PROFILPELAJAR.COM

György Spiró
	; Zdjęcie z 2005
Data i miejsce urodzenia	4 kwietnia 1946 ; Budapeszt
Narodowość	węgierska
Język	węgierski
Alma Mater	Uniwersytet im. Loránda Eötvösa w Budapeszcie
Dziedzina sztuki	pisarz, eseista, tłumacz
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

György Spiró (wym. IPA: ɟørɟ ʃpiro, ur. 4 kwietnia 1946 w Budapeszcie) – węgierski prozaik, dramatopisarz, eseista, tłumacz.

Życiorys

Spiró jest synem inżyniera z Miszkolca. Ukończył literaturę węgierską i słowiańską na Uniwersytecie Budapeszteńskim. Jest eseistą, tłumaczem, dyrektorem teatrów i wykładowcą uniwersyteckim.

Pisarz i dramaturg

Jest również autorem powieści Kerengő (Krużganek, 1974), A jövevény (Przybysz, 1990), bestsellerowej powieści Fogság (Niewola, 2005) oraz licznych dramatów, w tym Szalbierza (1987), Dogrywki (1998) i Stłuczki (2004), zbiorów esejów i opowiadań.

Spiró we wcześniejszych dziełach poruszał niekiedy tematykę żydowską. W swojej najobszerniejszej, ponad 900-stronicowej, powieści Fogság (Niewola 2005), opowiada o doświadczeniach dorastającego w Rzymie dynastii julijsko-klaudyjskiej żydowskiego chłopca Uri, tułacza wracającego do swoich korzeni. Powieść ta przez wielu krytyków na Węgrzech i za granicą uznana została za arcydzieło.

Tematyka polska w twórczości artysty

Jest znawcą polskiej kultury i admiratorem Wyspiańskiego, ma w dorobku przekłady wszystkich jego dramatów, a także niektórych dramatów Gombrowicza. Dramaturgia Spiró jednoznacznie była inspirowana przez ideę „teatru ogromnego” Wyspiańskiego^[1].

W 1969 r. pisarz zaczął uczyć się polskiego. Do Polski przyjeżdżał od początku lat 70., a kontakty z ówczesnym środowiskiem literackim i teatralnym rozbudziły zainteresowanie polskim dramatem. Przypadkiem natknął się na wydane w 1956 r. przez Ossolineum Recenzje Teatralne Towarzystwa Iksów 1815-1819^[2]. W ten sposób w roku 1974 autor wierszy, kilku dramatów oraz jednej powieści znalazł temat, o którym będzie później mówił jako o wielkiej przygodzie swojego życia. Pięć lat poświęcił Spiró na badania realiów Warszawy z przełomu XVIII i XIX w., ówczesnej prasy, historii Teatru Narodowego i występujących w nim aktorów oraz na opracowanie tekstu^[3].

W 1981 roku wydał osnutą wokół postaci Wojciecha Bogusławskiego powieść Az Ikszek (1981) (Iksowie), z powodu której w Polsce został oskarżony o szarganie narodowych świętości. Była to książka o Bogusławskim w czasach po utracie niepodległości przez Polskę (postać aktora była pretekstem do przedstawienia beznadziejnych zmagań artystów walczących z cenzurą i represjami podobnie, jak walczyli pisarze w czasach dyktatury). Rzeczową analizę powieści przedstawił w „Pamiętniku Teatralnym” profesor Andrzej Sieroszewski^[4], w „Literaturze na Świecie” Elżbieta Cygielska zaprezentowała fragmenty wybranych recenzji węgierskich^[5].

