Konklawe 1769

Konklawe 1769
Ilustracja
Daty i miejsce
15 lutego – 19 maja 1769
Rzym
Główne postacie
Dziekan

Carlo Cavalchini
(obecny od 5 kwietnia)

Prodziekan

Federico Lante
(do 5 kwietnia)

Kamerling

Carlo Rezzonico

Protoprezbiter

Giacomo Oddi (niebecny)

Protoprezbiter elektorów

Giuseppe Pozzobonelli (od 15 kwietnia)
Carlo delle Lanze (od 21 lutego do 15 kwietnia)
Carlo Rezzonico (od 15 do 21 lutego)

Protodiakon

Alessandro Albani OSIoHieros

Wybory
Liczba głosowań

174

Liczba elektorów
• uczestnicy
• nieobecni


46
11

Wybrany papież
Zdjęcie papieża
Lorenzo Ganganelli OFMConv
Przybrane imię: Klemens XIV

Konklawe 15 lutego – 19 maja 1769 – konklawe, które wyniosło na tron papieski Klemensa XIV.

Śmierć Klemensa XIII. Kwestia jezuicka

Klemens XIII zmarł na zawał serca 2 lutego 1769 w przeddzień konsystorza, na którym miała być omawiana kwestia kasaty zakonu jezuitów. Stolica Apostolska już od kilku lat poddawana była ostrym naciskom ze strony katolickich dworów (zwł. monarchii burbońskich) na zniesienie tego zakonu, uchodzącego za podporę papiestwa. W 1759 wygnano jezuitów z Portugalii, 1762 – z Francji, 1767 – z Hiszpanii, 1768 – z królestwa Sycylii i Neapolu oraz księstwa Parmy i Piacenzy. Klemens XIII bronił Towarzystwa Jezusowego (m.in. w bulli „Apostolicum pascendi” z 7 stycznia 1765), był jednak pod coraz większą presją. Aby wymusić dekret o kasacie, w styczniu 1769 Francja zajęła posiadłości papieskie wokół Awinionu, a Hiszpanie i Neapolitańczycy – Benewent i Pontecorvo.

Lista uczestników

W 1769 roku Święte Kolegium liczyło 57 kardynałów. W konklawe wzięło udział 46 z nich[1]:

29 elektorów zostało nominowanych przez Klemensa XIII, a 15 przez Benedykta XIV. Alessandro Albani dostał kapelusz kardynalski od Innocentego XIII, a Neri Maria Corsini od Klemensa XII.

Nieobecni

Czterej kardynałowie francuscy, trzej niemieccy, dwaj włoscy, jeden portugalski i jeden hiszpański usprawiedliwiło swoją nieobecność zaawansowanym wiekiem, złym stanem zdrowia lub dużą odległością od Rzymu[2]:

Sześciu nieobecnych mianował Benedykt XIV, pięciu Klemens XIII.

Podziały frakcyjne

Konklawe 1769 zostało w całości zdominowane przez problem jezuicki. Kardynałowie dzielili się na partię projezuicką (tzw. Gorliwi) i antyjezuicką (kardynałowie koron). Ta pierwsza była znacznie liczniejsza, nie na tyle jednak, by móc przeforsować samodzielnie własnego kandydata[3]:

  • Zelanti (Gorliwi) – zwolennicy jezuitów. Trzon tej partii tworzyli kardynałowie Rezzonico (lider), Torregiani, Castelli, Buonaccorsi, Chigi, Boschi, Gian Francesco Albani, Alessandro Albani, Bufalini, Rossi i Fantuzzi. Zaliczano do niej również bardziej umiarkowanych kardynałów Caliniego, Veteraniego, Molino, Priuli, Lanze, Spinolę, Paraccianiego, Borromeo, Stoppaniego, Serbelloniego, Canale, Negroniego, Pamphiliego, Cavalchiniego i Contiego.
  • Partia Koron – tworzyło ją dziesięciu kardynałów, poddanych Francji, Hiszpanii i Neapolu: Bernis, Luynes, Solis, La Cerda, Orsini, Sersale, Perelli, Caracciolo, Pirelli i Branciforte. Liderem tej partii w pierwszej fazie konklawe był Orsini, następnie Bernis i ostatecznie Solis.
  • neutralni – dziesięciu kardynałów zajmowało pozycje neutralne, ale bliższe raczej stronnictwu Koron: Stuart, Lante, Neri Corsini, Andrea Corsini, Ganganelli, Guglielmi, Malvezzi, Pallavicini, Pozzobonelli, a także Colonna, który mimo sympatii do Zelantów miał pewne zobowiązania wobec dworu neapolitańskiego. Pozzobonelli był oficjalnym przedstawicielem Wiednia.

