Marek Antoniusz Orator, (Marcus Antonius Orator; M. Antonius M. f. M. n.), (ur. 143 p.n.e.^[1] – zm. 87 p.n.e.) – polityk i znany mówca rzymski.

Około 117 p.n.e. bronił przed sądem konsula z roku 118 p.n.e. Kwintusa Marcjusza Reksa^[2]. Kwestor w 113 roku w prowincji Asia^[3]. Gdy dotarł do portu w Brundyzjum (dzisiejsze Brindisi) w drodze do swojej prowincji, otrzymał wiadomość, że został oskarżony przed pretorem Lucjuszem Kasjuszem o przestępstwo seksualne. Nie skorzystał z immunitetu przysługującemu urzędnikom służbowo przebywającym poza krajem, ale dobrowolnie wrócił do Rzymu, dając dowód pewności siebie, i szybko uzyskał uniewinnienie^[3]. Jako przykład lojalności podawano zachowanie się w trakcie tego procesu jednego z niewolników Antoniusza, który najsroższymi torturami nie dał się skłonić do zeznawania przeciwko swojemu panu^[4]. W 112 p.n.e. oskarżał Gnejusza Papiriusza Karbona, który jako konsul w roku poprzednim poniósł klęskę w wojnie z Cymbrami i Teutonami^[5][6] a w 103 p.n.e. bronił konsula Gnejusza Malliusza Maksimusa konsula z roku 105 p.n.e. który też poniósł klęskę w walce z Cymbrami^[2]. Pretor w 104; dowódca w randze prokonsula (praetor proconsule) w wojnie z piratami w Cylicji^[7][8]. Po drodze do Cylicji zatrzymał się w Atenach, gdzie przysłuchiwał się dysputom filozoficznym i retorycznym^[9]. Zginął w tej wojnie służący pod nim jako legat Marek Gratydiusz, jego przyjaciel a krewny Cycerona^[10]. Wrócił do Rzymu w 100 p.n.e. już po tym jak na mocy procedury senatus consultum ultimum został stłumiony ruch Saturninusa^[11].

Za sukcesy w wojnie z piratami senat przyznał Markowi Antoniuszowi w roku 100 prawo do tryumfu^[12]. W późniejszym okresie piraci zemścili się na nim, porywając i zabijając jego córkę^[13]. Sprzeciwiał się reformom agrarnym proponowanym w 99 p.n.e., Sekstiusza Titiusza. Konsulat sprawował^[14] w 99 p.n.e. razem z Aulusem Postumiuszem Albinusem^[15][16]. Cenzor w 97 wraz z Lucjuszem Waleriuszem Flakkusem^[17].

Usunęli z senatu byłego trybuna Marka Duroniusza za to, że zawetował ustawę przeciwko zbytkowi, bezczelnie argumentując, że wolność oznacza także swobodę zrujnowania się i prawo nie może narzucać bycia oszczędnym^[17]. Duroniusz później oskarżył Antoniusza o nadużycia wyborcze (de ambitu), ten został jednak uniewinniony.

Marek Antoniusz z sukcem bronił Maniusza Akwiliusza oskarżonego o zdzierstwa na Sycylii, kończąc mowę obrończą zdarł z piersi oskarżonego tunikę, ukazując blizny po ranach odniesionych na wojnach i uzyskał uniewinnienie^[18][19][20].

Bronił samego siebie oskarżony według prawa Kwintusa Wariusza Hybrydy, trybuna ludowego z 91 p.n.e., o zachęcanie sprzymierzeńców do powstania przeciw Rzymowi^[21].

Należał do stronnictwa arystokratycznego i w czasie wojny domowej był stronnikiem Sulli i służył prawdopodobnie w wojsku jako legat^[22].

W 87 p.n.e. był przez senat wysłany w charakterze posła do Kwintusa Cecyliusza Metellusa Piusa z wezwaniem do powrotu do Rzymu i obrony przed stronnictwem popularów^[23]. W konsekwencji swojej postawy zginął^[24], gdy w 87 p.n.e. Rzymem zawładnęli Mariusz i Cynna^[25] i rozkazali zabić Antoniusza^[26][27][28]. Podobno żołnierze wysłani z rozkazem zamordowania Antoniusza wahali się wykonać zadanie poruszeni elokwencją mówcy^[29]. Dopiero ich dowódca, Publiusz Anniusz, ściął Markowi Antoniuszowi głowę^[30][31][32], którą Mariusz kazał umieścić na rostrach^[25][33] lub na własnym stole^[34].

Był wybitnym mówcą, łączył karierę polityczną z występowaniem jako obrońca i oskarżyciel w procesach cywilnych. Nie zachowała się żadna mowa Marka Antoniusza Oratora i jego reputację jako mówcy opieramy na świadectwie Cycerona. Cyceron uważał Marka Antoniusza obok Lucjusza Licyniusza Krassusa za najwybitniejszego i najwytworniejszego mówcę rzymskiego^[35]. Marka Antoniusza uczynił jednym z głównych rozmówców w dziele De oratore ad quintum fratrem^[36] i przez jego usta wyraził swoje przemyślenia i wiadomości na temat sztuki oratorskiej w Rzymie.

• Marek Antoniusz Kretyk
• Gajusz Antoniusz Hybryda
• Antonia

Drzewo genealogiczne Antoniuszów