Hieronim z Moskorzewa, Czarnkowy i Prawkowic Moskorzewski

Pilawa
Rodzina	Moskorzewscy herbu Pilawa
Data i miejsce urodzenia	1560 Moskorzew
Data i miejsce śmierci	19 lipca 1625 Raków
Ojciec	Stanisław Moskorzowski
Matka	Dorota Kmita
Żona	Anna Pawłowska, Regina Dudycz
Dzieci	Anna, Bogumiła, Stanisław Kazimierz, Andrzej Chrystian, Jan Teofil, Krzysztof
Rodzeństwo	Piotr

Hieronim Moskorzowski vel Moskorzewski, inne formy nazwiska: Moscorovius, Jarosz Moskorzowski, pseudonimy: Eusebius, Medicus, Nobilis, Subditus Fidelis herbu Pilawa (ur. ok. 1560 w Moskorzewie, zm. 19 VII 1625 w Rakowie) – działacz reformacyjny braci polskich, polityk, pisarz, polemista i wydawca.

Syn Stanisława, podstarościego lelowskiego i prawdopodobnie Doroty Kmitówny z Woli Sasinowej^[1]. Urodził się gnieździe rodowym Moskorzew, niedaleko Szczekocin (bliższa data urodzenia nieznana). Pochodził z rodziny szlacheckiej, otrzymał wszechstronne wykształcenie, związał się z ruchem braci polskich (ok. 1590–1594).

Studiował w Lipsku w 1575 roku, w Wittenberdze w 1576 roku^[2].

Był administratorem (scholarchą) i nauczycielem Akademii Rakowskiej. Był zaangażowany w działalność polityczną: jako poseł na Sejm wielokrotnie bronił tam praw innowierców. Poseł na sejm konwokacyjny 1587 roku z województwa krakowskiego^[2]. Podczas zjazdu szlachty w Lublinie (4 czerwca 1606) sprzeciwił się rokoszowi szlachty przeciwko królowi i senatorom; wybrano go do komisji, która ułożyła artykuły-żądania szlachty do przedstawienia królowi. Brał czynny udział w synodach rakowskich. W roku 1610 przebywał w Gdańsku, w 1611 został wydelegowany na prowincjonalny synod litewski. 2 X 1593 ożenił się z Reginą, córką Andrzeja Dudycza. Był uczestnikiem rokoszu Zebrzydowskiego, m.in. został na zjeździe lubelskim wybrany deputatem województwa krakowskiego.

Przygotował tekst Katechizmu Rakowskiego, którego nie zdążył ukończyć Faust Socyn (zm. 1604); razem z Moskorzowskim Katechizm pisali: Piotr Stoiński (młodszy) i Jan Völkel. Moskorzowski w 1605 przetłumaczył tekst Katechizmu na łacinę. Napisał m.in.: diariusz oraz dzieło polemiczne Oratio, qua continetur brevis calumniarum depulsio... Poszczególne swe dzieła poświęcił polemikom, m.in. z: J. Petrycym, P. Skargą i M. Śmigleckim.

• Oratio qua continetur brevis calumniarum depulsio, quibus premuntur illi qui in doctrina Christi et Apostolorum studium suum posuerunt... Ad regem et senatores fidelis subditi (Kraków) 1595 (drukarnia A. Rodecki)
• Odpowiedź na script Przestrogą nazwany, który X. Jan Petrycy, minister zboru na Jodłowie, wydał w roku 1600, Raków 1606
• Zniesienie zawstydzenia, które X. Piotr Skarga, jezuita, wnieść niesłusznie na zbór Pana Jezusa Nazareńskiego usiłował^[3], Raków 1607; przedmowę do króla przedr. T. Pasierbiński „Hieronim z Moskorzowa Moskorzowski”, Kraków 1931, Prace Historyczno-Literackie nr 38, s. 155–157
• Zniesienie Wtorego zawstydzenia, które X. Piotr Skarga, jezuita, na zbór Pana Jezusa Nazareńskiego wnieść usiłował, Raków 1610
• Refutatio Appendicis, quam Martinus Smiglecius jesuita... Hieronimo Moscorovio opposuit^[4], Raków 1613, drukarnia S. Sternacki
• Odpowiedź na książkę X. Gurskiego, którą Wyjawieniem niewstydu ariańskiego nazwał^[5], 1617 (brak miejsca wydania)
• Refutatio libri de baptismo Martini Smiglecii jesuitae^[6], Raków 1617
• Defensio animadversionum Fausti Socini, Raków 1618, drukarnia S. Sternacki
• O pobudkach i środkach do połączenia się arianów z menonitami (napisane wspólnie z W. Smalciusem), niewydane, rękopis w aktach synodycznych socyniańskich