Kandydaci na papieża

Nie było wyraźnego faworyta konklawe. Przedstawiciele Francji, Hiszpanii i Neapolu rozważali szanse praktycznie wszystkich elektorów pochodzenia włoskiego. Spośród nich wykluczonych zostało kilku powiązanych z zagranicznymi dworami (Orsini), zbyt starych (Cavalchini, Neri Corsini, Conti) lub zbyt młodych (w wieku poniżej 50 lat), co w rezultacie dawało liczbę około 30 potencjalnych kandydatów[4].

Ambasadorowie i protektorzy Francji, Hiszpanii i Neapolu mieli instrukcje nakazujące blokowanie wszystkich projezuickich kandydatur, a Hiszpanie domagali się wręcz podpisania kapitulacji wyborczej, zobowiązującej elekta do kasaty zakonu. Dwory Burbońskie przygotowały dla swoich przedstawicieli listy kandydatów możliwych do zaakceptowania oraz tych, do których wyboru należy za wszelką cenę nie dopuścić. Hiszpanie i Neapolitańczycy sklasyfikowali jako „bardzo dobrych” jedenastu kardynałów, jednak po konsultacjach z Francuzami zostało w tej kategorii tylko trzech: Sersale, Ganganelli i Pirelli, choć kilku (m.in. 86-letniego Cavalchiniego) skreślono z niej wyłącznie ze względu na wiek. W toku konklawe lista ta kilkakrotnie ulegała modyfikacji. Za wszelką cenę natomiast Burbonowie wykluczali kandydatury Rezzonico, Torregianiego, Buonaccorsiego, Castelliego, Chigiego i Boschiego[5].

Konklawe

Konklawe rozpoczęło się 15 lutego mszą do Ducha Świętego celebrowaną przez subdziekana Federico Lante, z udziałem 26 kardynałów. W pierwszym głosowaniu 16 lutego wzięło udział jedynie 28 kardynałów. 21 lutego dotarł kardynał Lanze, 2 marca Paracciani, 5 marca Bufalini, 13 marca Caracciolo, 15 marca Malvezzi, 16 marca Spinola, 17 marca Priuli, 20 marca Luynes i Pallavicini, 21 marca Sersale, 25 marca Bernis, a 31 marca Conti. 5 kwietnia do grona elektorów dołączyli dziekan Cavalchini oraz kardynał Molino, 7 kwietnia Branciforte, 15 kwietnia Pozzobonelli, 27 kwietnia de la Cerda, a 30 kwietnia Solis de Cardona. 6 maja konklawe opuścił kardynał Lante, ale powrócił rankiem 19 maja. W ostatnim głosowaniu wzięło udział 46 kardynałów[1].

Od samego początku ambasadorowie mocarstw obawiali się, że Gorliwi, korzystając ze swej przewagi liczebnej, wybiorą papieża przed przybyciem kardynałów francuskich i hiszpańskich. Powiadano, że Gorliwi już 19 lub 20 lutego zamierzają doprowadzić do wyboru Flavio Chigiego. Ambasadorowie grozili kardynałom, że w takim wypadku wyjadą z Rzymu, a ich rządy mogą odmówić uznania nowego papieża. Obawy te jednak nie sprawdziły się. Kardynał Domenico Orsini, przywódca partii Koron w pierwszych dniach, zdołał zebrać wystarczającą grupę zdolną do blokowania przedwczesnej elekcji. Ponadto większość obecnych kardynałów była przeciwna takiemu krokowi i zgodziła się oczekiwać na kardynałów z Francji i Hiszpanii. Dzięki tym ustaleniom przez pierwsze dwa miesiące na konklawe nie działo się praktycznie nic istotnego[6].

Wydarzeniem bez precedensu była marcowa wizyta cesarza Józefa II Habsburga. 15 marca cesarz został wpuszczony na konklawe i przez dwa tygodnie dyskutował z obecnymi tam kardynałami. Nie wywierał na nich żadnych nacisków, ograniczając się do wyrażenia życzenia, by wybrano papieża zdolnego wykonywać swą władzę doczesną z należnym szacunkiem dla książąt, sam fakt był jednak bardzo znamienny. Austria była jedynym mocarstwem, które nie dążyło do kasaty jezuitów, ale nie zamierzała podejmować żadnych działań na rzecz ratowania tego zakonu[7].

