Karakalla, Caracalla, właśc. Lucius Septimius Bassianus, Marcus Aurelius Antoninus Bassianus, Marcus Aurelius Severus Antoninus (ur. 4 kwietnia188, zm. 8 kwietnia217) – cesarz rzymski z dynastii Sewerów, syn cesarza Septymiusza Sewera i cesarzowej Julii Domny. Współrządził z ojcem, po jego śmierci (krótkotrwale) z młodszym bratem Septymiuszem Getą. Po jego zamordowaniu[1] w roku 212 stał się władcą samodzielnym.
Imiona i przydomek
Urodził się jako Lucius Septimius Bassianus. Po osiągnięciu wieku 7 lat jego imiona zostały zmienione na Marcus Aurelius Antoninus (ew. Marcus Aurelius Antoninus Bassianus lub Marcus Aurelius Severus Antoninus), gdyż jego ojciec chciał połączyć zapoczątkowaną przez siebie dynastię Sewerów z poprzednio rządzącą dynastią Antoninów[2][3].
Znany jest powszechnie pod przydomkiem Karakalla (oryg. Caracalla), który pochodził od nazwy galijskiego płaszcza z kapturem, jaki lubił nosić ten władca. Według Aureliusza Wiktora cesarz miał rozdawać ludności szaty sięgające kostek, stąd właśnie jego przydomek[4]. Oficjalnie jednak go nie używano; w źródłach występuje jego cognomen, czyli Antoninus.
Małżeństwo
Jego małżonką i augustą przez okres trzech lat była poślubiona w kwietniu 202 Plautylla (Publia Fulvia Plautilla), córka Plaucjana – prefekta pretorianów, przyjaciela i faworyta Septymiusza Sewera. Po wykryciu jego rzekomego spisku i zamordowaniu ojca została skazana na wygnanie na Wyspy Liparyjskie (lub na Sycylię) i tam zgładzona w lutym 211 na polecenie Karakalli. Związek ten był bezdzietny[5].
Rządy terroru
Po zabójstwie brata cesarz pozwolił rozpętać falę terroru wymierzonego przeciw stronnikom Gety, w wyniku czego śmierć poniosło do 20 tysięcy osób. Dopuścił wówczas między innymi do zgładzenia prawnika rzymskiego i byłego prefekta pretorianów Emiliusza Papiniana (Aemilius Papinianus)[6] rzekomo za to, iż nie chciał napisać wywodu prawnego uzasadniającego zabójstwo brata.
Polityka wewnętrzna
Za najważniejsze dzieło jego panowania należy uważać zakończenie procesu unifikacji Italii oraz prowincji poprzez wydanie w 212 (lub 213) Constitutio Antoniniana (tak zwany Edykt Karakalli, którego przygotowanie przypisuje się raczej jego poprzednikowi i ojcu, Septymiuszowi Sewerowi). Edykt ten, nadający pełne prawo obywatelstwa rzymskiego prawie całej wolnej ludności cesarstwa, Karakalla ogłosił zapewne głównie dla zdobycia popularności wśród mas ludności imperium, a także z motywacji fiskalnej (rozszerzenie opodatkowania obywateli rzymskich na większość ludności). Nie umniejsza to jednak jego zasadniczej roli jako aktu wieńczącego politykę unifikacyjną prowadzoną zwłaszcza przez Hadriana i Septymiusza Sewera; poprzez nadanie rzymskiego civitas osiągnięto bowiem połączenie idei solidarności politycznej i wspólnoty religijnej (nakaz modlitw za cesarza do wszystkich bóstw imperium)[7]. Dzięki temu Constitutio w znaczący sposób wpłynęła na kierunek dalszego rozwoju społecznego cesarstwa.
W dążeniu do ustabilizowania pieniądza i zrównoważenia deprecjacji denara (zawierającego teraz o 25% mniej srebra), w 214 lub 215 Karakalla w ramach szerszej reformy wprowadził nową monetę wartości 2 denarów, umownie nazywaną od jego cognomenantoninianem. Choć dewaluowana i modyfikowana, przetrwała ona w istocie cały okres wielkiego kryzysu cesarstwa aż do poważnej reformy monetarnej podjętej przez tetrarchów na przełomie III i IV wieku.
