Konstanty Borzęcki (także Mustafa Dżelaleddin-Pasza, Mustafa Celaleddin Pasza, ur. 10 kwietnia 1826 we wsi Modrzewiec, powiat piotrkowski[1][a], zm. 11 października 1876[1]) – powstaniec wielkopolski 1848 roku, oficer armii osmańskiej, strateg[2], pisarz, kartograf i malarz.
Życiorys
Urodził się w rodzinie Wincentego i Marii z Kurczewskich[1]. Ukończył piotrkowskie gimnazjum i wstąpił na warszawską Szkołę Sztuk Pięknych[1]. Po dwóch latach wstąpił do seminarium duchownego we Włocławku, skąd odszedł po roku by wziąć udział w powstaniu wielkopolskim 1848 roku[1]. Po jego upadku ujawnił się i był więziony przez władze pruskie w twierdzy kostrzyńskiej i w Magdeburgu[1]. Ostatecznie udało mu się wyjechać najpierw do Francji, gdzie znalazł się w kręgu Hotelu Lambert. Z jego misją wyjechał do Turcji, gdzie w 1849 przyjął islam oraz nowe nazwisko Mustafa Dżelaleddin, co pozwalało mu uzyskać stopień oficerski w armii osmańskiej[1].
Został kapitanem wojsk inżynieryjnych, oficerem przy sztabie generalnym i naczelnikiem działu kartograficznego. Uzyskał tytuł paszy, a karierę wojskową zakończył w stopniu generała majora.
W służbie osmańskiej brał udział w rozlicznych wojnach z Imperium Rosyjskim, m.in. wojnie krymskiej oraz w tłumieniu powstań narodowowyzwoleńczych Greków i Czarnogórców[1].
To w walkach z powstańcami czarnogórskimi został ranny w brzuch pod Novym Selem 9 października 1876 i zmarł 2 dni później w szpitalu w Spužu, gdzie jego ciało zostało złożone na dziedzińcu meczetu[1][b].
Znaczenie
Jest zaliczany do grona „ojców nowoczesnego tureckiego patriotyzmu”[3]. Jego napisana po francusku książka Turcy dawni i współcześni (fr. Le Turcs anciens et modernes) wydana najpierw w Stambule, a wkrótce także w Paryżu wywarła znaczny wpływ na turecki ruch narodowy. Powstawała w czasie, gdy Mustafa popadł w niełaskę na dworze sułtańskim razem ze swym teściem Omerem Paszą. W muzeum-mauzoleum Atatürka przechowywany jest prywatny egzemplarz paryskiego wydania należący do Kemala z rozlicznymi, odręcznymi komentarzami tureckiego prezydenta[1][4][5].
Borzęcki w książce podkreślał piękno języka tureckiego, proponował przejście na alfabet łaciński oraz sekularyzację kultury tureckiej[5].
Choć poprawnie wywodził ludy tureckie z głębi Azji, postawił także szereg nienaukowych teorii odnośnie ich pochodzenia i historii, określając je m.in. mianem Turkoaryjczyków[4]. Zaliczał do ich grona np. Etrusków[5] oraz doszukiwał się podobieństw tureckiego do łaciny. Jego książka stała się przyczynkiem do rozwoju ideologii panturkizmu[5].
W swoich raportach występował przeciwko wpływom rosyjskim w Porcie. Gdy popadł w niełaskę w 1871 roku, ówczesny ambasador rosyjski w Istambule, Nikołaj Ignatjew z zadowoleniem raportował o tym carowi[5].
Życie prywatne
W Turcji ożenił się z Saffet Hanım, jedyną córką Omera Paszy, serbskiego generała w służbie sułtańskiej[5]. Para miała syna[1], Hasana Envera.
O randze Borzęckiego wśród Turków świadczy to, że za jego potomka podawał się Nâzım Hikmet Ran, turecki poeta i nowelista. W rzeczywistości prawnuczką generała była partnerka życiowa poety, Münevver[1][c].
Jego krewną poprzez matkę była malarka Bronisława Rychter-Janowska[1].
Uwagi
- ↑ Wieś dziś już nie istnieje. Została zniszczona pod kopalnię odkrywkową w Bełchatowie[1].
- ↑ Ani meczet ani grób dziś już nie istnieje[1].
- ↑ Münevver po wyjeździe z Turcji zmarła w Warszawie pod nazwiskiem Borzęcka[1].
Przypisy
Bibliografia
- Jerzy S. Łątka, Pasza z Lechistanu. Mustafa Dżelaleddin (Konstanty Borzęcki), Społeczny Instytut Historii i Kultury Turcji, 1993.
- Wielka historia Polski, t. XI A-J, Wydawnictwo Pinnex, ISBN 83-86651-40-7, s. 82.
- Adam Lewak: Borzęcki Konstanty. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 2: Beyzym Jan – Brownsford Marja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1936, s. 365–366. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0.
