Markos Wafiadis

Μάρκος Βαφειάδης

Data i miejsce urodzenia	1906 Theodosiopolis
Data i miejsce śmierci	23 lutego 1992 Ateny
poseł do parlamentu Grecji
Okres	od 1989 do 1992
Przynależność polityczna	PASOK
dowódca Demokratycznej Armii Grecji
Okres	od 1946 do 1948
Przynależność polityczna	Komunistyczna Partia Grecji
Multimedia w Wikimedia Commons

Markos Wafiadis (gr. Μάρκος Βαφειάδης; ur. 1906 w Theodosiopolis w Azji Mniejszej, zm. 23 lutego 1992 w Atenach) – działacz Komunistycznej Partii Grecji (KKE) i dowódca macedońskiego zgrupowania partyzantów ELAS (gr. Ελληνικός Λαϊκος Απελευθεροτικός Στρατός, Greckie Ludowo-Wyzwoleńcze Wojsko)^[1], lewicowej organizacji partyzanckiej, stanowiącej główną siłę greckiego ruchu oporu w okresie okupacji włosko-niemieckiej, pierwszy Naczelny Dowódca DSE podczas greckiej wojny domowej toczonej w latach 1946–1949, od 1989 dwukrotnie poseł do parlamentu Republiki Grecji.

Od młodości Wafiadis związał się z ruchem komunistycznym. W wyniku wymiany ludności pomiędzy Grecją i Turcją w 1922 jako uchodźca Wafiadis udał się do Salonik. W Salonikach w 1928 związał się z Federacją Komunistycznej Młodzieży Greckiej. W 1932 został aresztowany za działalność komunistyczną. Zwolniony w październiku 1933 podjął pracę instruktora partyjnego w wielu regionach Grecji.

Po dojściu do władzy dyktatora generała Joanisa Metaksasa w 1936, zesłano go na wyspę Ajos Efstratios, skąd uciekł. Pracował następnie w podziemnej organizacji na Krecie i był jednym z przywódców powstania w Chanii w lipcu 1938. Po powstaniu udał się do Aten, gdzie aresztowano go i zesłano na wyspę Gawdos.

W maju 1941, po inwazji armii niemieckiej na Grecję, uciekł z Gawdos i rozpoczął podziemną działalność przeciw okupacji niemieckiej, początkowo na Krecie, później w Atenach i Salonikach. W 1942 wybrano go do Centralnego Komitetu partii i wyznaczono opiekunem organizacji partyjnej KPG w lewicowej, republikańskiej Greckiej Ludowej Armii Wyzwoleńczej (ELAS), w greckiej prowincji Macedonia. W maju 1944 Wafiadisa wybrano delegatem z Salonik na krajowy zjazd w miejscowości Koryschades, jednak nie mógł w nim uczestniczyć. W listopadzie 1944 wszedł w spór z założycielem ELAS i także jednym z głównych dowódców partyzanckich Arisem Weluchiotisem, nie ufającym aliantom. Weluchiotis podkreślał, jako najważniejszy cel ELAS, walkę o suwerenność Grecji i rzeczywistą, ludową demokrację, ale jeszcze nie o komunizm, którego wprowadzanie byłoby przedwczesne^[2]. Weluchiotis postulował przygotowanie się ELAS do walk z wojskami brytyjskimi, czemu Markos Wafiadis stanowczo sprzeciwił się. W rezultacie owych sporów, w trakcie 35-dniowych walk w Atenach^[3], toczonych od grudnia 1944, oddziały ELAS w prowincji Macedonia nie walczyły z siłami zbrojnymi Wielkiej Brytanii.

Układem z Warkizy^[4] w lutym 1945 ELAS rozwiązano oraz rozbrojono jego oddziały z okolic Aten. Wbrew zawartemu porozumieniu, a zgodnie z obawami Arisa Weluchiotisa, w kraju zapanował wtedy niczym nie krępowany terror rojalistów. Dziesiątki tysięcy byłych partyzantów aresztowano, ponieważ ich wcześniejszą walkę z okupantami, opanowane przez rojalistów sądy kwalifikowały jako pospolite, ciężkie przestępstwo kryminalne^[5]. Sam Aris Weluchiotis został zdradzony, otoczony przez nieprzyjaciół i albo zamordowany, albo (według relacji towarzyszy broni) popełnił samobójstwo. Minister sprawiedliwości Królestwa Grecji poinformował 10 grudnia 1945, że tylko do tego czasu aresztowano już ponad 80 tysięcy byłych partyzantów ELAS i osób wspierających je, z czego znaczną część torturowano oraz skazano na wyroki więzienia^[6]. Aresztowano i internowano większą część z dobrowolnie stających do dyspozycji Sztabu Generalnego oficerów przedwojennej armii greckiej, którzy w czasie II wojny światowej walczyli w szeregach ELAS, wśród nich naczelnego dowódcę ELAS Stefanosa Sarafisa. W rezultacie greckie góry i lasy znów zapełniły się uciekinierami przed falą terroru, jak było to w czasach minionej hitlerowskiej okupacji.

