0-16"^[1]

• Prędkość maksymalna: 90 km/h
• Zużycie paliwa: 8 l/100 km przy 50 km/h
• Przyspieszenie 0-80 km/h: 55 s^[1]

• Moskwicz-400-420A. „Awtolegiendy SSSR”. Nr 5, 2009. DeAgostini. ISSN 2071-095X. (ros.). 
• Siergiej Iones. Moskwicz-415. „Awtolegiendy SSSR”. Nr 112, 2013. DeAgostini. ISSN 2071-095X. (ros.). 
• Lew Szugurow: Awtomobili Rossii i SSSR. Cz.1. Moskwa: Iłbi / Prostreks, 1993. ISBN 5-87483-004-9. (ros.).
• Jewgienij Boryczew, Aleksiej Woskriesienski: Po wole Stalina. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-10-02)]. (ros.).