Mapa sieci kolejowej centralnej części Europy – 1849Kolej Północna Cesarza Ferdynanda w 1849Oryginalny napis „Kolej Północna Cesarza Ferdynanda” na fasadzie dworca Bielsko-Biała GłównaMost na Dyi – SuperCity Pendolino
Kolej Północna (oficjalnie „C.K. Uprzywilejowana Kolej Północna Cesarza Ferdynanda”; niem.K.u.K. privilegierte Kaiser Ferdinands-Nordbahn, KFNB; cz.Severní dráha Ferdinandova) – kolej wybudowana w granicach Cesarstwa Austrii, łącząca Wiedeń z Krakowem.
Pierwsze prace poprzedzone zostały wystawieniem dokumentu koncesyjnego (4 marca 1836), zgodnie z którym koncesjonariuszem był „Wechselhaus S.M. von Rotschild”. Kolejnych 3 koncesji udzielono (lata: 1873, 1885–1886) spółce „C.K. Uprzywilejowane Towarzystwo Akcyjne Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda”. Dotyczyły one m.in. 2 linii kolejowych: Bielsko – Żywiec i Bielsko – Kalwaria. Nominalna wartość kapitału zakładowego w 1856 r. wynosiła 124,1 mln koron. Niemal pół wieku później (1905) wartość kapitału szacowano na 577,4 mln koron[2].
Kolej Północną Cesarza Ferdynanda oddawano do użytku sukcesywnie idąc od Wiednia, a ogólna długość linii kolejowych Kolei Północnej sukcesywnie rosła. W 1856 wynosiła 531 km, 2 lata później 626 km, by w 1888 osiągnąć stan 1143 km. Na początku XX w., w 1902, długość linii wyniosła 1309 km. W 1862 Kolej Północna dysponowała znacznym taborem kolejowym. Składało się nań: 218 lokomotyw, 375 wagonów osobowych i 5617 wagonów towarowych. 11 lat później liczba lokomotyw przekroczyła 300 (318), wykorzystując do przewozu pasażerów i towarów 602 wagony osobowe i 9432 wagony towarowe. W 1888 eksploatowano 408 lokomotyw, 589 wagonów osobowych i 12 807 wagonów towarowych.
W 1856 r. z usług Kolei Północnej skorzystało 1,6 mln pasażerów. 3 lata później przewozy pasażerów wzrosły o 1 mln osób. W latach 1860–1883 Koleją Północną podróżowało rocznie od 1,7 do 2,9 mln pasażerów. Schyłek XIX w. przyniósł znaczne ożywienie ruchu pasażerskiego. W 1884 przewieziono 3,1 mln osób; 4 lata później 4,8 mln; w 1892 8,4 mln. Rok 1898 przyniósł Kolei Północnej rekordową frekwencję – przewieziono wówczas 13,26 mln pasażerów. W pierwszym roku XX w. liczba ta wzrosła do 15,2 mln osób.
Do 1878 r. pasażerowie mogli podróżować w wagonach o zróżnicowanym standardzie, stosownie do ich możliwości finansowych. Najzamożniejsi klienci korzystali z wagonów 1 klasy, dla najmniej wymagających pozostawały wagony 4 klasy. W tamtym okresie w najlepszych warunkach podróżowało tylko 1,6-2,6% pasażerów. Z przejazdu w 2 klasie korzystało 14-21%. Największą popularnością cieszyła się wśród pasażerów 3 klasa – wagonami tej klasy podróżowało 45-71% klientów. W 1879 r. zlikwidowano możliwość podróżowania 4 klasą. Od tego roku sukcesywnie spadał udział przejazdów 1 klasą: w 1879 podróżował nią co 57 pasażer – w 1906 była to 1 osoba na 286 pasażerów. Podobna sytuacja dotyczyła przejazdów 2 klasą. Gros pasażerów korzystała z wagonów 3 klasy: w 1879 było ich 80%, a ćwierć wieku później 93%.
W latach 1856–1866 Kolej Północna przewoziła ładunki i towary o łącznej masie od 1,1 do 1,9 mln t. Kolejne lata przyniosły dynamiczny wzrost przewozów towarowych: z 2,9 mln t (1867) do 4,2 mln t (1872) i 5,1 mln t (1880). Zlecających ładunki wciąż przybywało, stąd 8 lat później przewieziono ich już 10,1 mln t. Rok 1898 zamknięto wynikiem 15,6 mln t, a w 1906 klienci zlecili do przewozy towary o łącznej wadze 19,5 mln t.
Siedziba kolei oficjalnie mieściła się w Wiedniu, de facto w Krakowie. Począwszy od 31 października 1906, właścicielem Kolei Północnej stały się Cesarsko-Królewskie Koleje Państwowe (kkStB).
Chronologiczny wykaz odcinków kolejowych otwartych lub przejętych przez Kolej Północną
↑Stanisław Szuro: Informator statystyczny do dziejów społeczno-gospodarczych Galicji. Koleje żelazne w Galicji w latach 1847–1914. Kraków: Historia Iagellonica, 1997, s. 33-52. ISBN 83-906446-1-4.
