M-Gerät^[1] – niemiecki ciężki moździerz oblężniczy z okresu I wojny światowej, produkowany przez zakłady zbrojeniowe Friedrich Krupp AG w Essen^[1]. Był powszechnie znany pod potoczną nazwą Dicke Bertha (pol. „Gruba Berta”), pochodzącą od imienia Berthy Krupp, właścicielki zakładów Friedrich Krupp AG w latach 1902–1943^[1][2].

Moździerz był jednym z najcięższych dział wykorzystanych na polach bitewnych I wojny światowej^[1]. Był też jednym z najcięższych tego typu maszyn w historii – cięższe były tylko moździerze samobieżne Karl i moździerze stałe. Został wyprodukowany w ilości około 30 sztuk w dwóch wersjach: stacjonarnej oznaczonej jako „Typ Gamma wz. 12(inne języki)” (niem. Kurze Marine-Kanone 12 L/16 (Gamma-Gerät)) i ciągnionej „Typ M wz. 14” (niem. Kurze Marine-Kanone 14 (M-Gerät))^[1][3]. Pierwsza miała masę 150 t, zaś druga 42,6 t^[3]. Obydwie wersje powstawały w zakładach Friedrich Krupp AG pod kierunkiem profesora Rausenbergera, zaś pierwsze próby nowej broni zostały przeprowadzone na poligonie zakładów w Meppen^[1]. Kaliber „Grubej Berty” wynosił 420 mm^[3][1]. W ciągu godziny mogła wystrzelić 10 pocisków o masie 930 kg każdy na odległość 15 km. Pociski były w stanie przebijać ściany fortów i bunkrów o grubości 2,5 m oraz osłony pancerne o grubości 30 cm^[1]. Do obsługi moździerza potrzeba było setek żołnierzy (250 w przypadku wersji stacjonarnej i 100 w przypadku wersji ciągnionej)^[1].

Niemcy w chwili wybuchu I wojny światowej dysponowali 5 moździerzami stacjonarnymi i 2 ciągnionymi. Użyto ich do burzenia fortów belgijskich (Liège, Namur) i francuskich (Manonviller). Zostały również wykorzystane do ostrzeliwania twierdzy Modlin^[1], której broniła 105-tysięczna załoga rosyjska oraz do ostatecznego rozbicia wzniesionej przez Austriaków, a następnie opanowanej przez Rosjan, twierdzy Przemyśl^[1]. „Gruba Berta” jest często mylona z tzw. Paris-Geschütz (pol. „Działo paryskie”), które w 1918 roku zostało użyte do ostrzału Paryża^[2].

Polak z Wielkopolski służący w Armii Cesarstwa Niemieckiego podczas bitwy pod Verdun „Grubą Bertę” wspominał następująco (pisownia oryginalna):

Moździerz „Gamma wz. 12” montowany był na metalowej platformie, umieszczanej w wykopie ziemnym o głębokości 2 i długości 11 m. Podczas odrzutu i powrotu lufa wodziła się wzdłuż kołyski, która była ułożyskowana w gniazdach łoża górnego. Posiadał zamek typu śrubowo-szczeblowego. Oporopowrotnik zapewniał pochłanianie energii odrzutu oraz powrót zespołu odrzutowego do położenia wyjściowego. Mechanizm podniesieniowy był typu łukowo-zębatego. Na łożu dolnym o dwumetrowej wysokości osadzony był obrotowo zespół wahadłowy. Mechanizm kierunkowy zapewniał naprowadzanie moździerza w płaszczyźnie poziomej. Ładowanie było dwudzielne i częściowo zmechanizowane, a odbywało się przy kącie podniesienia lufy 7°. Na stanowisko ogniowe moździerz był przewożony trakcją kolejową w dziesięciu 20-tonowych elementach. Obsługa liczyła 250 żołnierzy. Używano 2 składów pociągów do przetransportowania baterii moździerzy (2 działa) i wyposażenia (bez amunicji). Przygotowanie stanowiska wymagało doprowadzenia linii kolejowej i wykopania 90 m³ ziemi pod platformę (3 dni pracy kompanii kolejowej). Wysokość moździerza przy lufie spoziomowanej 3,4 m, przy maksymalnym kącie podniesienia 8 m.

Moździerz ciągniony typu „M wz. 14” wyposażono w lufę skróconą do 12 kalibrów. Na jednoogonowym łożu dolnym umieszczono sztywno zespół wahadłowy. Osadzono w nim także oś kół jezdnych wyposażonych w okola. Za pomocą mechanizmu kierunkowego odbywała się zmiana kąta naprowadzenia w płaszczyźnie poziomej, poprzez przesunięcie położenia ogona łoża względem belki lemieszowej. Moździerz był rozkładany na 4 części do transportu na dalsze odległości i przewożony na przyczepach transportowych za pomocą ciągników parowych lub spalinowych. Do strzelania stosowano amunicję rozdzielnego ładowania z pociskami burzącymi, odłamkowo-burzącymi i przeciwpancernymi. Korpus pocisku odłamkowo-burzącego fragmentował się na około 15 tysięcy odłamków o masie 10–60 g, skutecznych w promieniu do 300 m. Donośność cięższych odłamków o prędkości do 2000 m/s osiągała 2000 m. Obsługiwać moździerz musiało 100 ludzi.

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, ISBN 83-01-13506-9
• Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 80. ISBN 83-86028-01-7.