Masynissa, Masinissa lub Massinissa (ur. ok. 238 p.n.e., zm. ok. 148 p.n.e.) – król Numidów Wschodnich (tj. Massyliów), których państwo obejmowało wschodnią część Algierii i zachodnią połać Tunezji. Stolicą było miasto Cyrta.
Życiorys
Od najmłodszych lat przebywał w Kartaginie jako zakładnik, przez co przesiąkł kulturą kartagińską i helleńską. W 212 p.n.e. wyruszył jako jeden z żołnierzy Hazdrubala Giskonidy do Hiszpanii, by walczyć z Rzymianami.
W 206 r. zmarł jego ojciec, Gaja. Według Liwiusza tron massylijski objął wtedy brat Gai - Oezalces/Isalca, ale niedługo potem zmarł ze starości. Tron objął po nim Kapussa — starszy z jego dwóch synów — ale został zabity przez przedstawiciela bocznej linii dynastii — Mazetullusa.
Ten nie przybrał tytułu królewskiego, lecz rządził jako opiekun drugiego z synów Oezalcesa — Lakumazesa, którego mianował królem. By umocnić swą pozycję, Mazetullus pojął za żonę siostrzenicę Hannibala, wdowę po Oezalcesie, i odnowił przyjazne stosunki z Syfaksem, królem Numidów Zachodnich tj. Masesyliów (terytoria od rzeki Muluchat/Muluja na zachodzie do Cyrty/Konstantyny na wschodzie, których stolicą była Siga).
Massynisa powrócił w 205 p.n.e. do Afryki, by odzyskać swe dziedzictwo. Wsparty przez byłych żołnierzy Gai rozgromił Mazetullusa i Lakumazesa, ale szybko się z nimi pogodził. Jednak Kartagina i Syfaks jeszcze w tym roku wszczęli wojnę z Massynisą. Książę wycofał się w pasmo gór Bellus ("Piękne góry") i górny bieg rzeki Bagradas (Medżerda) i prowadził walkę partyzancką do 204 p.n.e., kiedy to wylądował w Afryce Publiusz Korneliusz Scypion Afrykański. Rzymianie postanowili wówczas wykorzystać Massynisę do swych celów; wsparty przez Scypiona w bitwie na Wielkich Polach w środkowym biegu Bagradasu (204 p.n.e.) pokonał Syfaksa i Hazdrubala Giskonidę. W 203 p.n.e. Scypion w obecności wojska ogłosił Massynisę rex socius et amicus populi Romani („sprzymierzonym królem i przyjacielem ludu rzymskiego”).
W bitwie pod Zamą (202 p.n.e.) to właśnie jazda Massynisy przeważyła szalę zwycięstwa na stronę Rzymian. Pokój Rzymian z Kartaginą kończący II wojnę punicką sankcjonował przejęcie władzy przez Massynisę w jego królestwie i jego podbój królestwa Masesyliów. Od tego momentu Massynisa korzystając z poparcia Rzymu stopniowo powiększał swoje państwo kosztem Kartaginy. W latach 163-148 p.n.e. obejmowało ono tereny od rzeki Muluchat na zachodzie do Trypolitanii i Cyrenajki na wschodzie.
Do jego zasług należy:
- utworzenie stałej armii składającej się z rodzimej jazdy, a także obcych najemników i floty,
- bicie własnych brązowych monet (w mennicy w Cyrcie),
- propagowanie osiadłego trybu życia i uprawy ziemi wśród Numidów,
- przejęcie punickich wzorów administracyjnych; na czele miast i osad stali odtąd prefekci.
Prowadzona przez Masynissę polityka centralizacji i wzmocnienia władzy królewskiej budziła opór części Numidów. Jednym z tego przejawów był bunt Aftera, który miał miejsce przed 193 lub 162/161 p.n.e. After i jego zwolennicy zmuszeni zostali do ucieczki poza granice królestwa.
W starożytnym mieście Thugga w Tunezji znajduje się symboliczny grobowiec Massynisy. Według znajdującej się na niej inskrypcji libijsko-punickiej (obecnie przechowywanej w Muzeum Brytyjskim) w 138 r. jego mieszkańcy wznieśli mu świątynię, co może świadczyć o tym, że uzyskał pośmiertną apoteozę.
Po jego śmierci Scypion Emilian będący wykonawcą jego testamentu podzielił królestwo między jego trzech prawowitych synów, jako równych sobie nie na zasadzie terytorialnego rozgraniczenia (jedność państwa wraz z jego dochodami miała zostać zachowana):
Po zagadkowej śmierci Gulussy i Mastanabala (140 r. p.n.e.) jedynowładcą został Micypsa, lecz musiał pod presją Scypiona Emiliana adoptować Jugurtę (nieprawego syna Mastanabala) i uznać go za legalnego następcę obok swych synów: Hiempsala I i Adherbala. W latach 118-112 p.n.e. Jugurta zgładził kolejno swych współrządców, a w latach 111-104 p.n.e. prowadził wojnę z Rzymem (tzw. wojna jugurtyńska). Ostatecznie Numidię podbił rzymski wódz Gajusz Mariusz.
Genealogia
Bibliografia
- Źródła historyczne:
- Appian z Aleksandrii - Historia rzymska t. I-III, przekład L. Piotrowicz, Wrocław 1957.
- Tytus Liwiusz - Dzieje Rzymu od założenia miasta, przekład A. Kościołek, M. Brożek, J. Wolski, Wrocław 1968-1982.
- Polibiusz z Megalopolis - Dzieje t. I-II, przekład S. Hamer, Wrocław 1957.
- Salustiusz - Wojna z Jugurtą, przekład K. Kumaniecki, Wrocław 1971.
- Opracowania:
- M. Cary, H. H. Scullard, Dzieje Rzymu. t. I, Warszawa 1992.
- Maria Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1984.
- Tadeusz Kotula - Afryka północna w starożytności, Wrocław 1972
- Tadeusz Kotula - Massynisa, Warszawa 1976
- Krzysztof Kęciek - Dzieje Kartagińczyków. Historia nie zawsze ortodoksyjna, Warszawa 2003
- S. Lancel - Hannibal, Warszawa 2001
- S. Moscati - Świat Fenicjan, Warszawa 1971
- Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, pod red. P. Iwaszkiewicz, W. Łoś, M. Stępień, Warszawa 1998.
