Kochaj bliźniego

Liebe deinen Nächsten

Autor	Erich Maria Remarque
Typ utworu	powieść
Data powstania	1939
Wydanie oryginalne
Język	niemiecki
Data wydania	1941
Wydawca	Little, Brown and Company
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1959[1]
Wydawca	Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”
Przekład	Erwin Wolf
poprzednia Trzej towarzysze następna Łuk triumfalny
Cytaty w Wikicytatach

Kochaj bliźniego – powieść niemieckiego pisarza Ericha Marii Remarque’a wydana po raz pierwszy w wersji książkowej w 1941 r. pod tytułem Liebe deinen Nächsten. Utwór opisujący tułaczkę po Europie wygnańców i uciekinierów z narodowosocjalistycznych Niemiec w latach 30. XX w. Początkowo, od września 1939 r., ukazywała się w odcinkach pod angielskim tytułem Flotsam w czasopiśmie „Collier’s Weekly” w USA.

W Polsce, przed wydaniem książkowym, publikowana w 1958 roku na łamach gazety Trybuna Robotnicza (od numeru 283)^[2].

Bohaterami powieści są tułający się po Europie uciekinierzy z Niemiec, znajdujących się pod władzą nazistów. Główne postacie to:

• Ludwik Kern – bezpaństwowiec, ojciec Żyd, matka z pochodzenia Węgierka, którego państwo niemieckie pozbawiło obywatelstwa i paszportu,
• Józef Steiner – bezpaństwowiec, uciekinier z Niemiec, uchodźca polityczny, poszukiwanym w Niemczech za działalność wywrotową, podróżujący bez paszportu,
• Ruth Holland – Żydówka, która uciekła z Niemiec.

Akcja powieści rozpoczyna się w Wiedniu. Grupa emigrantów z Niemiec zostaje aresztowana i przewieziona do aresztu śledczego. Są wśród nich Steiner i Kern. Zostają oni wkrótce wydaleni z Austrii. Przechodzą granicę z Czechosłowacją. Kern udaje się do Pragi, a Steiner wraca tej samej nocy przez zieloną granicę do Austrii. Stara się zdobyć paszport. Aby móc go nielegalnie kupić, wykorzystuje swoje zdolności szulera karcianego, następnie pracuje jako kelner, a później jako jasnowidz w cyrku. Kern zadowala się czasowym pozwoleniem na pobyt w Czechosłowacji. Tam poznaje młodą Żydówkę – Ruth Holland. Po powrocie do Austrii odnajduje Steinera, który pomaga Ludwikowi i Ruth przetrwać w trudnej sytuacji. Losy tych trojga splatają się i przewijają przez całą powieść. Akcja powieści przenosi się kolejno do Szwajcarii, Francji a następnie do Berlina. Bohaterowie próbują bezskutecznie osiąść gdziekolwiek, ale ponieważ nie mają prawa do legalnego pobytu, często bez pracy, w każdym z tych miejsc spotykają się z obojętnością, perfidią i wyzyskiem – wbrew biblijnemu przykazaniu. W ekstremalnych sytuacjach okazuje się, jak cenne, a zarazem jak kruche jest ludzkie życie. W sytuacjach uwłaczających godności człowieka bohaterowie powieści starają się zachować lojalność, miłość i solidarność.

Narracja książki jest wartka i wciągająca do tego stopnia, że powieść wydaje się prawie książką przygodową. Nie jest to jednak czysta fikcja, gdyż autor przelał na papier koleje losu wielu emigrantów z hitlerowskich Niemiec i ich próby utrzymania się na powierzchni życia. Równie interesujące co narracja, są przeżycia i przemyślenia bohaterów. Jak to zazwyczaj bywa u Remarque’a, to co dzieje się w świadomości bohaterów jest ważniejsze od ich przygód.