Konieczność oczekiwania na zagranicznych kardynałów skazywała elektorów na wiele tygodni faktycznej bezczynności. Dopiero pod koniec marca przybył kardynał de Bernis, przedstawiciel Francji, a na Hiszpanów trzeba było czekać jeszcze miesiąc dłużej. Do czasu przybycia Hiszpanów głosowania odbywały się regularnie, ale miały raczej charakter „sondażowy” i służyły sprawdzeniu, jacy kandydaci w ogóle mają szanse. Pierwszym poważnym kandydatem był Fantuzzi, zaproponowany przez Gorliwych. Przedstawiciele Koron długo wahali się, jak ustosunkować się do tej kandydatury (popierali go m.in. Neri i Andrea Corsini), ale ostatecznie Orsini i Bernis pod koniec marca opowiedzieli się przeciwko niej. Fantuzzi, chcąc uniknąć oficjalnego weta przeciwko sobie, sam zadeklarował rezygnację z kandydowania. Następnie Zelanti wysunęli Marcantonio Colonnę, który nie miał jednak realnych szans z uwagi na zbyt młody wiek (niespełna 45 lat), choć do końca otrzymywał całkiem pokaźną liczbę głosów. W drugiej połowie kwietnia wysunięto kandydaturę kardynała Pozzobonelliego, który mógł liczyć na poparcie w obu wrogich sobie obozach. Pozzobonelli został jednak mianowany przez cesarza jego oficjalnym przedstawicielem na konklawe, co znacznie skomplikowało jego pozycję jako kandydata na papieża. Ostatecznie odmowa poparcia ze strony Francji i Hiszpanii zadecydowały o niepowodzeniu tej kandydatury. Innym rozważanym kandydatem był Stoppani. Gorliwi jednak ostatecznie odmówili mu poparcia, gdy okazało się, że sprzyja mu frakcja burbońska. Podobny los spotkał dwóch głównych kandydatów Francji i Hiszpanii, tj. Sersale i Cavalchiniego[8].

Bernis i Orsini przez cały ten okres byli w stałym kontakcie ze swoimi ambasadorami i ministrami: Henri-Josephem d’Aubeterre, Tomasem Azpuru i Étienne-François de Choiseul, a także z ministrami swych rządów. Ambasadorowie naciskali na nich, aby żądali od kandydatów złożenia obietnicy rozwiązania zakonu jezuitów. De Bernis, podobnie jak Orsini i Luynes, odrzucali te sugestie, tłumacząc, że byłoby to sprzeczne z prawem kanonicznym[9].

Pod koniec kwietnia przybyli wreszcie długo oczekiwani kardynałowie hiszpańscy Solis i La Cerda, co umożliwiło rozpoczęcie na serio obrad konklawe i zarazem stanowiło punkt zwrotny, gdyż Hiszpanie, mający mniej skrupułów niż de Bernis, niemal od razu przejęli inicjatywę. Francisco Solis, przekonawszy się o niemożności wyboru Sersale ani Cavalchiniego, w połowie maja zwrócił uwagę elektorów na jedynego zakonnika w Świętym Kolegium, franciszkanina Lorenzo Ganganelli. Otrzymał on kapelusz kardynalski w 1759 dzięki protekcji generała jezuitów Lorenzo Ricci, w następnych latach jednak dystansował się od Towarzystwa Jezusowego. Sondowany przez Hiszpanów Ganganelli oświadczył, że zgodnie z prawem kanonicznym papież może rozwiązać każdy zakon, a więc także jezuicki, i zarazem zadeklarował, że uczyni wszystko, by utrzymać dobre stosunki z mocarstwami katolickimi. W tym stanie rzeczy Hiszpanie i Francuzi nie wahali się już dłużej i udzielili mu poparcia. Wkrótce okazało się, że również większość Gorliwych sprzyja Ganganelliemu, uważając go za kandydata neutralnego, a nawet sympatyzującego z jezuitami. Rezzonico początkowo skłaniał się ku Pozzobonelliemu, ale ostatecznie członkowie jego własnej partii namówili go do głosowania na franciszkanina[10].

Wyniki głosowań

Wyniki głównych kandydatów w głosowaniach między 27 kwietnia a 18 maja – po zsumowaniu wyników ze scrutinium i akcesu – były następujące[11]:

