Najszersze ramy czasowe dla powstania obrazu zaproponowała szkocka historyk sztuki Lorne Campbell, kurator National Gallery w Londynie, datując Madonnę Durán na lata 1432–1442[3]. Zawężając ten okres, belgijski badacz Dirk de Vos, kurator brugijskiegoGroeningemuseum, wskazywał na lata 1432–1435[4], natomiast francuski uczony Albert Châtelet proponował lata 1430–1432[5]. Niemiecki historyk sztuki Erwin Panofsky przesuwał powstanie Madonny Durán na lata 1436–1437, wskazując na jej prawdopodobną inspirację ikonograficzną – przechowywaną obecnie w melbourneńskiejNational Gallery of VictoriaMadonnę z DzieciątkiemJana van Eycka z około 1433[6]. Wielkość tablicy może sugerować, że była to środkowa kwatera jakiegoś tryptyku lub pojedyncza tablica wotywna.
Nieznana jest zarówno osoba zamawiającego, jak i miejsce pierwotnego przeznaczenia dzieła, chociaż zachowane flamandzkie kopie wskazują na Brugię. Około roku 1500 obraz pojawił się prawdopodobnie w Hiszpanii, co sugerują powstałe w tym okresie liczne niezachowane kopie dzieła[7]. Swój tytuł obraz zawdzięcza ostatniemu właścicielowi, młodszemu synowi markiza Perales, Pedrowi Fernándezowi Duránowi y Bernaldo de Quirós (1846–1930), który nabył dzieło Weydena w 1899 roku i w testamencie z 1923 roku (wraz z wieloma innymi obrazami i dziełami sztuki) zapisał je Muzeum Prado[8][9]. Muzeum przejęło obraz w 1931 roku nadając mu numer
inwentarzowy 2722[10].
Na tablicy została przedstawiona tronująca Madonna w białej chuście na włosach, okryta od stóp do głów haftowanym złotymi nićmi maforionem, wbrew wielowiekowej tradycji ubrana całkowicie na czerwono[11][a]. Typ przedstawienia nawiązuje do wcześniejszych prac Weydena (Madonna tronująca w niszy czy Madonna stojąca w niszy), gdzie postać umieszczona jest w architektonicznej kamiennej niszy z maswerkami, niczym rzeźba w gotyckiej apsydzie. Rzeźbiarskie wrażenie podkreśla wystający poza ramę cokół. Na kolanach Madonna trzyma małego Jezusa ubranego w białą koszulę. Jego wizerunek jest odmienny od większości podobnych przedstawień, gdyż Weyden przedstawił kilkuletnie dziecko. a nie niemowlę. Dzieciątko bawi się kartkami rękopisu, gniotąc je i przewracając. Książka umieszczona została w samym środku kompozycji, co ma symboliczne odniesienie do Słowa Bożego, zajmującego jedno z głównych miejsc w wierze katolickiej. Matka z miłością spogląda na zabawy syna. Nad głową Madonny widać koronę unoszoną przez anioła[12].
Dla wielu historyków sztuki kluczem do zrozumienia sceny jest książka, stronami której bawi się Jezus. Weyden był malarzem świadomym i zaangażowanym religijnie; wszystko, co przedstawiał w swoich dziełach, miało znaczenie symboliczne lub dosłowne. Amerykański historyk sztuki Alfred Acres z Georgetown University dowodzi, iż książka skupia na sobie spojrzenia Marii i Jezusa, który przegląda ją od tyłu do początku; prawa dłoń z werwą gniecie strony, gdy lewa delikatnie chwyta strony i je odwraca. Święta księga często była przedstawiana na tego typu XV-wiecznych obrazach, ale przeważnie było to związane z ideą Madonny jako przedstawicielki mądrości i nauki. Acres twierdzi, iż mały Jezus wraca do Księgi Rodzaju, do historii wygnania człowieka z raju, na co miałyby wskazywać wcześniejsze dzieła artysty, głównie wiedeńska Madonna stojąca w niszy, gdzie widać wizerunki Adama i Ewy stojących po obu stronach niszy[13][14].
Kopie i naśladowcy
Rogier van der Weyden bądź pracownicy jego warsztatu nigdy nie wykonali innych kopii Madonny z Dzieciątkiem w takim ujęciu. Motyw Jezusa bawiącego się stronicami księgi podjęli natomiast inni malarze. W latach 1510–1520 powstała Madonna z Dzieciątkiem autorstwa niderlandzkiego artysty znanego jako Mistrz Haftowanego Listowia (Meester van het Geborduurd Gebladerte)[b]. Artysta zrezygnował z białej chusty okalającej głowę Madonny na rzecz eleganckiej, ozdobionej perłami przepaski z klejnotem pośrodku, przytrzymującej rozpuszczone włosy Marii. Wycięcie tym razem niebieskiej sukni ozdabiają perły i szafiry. Kolorystyka dzieła Mistrza Haftowanego Listowia jest bardziej wyrazista niż u Weydena. Postać Madonny przedstawiona na tle flamandzkiego zamku i wśród kwiatów wygląda bardziej na księżniczkę. Motyw Jezusa bawiącego się stronami świętej księgi pozostaje ten sam. Do innych XVI-wiecznych przykładów użycia podobnego motywu zalicza się obraz Colijna de Cotera z Museum für Kunst und Kulturgeschichte w Dortmundzie[c] lub dzieło anonimowego artysty z kolekcji Rodrigueaza Bauza w Madrycie[15].
Uwagi
↑Szaty wierzchnie Madonny (szeroka suknia i maforion) są utrzymane w tej samej tonacji barwnej. Jedynymi nieczerwonymi akcentami kolorystycznymi są: widoczny przy dekolcie fragment koszuli, rąbek szaty spodniej ze złotogłowiu i mankiet spodniego rękawa oraz strój głowy
↑Coter jest autorem jeszcze jednego dzieła Madonna z Dzieciątkiem koronowana przez anioły, gdzie wątek przewracającego kartki Jezusa również się pojawia, choć jest on rozbudowany o kolejne elementy ikonograficzne. Obraz znajduje się obecnie w Art Institute of Chicago Obraz on-line
Przypisy
↑Madonna in Red or Duran Madonna [w:] Rogier Van Der Weyden. Rogier de le Pasture. Official Painter to the City of Brussels, Portrait Painter of the Burgundian Court, Bruxelles: Musée Communal, Maison du Roi (Bruxelles), Crédit Communal de Belgique, 1979, s. 143.
↑Larry Silver, The paintings of Quinten Massys with Catalogue Raisonné, Oxford: Phaidon, 1984, s. X
↑Lorne Campbell, Rogier Van Der Weyden and His Workshop, „Proceedings of the British Academy” 84, 1994, s. 1–24.
↑Dirk de Vos, Rogier van der Weyden. Das Gesamtwerk, München: Hirmer, 1999 (Rogier van der Weyden. The Complete Works, Antwerp 1999).
↑Albert Châtelet, Rogier van der Weyden, Milano: Electa, 1999, s. 47, 138.
Antoni Ziemba: Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500. Niderlandzkie malarstwo tablicowe Tom II. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2008. ISBN 978-83-235-0443-6.
Antonio J. Onieva: The new complete guide to the Prado Museum. Madrid: Prado Museum. ISBN 84-85432-93-2.
_-_Prado_P02722.jpg)
