Jaz ruchomy, jaz z zamknięciami – rodzaj jazu charakteryzujący się tym, że w przeciwieństwie do jazów stałych, jazy ruchome wyposażone są zgodnie ze swą nazwą w elementy ruchome – zamknięcia. Są to konstrukcje betonowe lub żelbetowe o wysokości piętrzenia do 15 m, stanowiące budowlę piętrzącą i równocześnie będące także, dzięki ruchomym zamknięciom, urządzeniem upustowym. W odniesieniu do małych jazów, z najprostszymi zamknięciami obsługiwanymi ręcznie stosuje się określenie zastawka, a w stosunku do nieco większych jazów z zamknięciami poruszanymi za pomocą prostych mechanizmów napędzanych ręcznie, stosuje się określenie jaz zastawkowy (stawidło). W wyniku budowy jazu z zamknięciami powstaje zbiornik przepływowy o stałym poziomie piętrzenia, z możliwością czasowego obniżenia tego poziomu w stosunkowo niewielkim zakresie.
Jazy z zamknięciami dzieli się na rodzaje, których nazwy pochodzą od rodzaju zastosowanego zamknięcia głównego oraz w mniejszym stopniu od wielkości jazu (która determinuje możliwość zastosowania zamknięć obsługiwanych ręcznie lub za pomocą prostych mechanizmów lub wymusza stosowanie zamknięć z innymi napędami):
Ponadto wyróżnia się jazy dwupoziomowe, przy czym na zamknięcia górne i dole mogą być zastosowane różne rodzaje zamknięć, np. na zamknięcia górne mogą zostać zastosowane zamknięcia klapowe lub segmentowe, a na dolne zamknięcia segmentowe, sektorowe lub zasuwy. Należy także podkreślić, że budowane są jazy, w których stosowane mogą być zespoły różnych zamknięć w poszczególnych przęsłach, a także mogą istnieć przęsła stałe, obok przęseł z zamknięciami.
Wyróżnia się także typy jazów z zamknięciami w zależności od progu:
jazy progowe
z wysokimi progami
z niskimi progami
jazy bezprogowe.
Rozróżnia się także jazy w zależności od przyjętego rozwiązania dla przelewu:
bezprogrowe
z progami o kształtach praktycznych
bez wstawek poziomych
z wstawkami poziomymi
o szerokiej koronie
o ostrej krawędzi.
Jaz z zamknięciami składa się z płyty dennej, jaz progowe – z progu, dwóch przyczółków na obu brzegach cieku, ewentualnych filarów przy jazach wieloprzęsłowych, oraz wypadu (z urządzeniami do rozpraszania energii wody, np. niecka wypadowa, szykany), poszuru (ubezpieczenie dolne przed podmyciem za wypadem) i ponuru (ubezpieczenie górne przed jazem). Zamknięcia jazu umieszczane są pomiędzy przyczółkami i filarami (jeżeli występują) i opierają się na płycie lub progu. W przyczółkach i filarach wykonuje się wnęki na zamknięcia (zamknięcia główne) i wnęki na szandory (zamknięcia remontowe). Tu także mogą zostać umieszczone maszynownie i sterownie jazu umożliwiające manewrowanie zamknięciami.
Wiesław Depczyński, Andrzej Szamowski, Budowle i zbiorniki wodne, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1997 r., Inżynieria Środowiska, ISBN 83-87012-66-1
.jpg)