Jerzy Robert Nowak, w latach 80. XX w. członek prokomunistycznego Stronnictwa Demokratycznego, wystąpił z ostrą krytyką książki Iksowie. Oskarżył pisarza o antypolonizm i przedstawianie obrazu Polaków w bardzo niekorzystnym świetle^[3]^[6]^[7]. Książkę Spiró skrytykowali również Aleksander Gieysztor oraz István Csapláros, wieloletni kierownik katedry hungarystyki Uniwersytetu Warszawskiego^[8]. Nowak, po 1989 r. i swoim wystąpieniu z SD twierdził, książka ta została napisana na polecenie władz Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej i miała na celu przeciwdziałanie ewentualnym wpływom zrywu „Solidarności” na społeczeństwo węgierskie^[9].

Z krytyką Nowaka polemizowała Weronika Kasprzak^[3]. Jej zdaniem publikowane w „Zdaniu” teksty Nowaka sprawiają dziś wrażenie komiczne, gdyż autor skrupulatnie obliczył, na ilu stronach powieści padają pod adresem Staszica czy Niemcewicza słowa takie jak „głupiec” czy „idiota”. Kasprzak, a także Małgorzata Szpakowska w miesięczniku „Dialog” zarzuciły ponadto Nowakowi wyrywanie z kontekstu pojedynczych zdań^[3]^[10].

W ocenie polskiego tłumacza Spiró, Mieczysława Dobrowolnego, wskutek interwencji Nowaka w wydziale kultury KC PZPR zablokowano wydanie powieści^[11], zakazano pisarzowi wstępu do polskich bibliotek naukowych i odebrano mu możliwość przyjazdu do Polski w celu prowadzenia dalszych badań literackich, a także cofnięto obietnicę stypendium na badania archiwalne (pisarz pracował wówczas nad powieścią o Towiańskim)^[3]. Niemniej, na Węgrzech książka zyskała drugie wydanie, zaś sam Spiró w przekonaniu Nowaka, wyrażanym przez niego jednakże dopiero po upadku systemu komunistycznego w Polsce i na Węgrzech, był mocno popierany przez węgierskie władze komunistyczne^[8].

W oparciu o tę powieść w 1983 r. napisał następnie dramat pt. Az imposztor (Szalbierz 1987). Dramat ten stanowi przełom w twórczości Györgya Spiró – autor dzięki niemu zaistniał w teatrze węgierskim. Prapremiera tej sztuki w Teatrze im. Katony w 1983 roku w reżyserii Gábora Zsámbékiego stała się w Budapeszcie wydarzeniem teatralnym, zwłaszcza dzięki roli legendy sceny węgierskiej, aktora i reżysera Tamása Majora (którego cechami autor obdarzył postać Mistrza). Autor w formie tradycyjnej ujął jak najbardziej aktualne myśli na temat historii, władzy, teatru, a sztuka mówi o losach środkowo-wschodniej Europy przez historię polską^[12]. Wskutek skandalu z powieścią Iksowie nie doszedł do skutku także późniejszy przyjazd pisarza do Polski na prapremierę tegoż dramatu, wystawianego w 1987 r. przez warszawski teatr Ateneum. Po polskiej prapremierze sztuki autor wystosował specjalny list „Do polskiego widza”, w którym tłumaczy swoje intencje: „Polskiemu widzowi nie muszę zapewne wyjaśniać, że jej treść nie odpowiada rzeczywistym wydarzeniom z przeszłości (...) Natomiast Bogusławski mógł być takim autorem, jakim go ukazałem, a w każdym razie taki obraz tego człowieka mam przed oczyma po lekturze materiałów źródłowych i publikacji znakomitych historyków teatru”^[13].

W 2009 wydano w Polsce powieść Mesjasze (Messiások 2007), opowiadającą historię Andrzeja Towiańskiego i jego sekty. W Mesjaszach Spiró „demitologizuje polskie legendy i odbrązowia część naszej historii, przywracając ją życiu”^[14]. W 2010 autor za tę powieść otrzymał Nagrodę „Angelus”^[15].

