Monety Henryka Walezego – monety bite w:

• roku 1573 w trakcie panowania pierwszego elekcyjnego króla Polski (jako Henryka I), oraz
• latach 1575–1596 za panowania i siedem lat po śmierci ostatniego króla Francji z dynastii Walezjuszów, księcia Orleanu (jako Henryka III).

W Rzeczypospolitej Henryk Walezy posługiwał się tytulaturą, która w pełnej postaci brzmiała:

W czasie krótkiego panowania Henryka Walezego mennice Rzeczypospolitej były zamknięte. Z zakazu produkcji monetarnej wyłamał się tylko Gdańsk wybijając denar gdański z 1573 r^[1]:

• denar gdański
  • awers: tarcza herbowa Gdańska, przedzielająca liczbę 73
  • rewers: orzeł ziem pruskich

• 
  denar gdański z 1573 r.

Na monecie nie umieszczono żadnej tytulatury królewskiej^[1].

Moneta ta zaliczana jest w niektórych pracach do okresu bezkrólewia (1572–1573)^[1].

Na awersach monet Henryka III bitych we Francji, już po wyjeździe z Polski, umieszczano w skróconej postaci tytulaturę francuską i polską, w jednej z wersji^[2]:

• HENRI III R DE FRAN ET POL (Henryk III król Francji i Polski),
• HEN III (lub 3) D G F ET P R (Henryk III z łaski Boga król Francuzów i Polaków),
• HENRICUS III D G FRANCOR ET POL REX (Henryk III z łaski Boga król Francuzów i Polaków).

Rewers często zaopatrzony był w sentencję religijną, np.:

(niech będzie imię Pana błogosławione)^[2].

Henryk III zmarł w 1589 r., natomiast niektóre monety z jego wizerunkiem i tytulaturą były bite aż do 1596 r. przez Ligę Katolicką^[3], która nie akceptowała na francuskim tronie protestanckiego, w tym okresie, króla Henryka IV.

Monetami francuskiego okresu Henryka III były^[4]:

• dernier tornois (bezrocznikowy, 1577–1589, 1590–1596^[5])

• 
  bezrocznikowy
• 
  bezrocznikowy z koroną
• 
  1584

• double tornois (bezrocznikowy, 1575, 1577–1587, 1590–1596^[6], omyłkowy 1894^[6])

• 
  bezrocznikowy
• 
  1579 Paryż
• 
  1582
• 
  1589 Amiens
• 
  1592 Lyon

• liard (1576–1589, 1590–1593^[7])

• 
  1577 Grenoble
• 
  1578 Grenoble
• 
  1584 Paryż

• douzain (1575–1579, 1582, 1586–1589, 1590–1596^[8], omyłkowy 1954^[8])

• 
  1576 Tuluza
• 
  1578 Paryż

• sol parisis (1577–1589)
• double sol parisis (1575–1589, 1590–1593^[9])

• 
  1580
• 
  1584

• ¼ franka (1575–1589, 1590–1592^[10])
• ½ testona (1575, 1576, 1577)
• ⅛ ecu (1578–1589, 1590–1592^[11], omyłkowy 1759^[11])

• 
  1581 Rennes
• 
  1583 Nantes
• 
  1587 Rennes

• ½ franka (1575–1589, 1590–1592^[12], omyłkowy 1855^[12])

• 
  1577 Rouen
• 
  1582 Nantes
• 
  1587
• 
  1588 Poitiers

• teston (MDLXXV, 1575, MDLXXVI, 1576, 1577)

• 
  1575

• ¼ ecu (1578–1589, 1590^[13])

• 
  1583 Bayonne (pod tarczą)
• 
  1583 Bayonne (w otoku)
• 
  1586

• frank (1575–1586, 1594^[14])

• 
  1576 Paryż
• 
  1578 Poitiers

• ½ ecu d’or (1575–1589, 1590^[14])

• ecu d’or (bezrocznikowy, 1575–1589, 1590^[15], 1594^[15])

• 
  1575 Paryż

• double ecu (1589)

Monety Henryka III, nie noszą określeń nominałów. Można je rozróżnić na podstawie wyobrażeń i średnicy^[3]. Podstawowe nominały i ich pochodne – ⅛, ¼, ½, 2 – mają, poza nielicznymi wyjątkami, następujące wyobrażenia^[3]:

• denier – popiersie / lilie
• teston – popiersie / tarcza herbowa
• frank – popiersie / krzyż
• liard – H / krzyż
• sol – lilie wokół H / krzyż
• douzain – H po bokach tarczy / krzyż
• ecu – tarcza herbowa / krzyż.

• monety I Rzeczypospolitej
• monety polskie
• denar gdański (1573)

Uwaga, tekst pierwotny tego artykułu bazuje na tekście pochodzącym z początków XIX w.:

• Kazimierz Władysław Stężyński-Bandtkie, „Numismatyka krajowa 1839–1840”
• Ignacy Zagórski, Monety dawnej Polski jakoteż prowincyj i miast do niej niegdy należących z trzech wieków...

Korekty i uzupełnienia merytorycznego dokonano na podstawie pracy:

• E. Kopicki, Ilustrowany skorowidz pieniędzy polskich i z Polską związanych, Warszawa, 1995, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Zarząd Główny

• https://e-numizmatyka.pl/portal/strona-glowna/monety/lista-artykulow/Monety-francuskie-czy-polskie.html