W prowincjach cesarz dbał o rozbudowę i utrzymanie sieci dróg. Z okresu jego panowania pochodzi ich mapa obejmująca sieć drogową o długości około 55 tysięcy mil rzymskich, zwana Itinerarium provinciarium Antonini Augusti. W samym Rzymie dokończył po ojcu budowę term zwanych antoniniańskimi (thermae Antoninianae) przy Via Appia, u stóp Awentynu. Oddane do użytku mieszkańców Wiecznego Miasta w 216, były pierwszymi z wielkich łaźni Rzymu budowanych w III-IV stuleciu[8].
Polityka zewnętrzna
W polityce zewnętrznej Karakalla musiał tradycyjnie bronić granicy (limesu) nad Renem i Dunajem oraz prowadzić wojnę z Partami. Gdy na odcinku limesu retyckiego i górnogermańskiego pojawił się nowy przeciwnik w postaci germańskiego plemienia Alamanów, Karakalla odniósł nad nim jesienią 213 znaczące zwycięstwo, co pozwoliło mu przybrać tytuł Germanicus Maximus. W następnym roku cesarz zwycięsko rozprawił się z Karpami nad dolnym Dunajem. W 215 rozpoczął konflikt z Partami nieudanym uderzeniem na Armenię wojsk pod dowództwem jego wyzwoleńca Teokryta. Przed rozpoczęciem głównego uderzenia w 216, cesarz krwawo spacyfikował zbuntowaną Aleksandrię, której mieszkańcy zapewne odmawiali zwiększonych świadczeń na wyprawę wschodnią[9].
Jako gorliwy naśladowca Aleksandra Wielkiego, Karakalla zamierzał połączyć cesarstwo rzymskie z imperium Partów – w tym celu zażądał ręki córki Króla Królów Artabana IV. Otrzymując odmowę rozpoczął wojnę z Partami i przyłączył Armenię do imperium jako nową prowincję. W 217 udając się z Edessy na wojnę został zamordowany z inspiracji prefekta pretorianów – Makryna pod Carrhae (dzisiejszy Harran w Turcji)[10].
Mimo oporu senatorów i zamiaru uznania go za nieprzyjaznego (hostis), nastroje panujące w armii oraz presja wojska zmusiła senat do uznania go pośmiertnie za „boskiego” (divus) jeszcze za rządów Makrynusa. Jego następca Heliogabal potwierdził tę deifikację tytułem divus Magnus Antoninus i wybiciem odpowiednich monet konsekracyjnych (prochy Karakalli złożono w mauzoleum Hadriana)[11][12].
Przypisy
↑Akt ten dokonany w obecności matki oraz cały konflikt między braćmi dramatycznie opisuje Herodian (Historia cesarstwa rzymskiego 3,5-4,4).
↑Caracalla [online], World History Encyclopedia [dostęp 2022-03-15](ang.).
↑FrancoF.C.FrancoF., Roman Emperor Caracalla [online], History Cooperative, 23 lipca 2020 [dostęp 2022-03-15](ang.).
↑Aureliusz Wiktor: Księga o cezarach 21, 1. W Brewiaria dziejów rzymskich (red. nauk. Przemysław Nehring). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010.
↑Jan Prostko-Prostyński: Karakalla. W Słownik..., s. 113.
↑Eliusz Spartianus w Historia Augusta przedstawia to jako morderstwo dokonane przez żołnierzy na oczach cesarza (Anton. Karakalla 4,1); podobnie Aureliusz Wiktor (20, 33).
↑Maria Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu. Warszawa: PWN, 1974, s. 320-322.
↑Spośród monumentalnych zabytków z czasu jego panowania zachowały się dwa łuki triumfalne: w algierskiej Dżemili (starożytny Cuicul) i Tebessie (Theveste).
↑Jan Prostko-Prostyński: Karakalla. W Słownik..., s. 115-116.
↑Przez nasłanego setnika Marcjalisa według Herodiana (13,1-6), co powtarza Eliusz Spartianus (Historia Augusta, Anton. Karakalla 7); przez żołnierza-łucznika według Kasjusza Diona (LXXIX, 4-6).
↑James Frank Gilliam: On Divi under the Severi. W Hommages à Marcel Renard. Vol. 2. Bruxelles: Latomus, 1969, s. 285n.
↑Eric Varner: Mutilation and transformation: damnatio memoriae and Roman imperial portraiture. Leiden: Brill Academic Publishers, 2004, s. 184.
PiotrP.IwaszkiewiczPiotrP., WiesławW.ŁośWiesławW., MarekM.StępieńMarekM., Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, Warszawa: WSiP, 1998, ISBN 83-02-06971-X, OCLC69568159. Brak numerów stron w książce