Kwintus Cecyliusz Metellus Macedoński (łac. Quintus Caecilus Metellus Macedonicus) (ur. ok. 188 p.n.e., zm. 115 p.n.e.) – członek wpływowego plebejskiego rodu rzymskiego Cecyliuszy, syn Kwintusa Cecyliusza Metellusa^[1], konsula w 206 p.n.e.. W 168 p.n.e. służył pod komendą Lucjusza Emiliusza Paulusa w wojnie w Macedonii. Paulus wysłał swojego syna Kwintusa Fabiusza oraz Lucjusza Lentulusa i Kwintusa Cecyliusza Metellusa jako posłańców do Rzymu^[2] z wieścią o zwycięstwie pod Pydną nad królem Perseuszem^[3].

W Macedonii w latach 149-148 p.n.e. wybuchło powstanie antyrzymskie na czele którego stanął Andriskos^[4] który podawał się za Filipa^[5], syna króla Macedonii - Perseusza^[6][7]. Rzymianie początkowo wzgardzili Andriskusem^[8], ale w obliczu rozszerzania się powstania, wysłali armię z pretorem Publiuszem Juventiusem Thalną^[8]. Juventius dotarł w pobliże Macedonii gdzie Andriskos wydał mu zwycięską bitwę^[9][10][6] i zabił pretora^[8][6][7]. Następnie Andriskos najechał Tesalię, zajmując większą jej część^[8]. W związku z tym Rzym jeszcze raz wysłał pretora, tym razem Kwintusa Cecyliusza Metellusa^[11] z silnym korpusem wojsk^[8]. Metellus udał się do Macedonii i otrzymał pomoc floty Attalosa II^[8]. Andriskos niepokojąc się o dzielnice na wybrzeżu, wycofał się w pobliże Pydny i podzielił swoją armię na dwie części, z których jedną pozostawił na straży, a drugą posłał na plądrowanie Tesalii^[8]. Metellus zdołał przekonać Telestesa, jednego z generałów Andriskosa do zdrady i przejścia ze swoją kawalerią na stronę Rzymian^[12]. Metellus pokonał po kolei obie armie, Andriskos uciekł do Tracji^[5] i po zebraniu sił wydał bitwę Metellusowi, który za nim następował^[8]. Wojska Andriskosa zostały rozproszone, a sam Andriskos został zdradzony^[6] przez Byzesa, trackiego księcia i pojmany^{[8][10][6][7]}. Metellus odniósł więc całkowite zwycięstwo na tzw. Pseudo_Filipem^[13][14]. Pewien Alexander również oświadczył się być synem Perseusza i zbierając bandę wojowników, zajął całą okolicę wzdłuż rzeki, która nazywa się Nestus, ale i jego pokonał Metellus i ścigał aż do Dardanii^[8]. Tym samym bunty zostały uśmierzone i Macedonia mogła zostać zamieniona w rzymską prowincję^[11]. Związek Achajski, w którym kierowany przez Diajosa i Krytolaosa obóz antyrzymski zdobył przewagę, usiłował zachować niezależność. W zaostrzającej się sytuacji Kwintus Metellus wysłał posłów do Koryntu, gdzie odbywało się ogólne zgromadzenie Achajów. Ich misja zakończyła się niepowodzeniem i Achajowie szykowali się do wojny^[15]. Pokonał też Achajów, którzy wtedy wszczęli bunt^[4]. Z Achajami, którym z pomocą przyszli Beoci i mieszkańcy Chalkidy, Kwintus Cecyliusz Metellus stoczył bitwę koło Termopil. Po ich klęsce strateg achajski Krytolaos popełnił samobójstwo. W jego miejsce strategiem wybrany został przez Achajów Diajos. Metellus odniósł dalsze zwycięstwa zdobywając Teby i Megarę i podbił całą Grecję Środkową. Dalsze prowadzenie wojny przejął konsul Lucjusz Mummiusz^[16][17], który dokończył dzieło przekształcenia Grecji w prowincję rzymską nazwaną Achają. Ale to Metellus był tym, który wykonał większą część walki^[14].

Po powrocie do Rzymu Kwintus Cecyliusz Metellus odbył triumf za zwycięstwa w Macedonii^[17][14] (w pochodzie triumfalnym prowadzono wziętego do niewoli Androniskosa^[6]) i zyskał przydomek (agnomen): Macedoński (Macedonicus)^[18][4][6]. Ze zdobytej Macedonii przewiózł do Rzymu cały szereg posągów konnych, według tradycji wyrzeźbionych przez Lizypa na prośbę Aleksandra Wielkiego i przedstawiających członków gwardii królewskiej poległych w bitwie nad Granikiem. Przy drodze na Pole Marsowe zbudował marmurową świątynię^[4], w której później stanął posąg z kości słoniowej autorstwa Pazytelesa. Przeprowadził rekonstrukcję świątyń Junony i Jowisza Statora^[19]. Zbudował publiczne portyki wokól dwóch świątyń^[20][4].

