I Liceum Ogólnokształcące im. ks. Jana Kompałły i Wojciecha Lipskiego w Ostrowie Wielkopolskim – najstarsza szkoła ponadpodstawowa w Ostrowie Wielkopolskim.
Alma Mater Ostroviensis
Wobec wzrastającego udziału ludności polskiej w Ostrowie konieczne stało się wybudowanie szkoły nauczającej w języku polskim. Jej uroczyste otwarcie nastąpiło 14 kwietnia1845 r. W jego powstanie zaangażowane było całe społeczeństwo ostrowskie. Prym wiedli tutaj założyciele: ksiądz Jan Kompałła, który szkole poświęcił majątek i zdrowie (w 1840 roku wygłosił apel wzywający do zaangażowania w budowę gimnazjum, nie doczekał niestety inauguracji) oraz ziemianin z Lewkowa, Wojciech Lipski. Na uwagę zasługują także dobrodzieje i darczyńcy – miejscowi możni: Konstanty Kossecki, Teofil Morawski, Jan Nepomucen Niemojowski, Bogusław Fryderyk Radziwiłł i Wilhelm Radziwiłł, czy też społeczeństwo sąsiedniej wsi Krępa, którzy apel księdza Kompałły poparli jednogłośnie. Działalność Gimnazjum wspomagały liczne organizacje społeczne i narodowe, takie jak Towarzystwo Pomocy Naukowej im. dra Karola Marcinkowskiego, czy Towarzystwo Popierania Uczącej się Młodzieży. Pierwszymi przedmiotami wykładowymi były: religia, język polski, język łaciński, język niemiecki, język hebrajski, język francuski, język grecki, historia i geografia, matematyka i rachunki, fizyka, historia naturalna, rysunki, kaligrafia, śpiew, turnieje. Pierwsza nazwa szkoły to Królewskie Katolickie Gimnazjum, z czasem zaczęto jednak nazywać ją Polskimi Atenami i Wielkopolską Szkołą Edukacji Narodowej – była kuźnią polskich kadr i ośrodkiem walki z germanizacją. Około roku 1870 powstało koło tzw. Marianów, później zawiązał się Związek Młodzieży Polskiej „Zet” podległy Lidze Polskiej. Prowadziły one tajną edukację, sprowadzały wydawnictwa narodowe, prowadziły działalność polityczną. Ze szkołą ściśle związane były organizacje skautowskie (m.in. poprzez osobę księdza Lecha Ziemskiego) oraz mające narodowy charakter, jedne z pierwszych w Polsce, kluby sportowe: „Venetia” (zał. 1908, ob. SKS „Venetia”) i „Ostrovia” (zał. 1909, ob. TP „Ostrovia”).
I Liceum Ogólnokształcące im. ks. J. Kompałły i W. LipskiegoPopiersie poety Wojciecha Bąka przed budynkiem szkoły
Po odzyskaniu niepodległości szkołę, która wtedy była znana pod nazwą Gimnazjum Męskie, zrepolonizowano, przekształcono z typu staroklasycznego na klasyczny zreformowany. W 1932 r. dokonano kolejnej reformy. Przekształcono szkołę na gimnazjum czteroletnie i liceum dwuletnie oraz nadano imię marszałka Józefa Piłsudskiego. Gimnazjum w dalszym ciągu pozostało przodującym w regionie ośrodkiem edukacji, działały organizacje skautowskie, chóry. Od 1925 redagowano i wydawano w szkole miesięcznik Promień. Publikowali w nim między innymi:
Podtrzymywano tradycje niepodległościowe, co znalazło swój wyraz w czasie okupacji – wielu z wykładowców, uczniów i absolwentów zostało żołnierzami, dowódcami, działaczami podziemia. Wielu z nich zostało zamordowanych (Alma Mater Ostroviensis – Księga Pamięci – Non Omnis Moriar, tom 8). Sama szkoła w latach wojennych została zamknięta przez hitlerowców. Rozpoczęło swoją działalność ponownie 22 lutego1945 roku dzięki działaniom organizacyjnym dra Józefa Jachimka. W kwietniu tego roku ks. Lech Ziemski reaktywował w Gimnazjum przedwojenne drużyny harcerskie. W roku 1950 przekształcono szkołę w liceum ogólnokształcące.
W 1970 r. obchodzono jubileusz 125-lecia szkoły. Opublikowano pierwszą monografię (Wielkopolska Szkoła Edukacji Narodowej...), a 2 września w liceum odbyła się oficjalna centralna inauguracja roku szkolnego z transmitowanym w Polskim Radiu przemówieniem Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego. W tym też czasie władza komunistyczna zadecydowała, wbrew uchwale Rady Pedagogicznej, o nadaniu szkole imienia generała Aleksandra Zawadzkiego, sekretarza PZPR, przewodniczącego Rady Państwa. Decyzję tę cofnięto na początku lat 90. Postanowiono też uhonorować założycieli szkoły Jana Kompałłę i Wojciecha Lipskiego, nadając Liceum ich imię.
