Książę małżonek – stosowane powszechnie w epoce nowożytnej określenie małżonka panującej monarchini, który nie dysponuje żadną władzą polityczną, a pełni jedynie funkcję reprezentacyjną. Tradycja nadawania tytułu księcia mężom monarchiń, zamiast tytułu króla, narodziła się wskutek obawy o możliwe podważenie pozycji monarchini jako samodzielnej głowy państwa i uznanie pozycji obu małżonków za równoważną, np. przez zastosowanie średniowiecznego prawa (zasada iure uxoris), wedle której małżeństwo z dziedziczką korony dawało mężowi prawo do współrządzenia (koregent). Tak też było np. w przypadku Wilhelma III, króla Anglii, czy Władysława Jagiełły, króla Polski. Epoka nowożytna zna również wyjątki od omawianej praktyki np. w przypadku Filipa II Habsburga, męża królowej Anglii Marii I, oraz Franciszka Burbona męża królowej Hiszpanii Izabeli II, którym to nadano tytuł króla (pot. jako król małżonek). Pełna władza w tych wypadkach jednak spoczywała na ich małżonkach. Podobny przypadek miał mieć miejsce, gdy królowa brytyjska Wiktoria swojemu mężowi Albertowi chciała nadać tytuł króla, czemu sprzeciwił się brytyjski rząd.

Państwo	Imię i tytuł oficjalny Nazwisko i tytuł oryginalny	Zdjęcie	Data urodzenia	Data śmierci	Małżonka	Czas rządów
Królestwo Anglii	Guildford Dudley		1536	12 lutego 1554	Jane Grey	1553
	Filip, król Anglii Filip II, król Hiszpanii		21 maja 1527	13 września 1598	Maria I Tudor	1554–1558
Królestwo Szkocji	Franciszek Walezjusz, król Szkocji Franciszek II Walezjusz, Król Francji		19 stycznia 1544	5 grudnia 1560	Maria I Stuart	1558–1560
	Henryk Stuart, król Szkocji, Książę Albany Henryk Stuart, lord Darnley		7 grudnia 1545	10 lutego 1567		1565–1567
	James Hepburn, książę Orkney		ok. 1534	14 kwietnia 1578		1567
Królestwo Niderlandów	Henryk, Książę Niderlandów Henryk Mecklenburg-Schwerin		19 kwietnia 1876	3 lipca 1934	Wilhelmina	1901-1934
	Bernhard, Książę Niderlandów Bernhard Leopold zu Lippe-Biesterfeld		29 czerwca 1911	1 grudnia 2004	Juliana	1948-1980
	Claus, Książę Niderlandów Claus George van Amsberg		6 września 1926	6 października 2002	Beatrycze	1980-2002
Królestwo Hiszpanii	Franciszek de Asís Burbon, król Hiszpanii Francisco de Asís de Borbón y Borbón-Dos Sicilias, książę Kadyksu		13 maja 1822	17 kwietnia 1902	Izabela II	10 października 1846 - 30 września 1868
Królestwo Portugalii	Piotr III, król Portugalii Pedro Clemente de Bragança		5 lipca 1717	25 maja 1786	Maria I	1777–1786
	Auguste de Beauharnais		9 grudnia 1810	28 marca 1835	Maria II	26 stycznia – 28 Marca 1835
	Ferdynand II Koburg, król Portugalii[1] Ferdinand von Sachsen-Coburg und Gotha		29 października 1816	15 grudnia 1885		9 kwietnia 1836 - 15 listopada 1853
Królestwo Wielkiej Brytanii	Jerzy Duński, książę Cumberland Jerzy Oldenburg, książę Danii i Norwegii		2 kwietnia 1653	28 października 1708	Anna	w Anglii i Szkocji – 1702–1707 w Wielkiej Brytanii – 1707–1708
	Albert, Książę Małżonek Albert von Sachsen-Coburg-Gotha		26 sierpnia 1819	14 grudnia 1861	Wiktoria Hanowerska	1840–1861
	Filip, książę Edynburga Filip Mountbatten, książę Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, książę Edynburga, hrabia Merioneth, baron Greenwich		10 czerwca 1921	9 kwietnia 2021	Elżbieta II	1947–2021
Królestwo Hawajów	John Owen Dominis, Książę Hawajów		10 marca 1832	27 sierpnia 1891	Lydia Liliʻuokalani	20 stycznia 1891 - 27 sierpnia 1891
Królestwo Szwecji	Fryderyk, książę Szwecji Fryderyk von Hessen-Kassel, Landgraf Hesji-Kassel		17 kwietnia 1676	25 marca 1751	Ulryka Eleonora Wittelsbach	1718-1720, (Od 1720 król Szwecji, po abdykacji swojej żony, jako Fryderyk I.)
Wielkie Księstwo Luksemburga	Feliks, książę Luksemburga Feliks Burbon-Parmeński		28 października 1893	8 kwietnia 1970	Szarlotta	6 listopada 1919 - 12 listopada 1964
Królestwo Danii	Henryk, książę-małżonek Henri Marie Jean Andre de Laborde de Monpezat		11 czerwca 1934	13 lutego 2018	Małgorzata II	14 stycznia 1972 - 13 lutego 2018

Z tytułem księcia/króla małżonka nie należy więc utożsamiać przypadków, w których małżonkowie posiadają równorzędną pozycję i władzę polityczną. Przykłady:

• Jadwiga Andegaweńska i Władysław Jagiełło w Polsce, w latach 1386-1399
• Izabela Kastylijska i Ferdynand Aragoński w Kastylii-Leónie, w latach 1479-1504
• Maria II i Wilhelm III Orański w Anglii, w latach 1689-1694

• Monarchia
• Król iure uxoris
• Królowa (małżonka)

• Dynastie Europy, wyd. Ossolineum, Wrocław Warszawa Kraków 2003.
• Morby John, Dynastie świata. Przewodnik chronologiczny i genealogiczny, Kraków 1995.