Nielubiany przez plebs z powodu nadmiernej surowości i przez to dwukrotnie poniósł klęskę wyborczą starając się o konsulat^[11][14]. Z trudem wybrany konsulem w 143 p.n.e. udał się do Hiszpanii gdzie w latach 143 p.n.e. - 142 p.n.e. jako prokonsul prowadził wojnę z Celtyberami. Kwintus Cecyliusz Metellus pobił Celtyberów^[21][22] i Arewaków ale nie zdobył Numancji^[23]. W czasie kampanii wykazał się roztropnością i sprytem: skierował rzekę z wyżej położonego terenu na obóz wrogów usytuowany niżej i wykorzystał popłoch w obozie nieprzyjaciela z powodu tej nagłej powodzi do ich pokonania^[24]; surowością w utrzymywaniu dyscypliny w wojsku: w czasie szturmu na Kontrebię odesłał kohorty, które ustąpiły pola wrogom, by odzyskały utracone pozycje rozkazując im sporządzenie testamentów w celu zastraszenia żołnierzy, którzy mieli pożegnać się z życiem^[25][26][27]. Kwintus Metellus i Kwintus Pompejusz, obaj już po konsulacie, byli zajadłymi wrogami Lucjusza Puriusza Filusa, konsula w 136 p.n.e. i w senacie ciągle zgłaszali obiekcje przeciw wyjazdowi konsula do Hiszpanii, prowincji do której został przydzielony. Filus wykazał się determinacją, mimo że byli jego wrogami odważył się mieć ich stale przy sobie i zmusił ich, by poszli z nim jak jego legaci^[28].

Wchodził w skład kolegium augurów od około 140 p.n.e.^[29] W 134 lub 133 p.n.e. wraz z Gneuszem Serwiliuszem Cepionem tłumił powstanie niewolników w Minturno i Sinuessie^[30][31]. W 131 p.n.e. został cenzorem wraz z Kwintusem Pompejuszem, po raz pierwszy w historii Rzymu obaj pochodzili z plebejuszy. Oszacowali 318 000 obywateli. Kwintus Metellus jako cenzor postulował zmuszanie obywateli do ożenku dla zwiększenia liczebności dzieci^[32]. Na jego odnośną mowę powoływał się jeszcze cesarz August, kiedy mówił o potrzebie zawierania małżeństw wśród wyższych stanów^[33][34]. Był politycznym rywalem Scypiona Afrykańskiego Młodszego^[35][36][37]. Ich spór rozpoczął się od rywalizacji w osiągnięciach, ale przerodził się w poważną wrogość^[38]. Po śmierci Scypiona okazał jednak publicznie żal, stwierdził, że Republika straciła wielkiego przywódcę i obrońcę. Metellus Macedonicus powiedział także swoim synom, aby poszli świętować obrzędy pogrzebowe Scypiona, gdyż nigdy nie będą świadkami pogrzebu większego obywatela niż on^[1][38]. Metellus był jednym z czołowych mówców. Przemawiał m.in. w obronie Lucjusza Aureliusza Kotty, oskarżanego przez Scypiona Afrykańskiego o zdzierstwa. Przemawiał także przeciw reformom trybuna ludowego Tyberiusza Grakcha^[39]. Zarzucał Grakchowi, że jego zwolennicy naruszają swoim zachowaniem spokój w Rzymie^[40]. Uczestniczył w tłumieniu ruchu Gajusza Grakcha, był wśród optymatów, którzy z konsulem Lucjuszem Opimiuszem z bronią ścigali Grakcha na Awentyn, gdzie trybun został zabity^[41].