• F. Socyn De statu primi hominis ante lapsum disputatio^[7], Raków 1610, drukarnia S. Sternacki
• F. Socyn Explcationes et paraphrases variorum scripturae locorum, Raków 1614
• F. Socyn Concionis Christi explicatio, Raków 1616, drukarnia S. Sternacki
• F. Socyn Explcatio primae partis capitis Evangelii Joannis, Raków 1618, drukarnia S. Sternacki
• Disputatio Joannis Stoienscii cum Joanne Maria carmelita, Raków 1618, drukarnia S. Sternacki

• Epistola ex sinodo 12 mai 1613 ad Martinum Ruarum, ogł. w zbiorze: M. Ruarii nec non aliorum... virorum... ad ipsum vel eius causa scriptarum epistolarum selectarum centuria altera et ultima, Amsterdam 1681

• Philopolites, to jest Miłośnik Ojczyzny, albo o powinności dobrego obywatela, ojczyźnie dobrze chcącego i onę miłującego, krótki traktat, Kraków 1588; przedmowy do czytelnika przedr. T. Pasierbiński „Hieronim z Moskorzowa Moskorzowski”, Kraków 1931, Prace Historyczno-Literackie nr 38, s. 153–154; (wskazano na autorstwo H. Moskorzowskiego, S. Orzechowskiego, wzgl. Szczęsnego Kryskiego; za Moskorzowskim opowiedzieli się: C. Walewski, K. Mecherzyński i T. Pasierbiński; przeciwko jego autorstwu: A. Brückner; M. Wajsblum uważa spór za nierozstrzygnięty)
• Katechizm zboru tych ludzi, którzy..., Raków 1605, wyd. następne: Raków 1619; przedmowę przedr. T. Pasierbiński „Hieronim z Moskorzowa Moskorzowski”, Kraków 1931, Prace Historyczno-Literackie nr 38, s. 139–152, tzw. Katechizm rakowski (zobacz: t. 1), H. Moskorzowski jest autorem dedykacji przekładu łacińskiego Katechizmu królowi angielskiemu Jakubowi I
• Zawstydzenie księdza Skargi abo animadversie na książkę księdza Skargi, jezuity, którą zawstydzeniem arianów nazwał, Raków 1606 (prawdopodobnie autorem jest W. Smalc; jednak w utworze pt. Refutatio Appendicis, quam Martinus Smiglecius jesuita... Hieronimo Moscorovio opposuit, do autorstwa przyznaje się sam Moskorzowski)
• Wtóre zawstydzenie x. Skargi abo odpis na potworną książkę jego której dał tytuł: „Mesyasz nowych arianów wedle Alkoranu tureckiego... Roku 1615”, brak miejsca i roku wydania (autorstwo według Estreichera)
• według H. Juszyńskiego: „W Bibliotece Poryskiej znajdują się w rękopismach Moskorzowskiego niektóre jego pieśni pobożne, a w Bibliotece Ossolińskiego jest rękopismo, w którym parodia Horacjusza pieśni III księgi IV do Niemierzyca... Tłumaczył także Moskorzowski z francuskiego poezye Philippe de Porte. T. Czackiemu do jego zbioru oddałem kilka listów własnoręcznych Moskorzowskiego w materii teologicznej i wiersz do dyakonów zboru krakowskiego. Tę jednak poezją porównując z innymi, nie zdaje się, aby wszystkie były Moskorzowskiego”, Maria Barłowska podważyła jednak tę atrybucję^[8]

• M. Barłowska, „Czy Hieronim Moskorzowski był poetą?”, Odrodzenie i Reformacja w Polsce LII (2008), ss. 85–116.
• Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 542–544
• L. Chmaj, Bracia Polscy – Ludzie, idee, wpływy. PWN, Warszawa 1957Tadeusz Pasierbiński, Hieronim z Moskorzowa Moskorzowski, Warszawa 1931
• S. Orgelbrand, „Moskorzowski Jarosz Hieronim”, [w:] S. Orgelbranda Encyklopedyja powszechna z ilustracjiami i mapami, t. 10: od Marrast do Nyx, Warszawa 1910, s. 313.
• J. Tazbir, „Moskorzowski (Moskorzewski) Hieronim Gratus h. Pilawa (ok. 1627–ok. 1661)”, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXII, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1977, ss. 49–51.
• Janusz Tazbir: Hieronim Gratus Moskorzowski (Moskorzewski) herbu Pilawa. [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [on-line]. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2022-10-04].
• S. Tync, Wyższa szkoła braci polskich w Rakowie. Zarys jej dziejów (1602–1638), w: „Studia nad arianizmem”, Warszawa 1959
• W. Urban, „Moskorzowski (Moskorzewski) Hieronim (Jarosz) z Moskorzowa h. Pilawa (ok. 1560–1625)”, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXII, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1977, ss. 46–49.
• Wacław Urban: Hieronim (Jarosz) Moskorzowski (Moskorzewski) z Moskorzowa herbu Pilawa. [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [on-line]. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2022-10-04].

• Dzieła Hieronima Moskorzowskiego w bibliotece Polona