  • 27 kwietnia – Fantuzzi – 10; Colonna – 9; Pozzobonelli – 6; Stoppani – 5; Ganganelli – 5
  • 28 kwietnia – Fantuzzi – 9; Colonna – 9; Pozzobonelli – 7; Stoppani – 6; Ganganelli – 4
  • 29 kwietnia – Colonna – 11; Fantuzzi – 8; Stoppani – 5; Pozzobonelli – 4; Ganganelli – 4
  • 30 kwietnia – Colonna – 11; Fantuzzi – 8; Stoppani – 5; Pozzobonelli – 4; Ganganelli – 4
  • 1 maja – Colonna – 11; Fantuzzi – 9; Stoppani – 4; Pozzobonelli – 4; Ganganelli – 4
  • 2 maja – Colonna – 11; Fantuzzi – 9; Stoppani – 4; Pozzobonelli – 4; Ganganelli – 4
  • 3 maja – Colonna – 9; Fantuzzi – 9; Stoppani – 5; Pozzobonelli – 4; Ganganelli – 4
  • 4 maja – Colonna – 10; Fantuzzi – 9; Stoppani – 4; Ganganelli – 4; Pozzobonelli – 2
  • 5 maja – Fantuzzi – 10; Colonna – 9; Stoppani – 4; Ganganelli – 4; Pozzobonelli – 3
  • 6 maja – Fantuzzi – 11; Stoppani – 7; Colonna – 6; Ganganelli – 4; Pozzobonelli – 4
  • 7 maja – Colonna – 8; Fantuzzi – 7; Stoppani – 6; Ganganelli – 4; Pozzobonelli – 4
  • 8 maja – Colonna – 9; Stoppani – 6; Fantuzzi – 5; Ganganelli – 4; Pozzobonelli – 3
  • 9 maja – Colonna – 11; Stoppani – 6; Fantuzzi – 5; Pozzobonelli – 4; Ganganelli – 3
  • 10 maja – Colonna – 11; Stoppani – 7; Pozzobonelli – 5; Fantuzzi – 4; Ganganelli – 4
  • 11 maja – Colonna – 11; Pozzobonelli – 6; Stoppani – 5; Ganganelli – 5; Fantuzzi – 3
  • 12 maja – Colonna – 11; Pozzobonelli – 6; Stoppani – 6; Ganganelli – 6; Fantuzzi – 5
  • 13 maja – Colonna – 13; Stoppani – 7; Pozzobonelli – 6; Ganganelli – 5; Fantuzzi – 5
  • 14 maja – Colonna – 11; Ganganelli – 10; Pozzobonelli – 9; Stoppani – 8; Fantuzzi – 4
  • 15 maja – Colonna – 11; Stoppani – 11; Ganganelli – 10; Pozzobonelli – 9; Fantuzzi – 5
  • 16 maja – Colonna – 11; Ganganelli – 10; Pozzobonelli – 8; Stoppani – 8; Fantuzzi – 4
  • 17 maja – Colonna – 12; Pozzobonelli – 12; Ganganelli – 10; Stoppani – 5; Fantuzzi – 1
  • 18 maja – Ganganelli – 19; Colonna – 13; Pozzobonelli – 11; Stoppani – 6; Fantuzzi – 1

Wybór Klemensa XIV

W głosowaniu 19 maja 1769 Lorenzo Ganganelli otrzymał 45 głosów, tj. głosy wszystkich elektorów z wyjątkiem własnego, który oddał na bratanka zmarłego papieża, kamerlinga Carlo Rezzonico. Dla upamiętnienia Klemensa XIII, który mianował go kardynałem, przybrał imię Klemens XIV. 28 maja przyjął sakrę biskupią z rąk Federico Marcello Lante, kardynała biskupa Porto e Santa Rufina i subdziekana Kolegium Kardynałów, a 4 czerwca został uroczyście koronowany przez protodiakona Alessandro Albaniego[12].

Przypisy

  1. ↑ a b Ritzler, s. 25.
  2. ↑ Ritzler, s. 25; Sede Vacante 1769; zob. też Pastor, s. 10.
  3. ↑ Zob. Littell, s. 598-599; Sede Vacante 1769.
  4. ↑ Littell, s. 598-599; Pastor, s. 31 i nast. Wiek każdego z elektorów jest podany na Sede Vacante 1769. Spośród Włochów poniżej 50 lat mieli Gianfrancesco Albani, Rezzonico, Colonna, Pallavicini, Borromeo, Pamphili i Andrea Corsini.
  5. ↑ Littell, s. 598-599; Pastor, s. 531-536.
  6. ↑ Pastor, s. 2-4, 9-14, 46-47.
  7. ↑ Wizytę cesarza Józefa II omawia Pastor, s. 14-20.
  8. ↑ Pastor, s. 47-61.
  9. ↑ Pastor, s. 38-45.
  10. ↑ Pastor, s. 64-73.
  11. ↑ Sede Vacante 1769 – list of votes.
  12. ↑ Ritzler, s. 25; Pastor, s. 73.

Bibliografia

  • Ludwig von Pastor: History of the Popes. T. 38. Londyn: 1951. (ang.).
  • Remigius Ritzler: Hierarchia Catholica. T. VI. Padwa: 1958. (łac.).

Uzupełniające źródła internetowe

Papieskie elekcje i konklawe
XI wiek
XII wiek
XIII wiek
XIV wiek
XV wiek
XVI wiek
XVII wiek
XVIII wiek
XIX wiek
XX wiek
XXI wiek