Gdy wyborcy odmówili mu konsulatu, choć zdobył dla nich Macedonię i Achaję, dwie wspaniałe prowincje, stał się jeszcze lepszym obywatelem: uświadomił sobie jak pilnie będzie musiał pracować podczas konsulatu, skoro zobaczył jak dużo pracy wymaga jego uzyskanie^[14]. Uważany jest za paradygmat szczęśliwego Rzymianina^[29], który uzyskał wszystkie cywilne i wojskowe zaszczyty i pozostawił wielką i wpływową rodzinę, w tym czterech synów, którzy też uzyskali konsulat^[1][41]. Waleriusz przedstawia^[42] jego życie jako przykład pomyślnej fortuny sprzyjającej mu od dnia narodzin aż do czasu śmierci. Pisze, że: urodził się w mieście rządzącym światem; miał najszlachetniejszych rodziców; obdarzony był wyjątkowymi przymiotami intelektualnymi i siłą fizyczną do znoszenia trudności; znalazł sobie żonę nadzwyczajnie skromną i płodną; zyskał honor konsula, moc generała i chwałę wspaniałego triumfu; widział swoich synów osiągających najwyższe urzędy; wydał za mąż swoje córki; trzymał w ramionach swoje wnuki; dożył dojrzałego wieku i zakończył życie łagodną śmiercią otoczony najbliższymi.Jednakże w kwiecie godności, wracającego z Pól Marsowych w południe, gdy opustoszałe były Forum i Kapitol, pochwycił go trybun ludu, Gajusz Atiniusz Labeon Macerion, którego w czasie swojej cenzury usunął z senatu, i zaciągnął na Skałę Tarpejską, by go zrzucić z niej. Liczne grupy zwolenników nie mogąc zgodnie z prawem opierać się siłą postępowaniu nietykalnego trybuna ludu zgromadziły się jakby na ceremonię pogrzebową. W ostatnim momencie uniknął śmierci ocalony interwencją innego trybuna^[1][33]. Zmarł w 116 /115 p.n.e., a jego wspaniały pogrzeb, w którym został odprowadzony do stosu przez synów, którzy już odbyli triumfy, był jakby jego triumfem^[1][4].

• Drzewo genealogiczne Cecyliuszów Metellów

• Gajusz Pliniusz Sekundus: K. PLINIUSZA STARSZEGO HISTORYI NATURALNEJ KSIĄG XXXVII. T. I - X. Poznań: W Księgarni i Drukarni J. Łukaszewicza, MDCCCXXXXV.
• Tytus Liwiusz: Dzieje Rzymu od założenia Miasta. T. Księgi XLI-XLV. Wrocław - Warszawa – Kraków - Gdańsk - Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich - Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, MCMLXXXII.
• Wellejusz Paterkulus: Historia rzymska. ISBN 83-04-04830-2.
• Diodor Sycylijski: The Library of History. [dostęp 2020-05-11]. (ang.).
• Lucjusz Anneusz Florus: Zarys Dziejów Rzymskich. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1973.
• Eutropiusz: Abridgement of Roman History. [dostęp 2020-05-11]. (ang.).
• Jan Zonaras: Extracts of History. [dostęp 2020-05-112]. (ang.).zły zapis daty dostępu
• Origo gentis Romanae Początki narodu rzymskiego De viris illustribus urbis Romae O słynnych mężach miasta Rzymu. Instytut Historyczny UW, Stowarzyszenie Historyków Starożytności, 2016. ISBN 978-83-943652-4-0.
• Marek Tulliusz Cycero: Mowy. ISBN 83-90-80474-3.
• Polibiusz: Dzieje. T. II. Wrocław - Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich - Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, MCMLXII.
• Pauzaniasz: Wędrówki po Helladzie; W świątyni i w micie. ISBN 83-73-16826-5.
• Witruwiusz: O architekturze ksiąg dziesięć. ISBN 83-7180-972-7.
• Appian z Aleksandrii: Historia rzymska. T. 1. Wrocław: Zakład imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Waleriusz Maksymus: Memorable Deeds and Sayings: One Thousand Tales from Ancient Rome. [dostęp 2020-05-15]. (ang.).
• Paweł Orozjusz: Historia przeciw poganom. ISBN 978-83-272-3735-4.
• Gajusz Swetoniusz Trankwillus: Żywoty Cezarów. Warszawa: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1972.
• Julius Obsequens: IULII OBSEQUENTIS AB ANNO URBIS CONDITAE DV PRODIGIORUM LIBER;27. [dostęp 2020-05-11]. (łac.).
• Cyceron: O państwie, o prawach. ISBN 978-83-61199-83-0.
• Cyceron: Pisma filozoficzne. T. IV. PWN, 1963.
• Cyceron: Pisma filozoficzne. T. II. PWN, 1960.
• Cyceron: Pisma filozoficzne. T. III. PWN, 1961.
• Cyceron: Brutus, czyli o sławnych mówcach. ISBN 978-83-7469-809-2.
• Cyceron: Filipiki. Mowy przeciw Markowi Antoniuszowi.. ISBN 83-7255-148-0.
• Plutarch z Cheronei: Żywoty sławnych mężów. Zakład Narodowy im Ossolińskich, 1976.
• Frontyn: Podstępy wojenne. ISBN 978-83-940893-7-5.
• A. Cornelius Gellius: ATTIC NIGHTS. [dostęp 2020-06-02]. (ang.).