Szkoła obchodzi swoje święto każdego roku, w kwietniu. Nadawane są wówczas tytuły Honorowego Profesora. Wychowanków Gimnazjum i Liceum skupia Stowarzyszenie Absolwentów „Alma Mater Ostroviensis”, które publikuje Księgi Pamięci opisujące losy uczniów szkoły.
Szkoła powstawała w latach 1843–1845. Początkowo dwukondygnacyjna, w latach 1925–1926 dokonano udatnej nadbudowy szkoły (z zachowaniem części jej cech stylowych). W latach II wojny światowej w budynku znajdowały się koszary wojskowe i policyjne oraz punkt etapowy dla Niemców oczekujących na przydział mieszkań po Polakach. Szkoła posiadała także stylową salę gimnastyczną (położoną na skraju obecnej sali, prostopadle do budynku szkoły), jednak została ona w 1945 roku spalona przez Czerwonoarmistów.
W części środkowej – ryzalit, w którego trzech wysokich oknach znajdują się zabytkowe witraże z lat 80. XIX wieku (wrocławska pracownia Adolfa Seilera). Przedstawiają one personifikacje techniki, nauki i sztuki. Zabytkowy witraż, z 1870 roku, znajduje się także w reprezentacyjnej auli. Przedstawia Jezusa Chrystusa – Zbawiciela Świata (Salvator Mundi) oraz napis Ich bin die Wahrheit (Ja jestem prawdą). Aula posiada polichromię projektu Antoniego Serbeńskiego, wielokrotnie odnawianą (niszczyli ją zarówno hitlerowcy, jak i komuniści). Na ścianach znajdują się namalowane medaliony przedstawiające postacie uznane przez malarzy za ważnych dla historii Polski i Wielkopolski. W ściany szkoły wmurowane są liczne tablice pamiątkowe: ku czci poległych wychowanków i profesorów w latach 1863–1864 (wymieniono 17 nazwisk), 1914–1921 (37 nazwisk) i 1939–1945 (236 nazwisk), oraz dra Józefa Jachimka, por. Bogdana Chrzanowskiego, Jana Kompałły i Wojciecha Lipskiego, gen. Kazimierza Glabisza. Na ścianach wiszą portrety założycieli, najbardziej znanych wychowanków, wykładowców, dyrektorów, osób związanych z miastem. Przed szkołą stoją: postument ku czci założycieli oraz popiersie absolwenta Gimnazjum, pisarza i prozaika Wojciecha Bąka.
Wraz ze szkołą pobudowano w jej bezpośrednim sąsiedztwie także tzw. Domy Profesorskie oraz, w latach późniejszych, willę dyrektorską. Prawdopodobnie wówczas wytyczono także ulicę Nową (obecnie Staszica), dzięki czemu otworzył się widok na fasadę Gimnazjum (p. zdjęcie). W 1845 przemianowano nazwę ulicy, przy której postawiono szkołę, z Kamienieckiej na Gimnazjalną.
W dzielnicy Wenecja znajduje się głaz narzutowy z tablicą upamiętniającą gimnazjalny klub sportowy „Venetia”, a w miejscowości Kania, nad Prosną, na skraju powiatu ostrowskiego, znajduje się ośrodek szkolny, w którym organizuje się m.in. letnie wyjazdy integracyjne dla klas i nauczycieli. Ośrodek znajduje się w zabytkowym wiejskim domu z ogrodem na skraju lasu. Po sąsiedzku znajduje się jeden z zabytkowych, bogato rzeźbionych, drewnianych krzyży Pawła Brylińskiego.
Wykładowcy
Hubert Beckhaus, doktor, hellenista, latynista, filozof, dyrektor Gimnazjum
↑Gnerowicz J., Skoczylas M.M., Profesor Teofil Ciesielski – współzałożyciel Galicyjskiego Towarzystwa dla Ogrodnictwa i Pszczelnictwa oraz Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika we Lwowie, „Wszechświat” 2017, nr 10-12 (118), s. 311–320.
Bibliografia
Wielkopolska Szkoła Edukacji Narodowej. Studia i wspomnienia z dziejów Gimnazjum Męskiego (Obecnie I Liceum Ogólnokształcącego) w Ostrowie Wielkopolskim, w 125-lecie jego założenia 1845-1970, praca zbiorowa, Wrocław 1970
Ostrów Wielkopolski – dzieje miasta i regionu, praca zbiorowa, Poznań 1990
Alma Mater Ostroviensis – Księga Pamięci – Non Omnis Moriar, praca zbiorowa pod. red. Jarosława Biernaczyka, Krystiana Niełacnego, Edwarda Szperzyńskiego, Ostrów Wielkopolski 1996-2005
.jpg)