Kościół św. Jacka i klasztor Dominikanów w Kijowie – historyczny, nieistniejący rzymskokatolicki zespół klasztorny obrządku łacińskiego w Kijowie założony w pierwszej połowie XIII wieku, należący do diecezji kijowskiej, od 1412 w metropolii lwowskiej, w województwie kijowskim. Kościół zniszczony w 1648 roku przez wojska Chmielnickiego. Kościół i klasztor położony był w kwartale Kijowa w historycznej i administracyjnej dzielnicy Podole przy katedrze łacińskiej pw. św. Zofii naprzeciwko prawosławnego monasteru św. Flora.
Historia
Początkowo klasztor istniał przy kościele Najświętszej Maryi Panny założonym przez Benedyktynów.
Dominikanów krakowskich sprowadził do Kijowa św. Jacek w 1228. Z powodu ożywionych stosunków handlowych w ciągu XII w. między Wiedniem, Ratyzboną a Kijowem, powstają na potrzeby kupców kościoły łacińskie pod opieką na początku Benedyktynów ze szkockiego opactwa w Wiedniu, potem Dominikanów[1]. Trudno jest dziś ustalić z jakiego środowiska dominikańskiego wywodził się klasztor w Kijowie: "z prowincji polskiej", jak w XIII w., czy też spośród braci pielgrzymujących w Societas Fratrum Peregrinantium (SFP), założonego przez Jana XXII, głównie Niemców poprzez Inflanty.
Św. Jacek wraz z braćmi: Godynem, Florianem i Benedyktem udali się do Kijowa, utworzyli tam klasztor dominikański przy kościele Najświętszej Maryi Panny za pozwoleniem Włodzimierza księcia kijowskiego, pojednanego z Kościołem przez św. Jacka. Jacek wyleczył córkę księcia kijowskiego, czym pozyskał jego przychylność i zgodę na prowadzenie działalności duszpasterskiej. Nie ulega wątpliwości, że św. Jacek osobiście zetknął się z Benedyktynami w czasie podróży na Ruś, ponieważ przy tym samym kościele około 1230, osiedlili się tam dominikanie.
Najgłówniejszy kijowski klasztor był drugim w prowincji ruskiej, po halickim. Po czterech latach Jacek opuścił Kijów, pozostawiwszy Godyna na czele kijowskiej placówki. Po nim ostatni przeor Marcin z Sandomierza kierował klasztorem do 1233, gdy Włodzimierz Rurykowicz nakazał opuścić braciom miasto[2]. W kolejnych latach św. Jacek wyruszył na Zadnieprze do Czernihowa, na Białoruś do Smoleńska, a nawet do Moskwy. Odrowąż jeszcze raz przybył do Kijowa przed samym najazdem tatarskim i przy klasztorze i kościele Dominikanów założył szkołę, do której uczęszczały dzieci miejscowych katolików.
Dominikanie w Kijowie mieli już od razu swoich parafian głównie Niemców, Polaków i Włochów, a nieco później również Ormian unitów. W 1242 po najeździe tatarskim Dominikanie opuszczają Kijowszczyznę. W tym też czasie Tatarzy spalili zarówno kwartał niemiecki z kościołem Marii Panny, jak i drewniany klasztor dominikanów. Zakonnicy z Kijowa zdołali uciec do Polski. Do Lwowa sprowadził św. Jacek zakon kaznodziejski oraz gotycką figurę Matki Bożej, pochodząca najprawdopodobniej z XIV w., według podania wyniesiona z Kijowa przez św. Jacka po zdobyciu miasta przez Tatarów. Obecnie w katedrze przemyskiej.
1320-1648
Dominikanie wrócili do Kijowa w XIV wieku. Klasztor odbudowano pod wezwaniem św. Jacka, z tego też powodu Dominikanów zwano w Kijowie zwykle Jackami. Z grona Dominikanów wywodzili się późniejsi biskupi kijowscy.
Stary kościół dominikański i drewnianą katedrę w Kijowie opisano w lustracji z 1569. Przez długie lata były osamotnionym punktem oparcia dla katolików. O klasztorze dominikanów w Kijowie wspomniał też dominikanin Martin Gruneweg. Urodzony w Gdańsku w roku 1562 w rodzinie niemieckojęzycznych kupców luterańskich. Gruneweg w roku 1588 przeszedł na katolicyzm i przybrał habit zakonny w klasztorze Dominikanów we Lwowie. Kupiec ten a następnie zakonnik opisał m.in. miejsce, gdzie stał drewniany kościół i klasztor podczas jego pobytu w Kijowie w roku 1584 "na lewo od placu targowego, gdzie prawdopodobnie znajdowała się kolonia czy inne miejsce zamieszkania katolików". Pozostałości pierwszego kościoła Dominikanów, według danych Martina Grunewega, podczas jego pobytu w tym mieście jeszcze istniały i można je byto zobaczyć "- murowane, całkowicie opustoszałe ruiny"[3]. Niemieckojęzyczny rękopis pamiętników Martina Grunewega znajduje się obecnie w Bibliotece Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk.
W samym Kijowie katedra łacińska została ponownie zniszczona przed 1588 przez najazdy kapituły, w mieście znajdował się wówczas tylko jeden kościół obsługiwany przez dwóch dominikanów, bo tylu zakonników liczył tamtejszy klasztor, podczas gdy prawosławnych było około siedemdziesięciu[4]. Jezuicie początkowo mieszkali w klasztorze Dominikanów, później mieli własny klasztor i szkołę, zamienioną przez carat na cerkiew Błohojawlenia (Zwiastowania).
W roku 1648 podczas powstania Chmielnickiego, Dominikanów wygnano z miasta a pozostałe niezniszczone budynki przyklasztorne zostały przez władze carskie przekazane dla Monasteru Florowskiego.
1797-1832
Dominikanie wracają na krótko do Kijowa, lecz na skutek represji popowstaniowych zostają z Kijowa odprawieni, a klasztor skasowany.
Przypisy
- ↑ Władysław Abraham. Organizacja kościoła w Polsce do połowy wieku XII. 1962
- ↑ Joachim Roman Bar. Polscy święci. 1985
- ↑ Św. Jacek i dominikanie nad Dnieprem. [dostęp 2011-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-16)].
- ↑ Marceli Kosman. Drogi zaniku pogaństwa u Bałtów str. 76
Bibliografia
- Andrzej Poppe: Uwagi o najstarszych dziejach Kościoła na Rusi. cz. 1-3, 1964.
.jpg)
