Instalacja rozlewczo-sanitarna IRS – polski zestaw chemiczny montowany na samochodzie służący do prowadzenia odkażania, dezynfekcji i dezaktywacji sprzętu wojskowego.

Instalacja rozlewcza samochodowa IRS została skonstruowana przez polskich specjalistów z Ośrodka Badawczego Sprzętu Chemicznego i znalazła się na wyposażeniu polskich wojsk obrony przeciwchemicznej na początku lat 70. XX w. Sukcesywnie zastępowała przestarzałe instalacje ARS-12D^[1]. W tym okresie uważana była za jedno z najlepszych tego typu urządzeń na świecie. Poprzez zastosowanie polskiego samochodu bazowego Star 660 wyeliminowano import radzieckiego ZIS-151. Produkowała ją Pomorska Spółdzielnia Mechaników Samochodowych w Koszalinie^[2].

Przeznaczenie^[3]

• odkażanie, dezynfekcja i dezaktywacja uzbrojenia oraz sprzętu bojowego i transportowego,
• odkażanie i dezynfekcja terenu, dróg i obiektów inżynieryjno-budowlanych,
• dezaktywacja dróg o jednolitej twardej nawierzchni oraz obiektów inżynieryjno-budowlanych.

Wykorzystywana także do^[3]:

• zabiegów sanitarnych żołnierzy,
• przewożenia oraz okresowego przechowywania rozpuszczalników, roztworów roboczych i paliw ciekłych,
• sporządzania roztworów roboczych,
• napełniania małych naczyń cieczami,
• przepompowywania cieczy z jednego zbiornika do drugiego z pominięciem cysterny,
• gaszenia pożarów.

Cysternę o pojemności 2500 dm³ napełnia się i opróżnia za pomocą układu przewodów rurowych. Przetaczanie cieczy i wytwarzanie odpowiedniego ciśnienia zapewnia dwustopniowa pompa odśrodkowa M800B. Podgrzewacz podgrzewa wodę do temperatury roboczej 70–75°C. Przy odkażaniu lub dezaktywacji sprzętu bojowego można zorganizować 6–7 dwuprądownicowych stanowisk roboczych, zaś przy dezaktywacji sprzętu za pomocą prądownic strumieniowych 3 stanowiska robocze^[3].

Instalacja stwarza też możliwość odkażania pasa terenu o szerokości 4–6 metrów, dezynfekcji pasa terenu o szerokości 5–6 metrów i dezaktywacji utwardzonych nawierzchni drogowych o szerokości do 5 metrów.
Do dezaktywacji dróg o ulepszonej nawierzchni oraz dezaktywacji, odkażania lub dezynfekcji polowych obiektów obronnych wykorzystywano nasadki K-1. Dla dezaktywacji dróg dwie nasadki K-1 umocowywano do przedniego przewodu tłocznego. Dla dezaktywacji, odkażania lub dezynfekcji polowych obiektów obronnych podłączano jedną nasadkę K-1 do bocznego przewodu tłocznego. Zabiegi specjalne przeprowadzano pod ciśnieniem 0,4 MPa, zależnie od wysokości obiektu. Nasadek DN-3 używano do odkażania dróg i terenu. Jedną nasadkę mocowano do tylnego przewodu tłocznego lub dwie do przedniego przewodu tłocznego. Nasadkę kopytkową używano do dezynfekcji terenu i dróg^[4].

Instalacja IRS składa się z zespołu urządzeń specjalnych i samochodu Star 660 M, na którym je przewożono^[3].

• Urządzenia specjalne
  • zasadnicze
    • niezdejmowane
      • cysterna
      • układ przewodów rurowych
      • pompa mechaniczna
      • układ napędowy pompy mechanicznej
      • podgrzewacz cieczy.
    • zdejmowane
      • prądownice,
      • węże ssawne i tłoczne,
      • kolektory,
      • nasadki,
      • pompa ręczna,
      • skrzynie na urządzenia zdejmowane,
      • pomosty,
      • kosze na bębny z suchym odkażalnikiem.
  • pomocnicze
    • końcówki ssawne,
    • wanienki
    • wiadra,
    • bańki,
    • naczynia miarowe,
    • kołki,
    • szperacze,
    • narzędzia i części zapasowe.

Jeszcze w latach 70. XX w. w Wojskowym Instytucie Chemii i Radiometrii podjęto prace projektowe nad udoskonaleniem instalacji IRS. W latach 80. rozpoczęto produkcję i wprowadzanie na wyposażenie jednostek Wojska Polskiego instalacje rozlewcze nowej generacji – IRS-2^[5]. Nowa instalacja zamontowana została na podwoziu samochodu Star 266M. Produkcję podjęły zakłady „Iskra" w Kielcach. Przeznaczenie i ogólne zasady budowy nowej instalacji IRS-2 były identyczne jak instalacji IRS. Zastosowano w niej jednak wiele nowych rozwiązań konstrukcyjnych^[6].

Były to między innymi^[7]:

• zastosowanie jednostopniowej pompy odśrodkowej wykonanej z tworzyw sztucznych,
• uproszczenie układu przewodów rurowych,
• zastosowanie w przewodach rurowych i prądownicach zaworów kulowych, co umożliwiło wprowadzenie elektropneumatycznego sterowania zaworami z kabiny samochodu,

• umożliwienie sterowania zaworem odcinającym z kabiny kierowcy w czasie jazdy,

• zastosowanie automatycznego sterowania pracą podgrzewacza cieczy,
• użycie nowego typu nakrętek do łączenia węży,

• zunifikowanie nasadek,
• zastosowanie cysterny o pojemności 3000 dm³,
• zastosowanie podgrzewacza o większej wydajności cieplnej.

• Ireneusz Nowak: Wybrane problemy historii polskiej techniki wojskowej XX wieku. Sprzęt i środki wojsk chemicznych. T. 2. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2001. ISBN 83-88062-81-6.

Instalacja rozlewcza IRS i IRS-2