Nagrody

1982 – Nagroda literacka Attili Józsefa
1990 – Nagroda literacka Erzsébet
1998 – Laur Republiki Węgierskiej
2004 – Pro Urbe Budapest
2004 – Nagroda dramaturgów „Elsötétítés”
2006 – Nagroda Kossutha za wszechstronność literacką
2006 – Nagroda sztuki AEGON za powieść Fogság (Niewola)
2009 – Międzynarodowa Nagroda Wyszehradzka, przyznawana przez ministrów kultury państw Grupy Wyszehradzkiej^[16].
2010 – Literacka Nagroda Europy Środkowej „Angelus” za 2009 rok za powieść Mesjasze^[17].
2013 – Perła Honorowa Polskiej Gospodarki w kategorii krzewienie polskich tradycji i wartości patriotycznych^[18]

Twórczość

Powieści

Az Ikszek (Iksowie, 1981), wyd. Szépirodalmi Könyvkiadó
Kerengő (Krużganek, 1974), wyd. Szépirodalmi Könyvkiadó
A jövevény (Przybysz, 1990), wyd. Árkádia Könyvkiadó-Szépirodalmi Könyvkiadó
Fogság (Niewola, 2004, wyd. Magvető Könyvkiadó; wyd. pol. 2015)
Messiások (Mesjasze, 2007; wyd. pol. 2009)
Tavaszi tárlat (Salon Wiosenny, 2010; wyd. pol. 2016)

Dramaty

Szalbierz (1983)
Dogrywka (1998)
Stłuczka (2004)

Przypisy

↑ Csilla Gizińska, Droga dramatu węgierskiego na polską scenę teatralną od lat 60. XX wieku, s. 19.
↑ Recenzje teatralne Towarzystwa Iksów 1815-1819, oprac. J. Lipiński, Z. Jabłoński, Wydawnictwo Ossolińskich, Wrocław 1956, 625 s.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Weronika Kasprzak, Spiró i Bogusławski. teatr-pismo.kei.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-02)]., Miesięcznik „Teatr”, Nr 1/2009 [dostęp 2010-12-30].
↑ Andrzej Sieroszewski, „Polak Węgier dwa bratanki. Węgierski bestseller”, „Pamiętnik Teatralny”, nr 1/1983, s. 31–38.
↑ Elżbieta Cygielska, „Iksy”, „Literatura na Świecie”, nr 4/1983, s. 371–374.
↑ Jerzy Robert Nowak, Pamflet i mistyfikacja. „Zdanie” 1986, nr 2, s. 16–26.
↑ Jerzy Robert Nowak, Krzyk i argumenty. „Zdanie” 1986 nr 10, s. 48–52.
↑ ^a ^b Jerzy Robert Nowak, Na przekór skorpionom, Wydawnictwo Maron, Warszawa 2005, s. 39.
↑ Jerzy Robert Nowak, Na przekór skorpionom, Wydawnictwo Maron, Warszawa 2005, s. 38.
↑ Małgorzata Szpakowska, Upiorne podwórko György Spiró, Dialog 5/1987, s. 176–180.
↑ Cezary Łazarewicz, Dzieje kaznodziei Polityka (tygodnik) 25 marca 200.
↑ Csilla Gizińska, Droga dramatu węgierskiego na polską scenę teatralną od lat 60. XX wieku, s. 20.
↑ Złota Setka Teatru Telewizji, Teatr Telewizji, G. Spiro – Szalbierz (1990) reż. Tomasz Wiszniewski.
↑ O Mesjaszach na stronie wydawnictwa W.A.B.. [dostęp 2009-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-02)].
↑ Literacka nagroda Angelus dla Gyorgy Spiró. Polskie Radio.pl Kultura. [dostęp 2010-12-30].
↑ Międzynarodowa Nagroda Wyszehradzka dla pisarza Györgya Spiró. 2009-05-29. [dostęp 2010-12-01].
↑ Angelus Literacka Nagroda Europy Środkowej. 2010-12-04. [dostęp 2010-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-04)].
↑ Laureaci z poprzednich edycji: Polish Market [online], www.polishmarket.com.pl [dostęp 2015-12-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-19] .