Kult świętych w katolicyzmie i prawosławiu oznacza szczególną cześć oddawaną osobom uważanym za zbawione, oraz świętymaniołom. Kult świętych istnieje też w innych wyznaniach chrześcijańskich i w innych religiach.
Kult świętych w katolicyzmie oznacza przede wszystkim zwracanie się do świętych z prośbami o wstawiennictwo i wyproszenie w ten sposób łask u Boga. Każda modlitwa adresowana do świętych faktycznie polega na zwróceniu się do Boga.
Celami tego kultu są: chwała Boża, umocnienie świętości ludu Bożego, przykład do naśladowania i wstawiennictwo przed Bogiem[1]. Do świętych można zwracać się z prośbą o wstawiennictwo do Boga. Kult świętych jest ucieleśnieniem wiary w nierozłączną wspólnotę całego mistycznego Ciała Chrystusa, to znaczy Kościoła pielgrzymującego, oczyszczającego się w czyśćcu i chwalebnego w niebie[2].
Katolicyzm odrzuca protestanckie lub antytrynitarne negowanie kultu świętych na podstawie biblijnego wersetu św. Pawła, który w liście do Tymoteusza mówi o Jezusie Chrystusie jako jedynym pośredniku między Bogiem a ludźmi (1 Tm 2, 1–5, Biblia Tysiąclecia), ponieważ celowość proszenia świętych o wstawiennictwo znajduje potwierdzenie w Księdze Apokalipsy:
6 „A kiedy wziął księgę, czworo Zwierząt i dwudziestu czterech Starców upadło przed Barankiem, każdy mając harfę i złote czasze pełne kadzideł, którymi są modlitwy świętych” (Ap 5, 8 BT). 7 „I przyszedł inny anioł, i stanął przy ołtarzu, mając złote naczynie na żar, i dano mu wiele kadzideł, aby dał je w ofierze jako modlitwy wszystkich świętych, na złoty ołtarz, który jest przed tronem” (Ap 8, 3 BT). 8 „I wzniósł się dym kadzideł, jako modlitwy świętych, z ręki anioła przed Bogiem” (Ap 8, 4 BT).
2) przez Starców (czyli ludzi wierzących w Jezusa i żyjących w łasce Bożej).
W ujęciu katolickim werset Ap 5, 8 to biblijny dowód na to, że modlitwy zanoszone są Bogu przez pośrednictwo Świętych w niebie. Natomiast wersety Ap 8, 3-4 wskazują, że modlitwy kierowane do Boga są zanoszone za pośrednictwem aniołów i świętych[3].
Katolicka nauka o wstawiennictwie i inwokacji świętych została określona przez Sobór Trydencki, który naucza, że
święci, którzy królują w niebie razem z Chrystusem, ofiarowują swoje modlitwy do Boga dla ludzi. Dobre i pożyteczne jest zwracanie się do świętych oraz odwołanie się do ich modlitw i pomocy dla uzyskania łask od Boga poprzez Jezusa Chrystusa. Za bezbożne uznane są te osoby, które temu zaprzeczają[4].
Prawosławie
Zgodnie z postanowieniami VII Soboru Powszechnego w Nicei (rok 787) wierni prawosławni oddają cześć (gr. προσκύνηση – pokłon, w odróżnieniu od gr. λατρεία – adoracja, przynależna jedynie Bogu) świętym, przede wszystkim ich relikwiom, jako przebóstwionym ciałom świętych oraz przedstawiającym ich ikonom.
Teologia protestancka zakłada zbawienie człowieka poprzez „zakrycie” jego grzechów przez ofiarę krzyżową Chrystusa. Człowiek zbawiony jest tak samo zbrukany grzechami jak niezbawiony, Bóg jednak tych grzechów u niego nie dostrzega. Z powodu tych różnic protestanci nie uważają za stosowne czcić świętych, będących ich zdaniem takimi samymi grzesznikami, jak inni ludzie (List do Rzymian 3:23). Poza tym protestanci uważają, że każdy chrześcijanin jest świętym, gdyż został zbawiony przez Chrystusa i uświęcony przez jego krzyżową ofiarę, nie zaś przez własne zasługi (List do Rzymian 3:24-28).
Na podstawie pewnych fragmentów Nowego Testamentu i sformułowanej na ich podstawie sztandarowej zasadzie reformacji Solus Christus, protestanci uważają, iż istnieje tylko jeden pośrednik między Bogiem a człowiekiem – Jezus Chrystus i tylko do niego należy zwracać się z prośbami w modlitwach (1 List do Tymoteusza 2:5-6).
Protestanci w myśl zasady Soli Deo gloria chwałę i cześć oddają wyłącznie Trójjedynemu Bogu, gdyż tylko taki kult uznają za biblijnie uzasadniony (List do Rzymian 1:21-25).
W wielu Kościołach luterańskich na świecie istnieją jednak kalendarze liturgiczne zawierające imiona „świadków wiary”, szczególnie męczenników, ale także innych osób, które mogą stanowić wzór do naśladowania.
Anglikanizm
W 39 artykułach wiaryKościoła anglikańskiego odrzuca się wzywanie (inwokację) świętych, lecz potwierdza się ich wstawiennictwo, zwane w teologii anglikańskiej advocation of the saints, co oznacza: „proszenie świętych o modlitwę z nimi i w ich imieniu, lecz nie modlenie się do świętych”. W anglikanizmie istnieje kalendarz liturgiczny z wykazem dni ku czci świętych (wyznawców i męczenników). Jest wśród nich wielu świętych katolickich (również tych, którzy w 1954 r. zostali usunięci z rzymskokatolickiego kalendarza liturgicznego), a także liczne inne osoby, wyróżniające się heroicznością cnót i wiary[6].
W judaizmie świętość, czyli ḳedushah, jest związana z Prawem mojżeszowym i polega na szczególnym, ponadprzeciętnym jego przestrzeganiu. Święci dodatkowo muszą wyróżniać się wysokim poziomem wiedzy religijnej[11]. Chasydyzm za świętych uznaje cadyków, takich jak np. Elimelech z Leżajska. Panuje przekonanie, że również po śmierci mogą oni swoją mocą duchową spełniać prośby i obdarzać łaskami. Stąd pochodzi zwyczaj odwiedzania ich grobów (ohel), szczególnie w określone dni lub święta, aby modlitwą lub pisemną prośbą uzyskać ich łaski[12].
Podobną czcią otaczano już w starożytności patriarchów narodu żydowskiego, takich jak Abraham, Izaak i Jakub. Ich imiona wymieniane są w modlitwach do Boga[13], a ich groby do dzisiaj są odwiedzane i zanoszone są tam prośby o łaski od Boga.
.jpg)