Poczynając od zimy 1945/1946, sytuacja bytowa uciekinierów stała się bardzo trudna. Gotowość udzielenia pomocy zgłosiły Bułgaria, Jugosławia i Albania, wiążąc ją jednak z warunkami politycznymi i ideologicznymi. Wafiadis, jako były dowódca partyzantów północnej Grecji, doszedł wtedy do porozumienia z Nikolaosem Zachariadisem, sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Grecji, w sprawie utworzenia ideowo-komunistycznej Demokratycznej Armii Grecji (DSE), która jako „legalne wojsko”, mogłaby stać się odbiorcą pomocy zagranicznej. Formalnie nastąpiło to 28 października 1946, tj. po referendum ustrojowym, odbytym 1 września 1946. Zdecydowano o ustroju monarchistycznym, a powracający Jerzy II niezwłocznie przystąpił do krwawych represji w wojsku.

Po utworzeniu DSE, KC KKE mianował Wafiadisa przywódcą tej nowej formacji partyzanckiej. W latach 1947–1948 partyzanci osiągali duże sukcesy militarne i propagandowe, faktycznie kontrolując znaczną część terytorium kraju. W grudniu 1947 Wafiadis został też mianowany premierem i ministrem wojny tymczasowego demokratycznego rządu (potocznie określanego przez ludność jako „Rząd z Gór”). W późniejszej fazie wojny domowej sytuacja partyzantów uległa gwałtownemu pogorszeniu, wskutek udzielenia rządowi Grecji decydującej pomocy militarnej przez rząd USA. Ostro zarysowały się wtedy różnice zdań w kwestiach doktryny wojskowej pomiędzy Markosem Wafiadisem a nie posiadającym dostatecznej wiedzy wojskowej Nikosem Zachariadisem. W ich następstwie, w sierpniu 1948, Wafiadisa usunięto z kierownictwa wojsk i armia partyzantów poniosła wtedy serię krwawych, spektakularnych porażek, a następnie także ciężkie klęski. W styczniu 1949 Wafiadisa odwołano ze wszystkich pełnionych funkcji, a w październiku 1950 pozbawiono członkostwa w Komunistycznej Partii Grecji. W warunkach przymusowego odosobnienia^[7] przebywał wówczas w ZSRR, gdzie schronił się po klęsce DSE w wojnie domowej.

Po zakończeniu epoki Stalina Markos Wafiadis został przywrócony do KKE i został wybrany na członka jej Biura Politycznego Komitetu Centralnego partii. Jednakże spory z kierownictwem partii doprowadziło do jego usunięcia z urzędu w styczniu 1958 i do drugiego wykluczenia z KKE w czerwcu 1964. Po przewrocie wewnętrznym w 1968 roku, członkostwo w KKE zostało mu przywrócone.

Po 35 latach pozostawania na emigracji w ZSRR, w marcu 1983, Markos Wafiadis powrócił do Grecji. Później opublikował swoje wspomnienia. W 1984 ukazał się też wywiad z nim, obciążający ZSRR i Wielką Brytanię winą za obie wojny domowe, nieprzypadkowo wywołane i w Grecji i w Polsce. Jego fragmenty przytacza m.in. program „Reportaż bez Granic” Programu Pierwszego ERT (państwowej greckiej telewizji).

W listopadzie 1989 oraz w kwietniu 1990 został wybrany honorowo do greckiego parlamentu z listy krajowej PASOK (czyli niekomunistycznej, dużej partii centrolewicy), podkreślając, że z przekonań pozostaje komunistą oraz że komunizm jest (w jego przekonaniu) realnie możliwym do zbudowania systemem. Zmarł w wieku 86 lat w roku 1992.

• „Emeis oi Ellines” - Historia Wojen Współczesnej Grecji” - uniwersytecka praca zbiorowa, wyd. Skai Biblio 2008 ISBN 978-960-6845-15-4
• C. M. Woodhouse „The Struggle for Greece 1941-1949”
• Richard Clogg „Greece, 1940–1949: occupation, resistance, civil war: a documentary history"

• Biografia Markosa Wafiadisa. mlahanas.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-25)]. (ang.)