PROFILPELAJAR.COM

Ten artykuł może zawierać twórczość własną lub niezweryfikowane informacje.

Pomóż Wikipedii poprawić artykuł na podstawie weryfikowalnych źródeł.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Gwara łódzka – łodzianizmy, słownictwo charakterystyczne dla mieszkańców aglomeracji łódzkiej. W gwarze łódzkiej występują liczne germanizmy, jidyszyzmy oraz zapożyczenia z innych gwar, a w szczególności z poznańskiej i śląskiej^[1]^[2].

Przykłady

„ajntopf” – obiad z jednego garnka^[3]^[4]
„angielka” – 1) bułka paryska^[5]^[6]; 2) określenie małej szklaneczki potocznie zwanej literatką
„august” – klaun, błazen^[1]
„bajzel” – bałagan, nieład^[7]
„bigiel” – deptak, tłoczne miejsce, w szczególności zamknięta dla ruchu część ulicy Piotrkowskiej w Łodzi^[8]
„brzuszek” – surowy boczek^[6]
„chachmęcić” – kombinować^[9]
„chechłać” – kroić tępym nożem
„chęchy” lub „chynchy” – krzaki, zarośla^[10]
„chichry, chichrać się” – śmiech, śmiać się^[7]
„drygle” – zimne nóżki (potrawa)^[6]
„ekspres” – zamek błyskawiczny
„farfocle” – warzywa w zupie^[9]^[11]
„foliówka” – torebka, torba foliowa, reklamówka
„galancie” – dużo, ładnie, dobrze
- „galanty” – spory, duży^[5]
„gołda” – wódka^[7]
„krańcówka” – pętla lub przystanek końcowy linii komunikacji tramwajowej lub autobusowej^[12]
„kulosy” – nogi^[7]
„lajpo” lub „limo” – zasinienie pod okiem od uderzenia
„lebera” – wątrobianka^[6]
„leberka” – pasztetowa^[6]^[5]
„migawka” – bilet okresowy MPK^[6] (obecnie bilety okresowe w Łodzi wydawane są w postaci elektronicznej na karcie miejskiej, która również nazywa się Migawka)
„na dworzu” – zamiast „na dworze” (Jest ciepło na dworzu)
„po prosty” – często używane, zamiast „po prostu”
„piekarz” – nalepka na chlebie
„po czemu” – po ile
„schodzić” – wysiadać z tramwaju^[13]
„siajowe” – kiepskiej jakości^[6] (od imienia Szai Rosenblatta)
„śnupa” – pysk, twarz^[7]
„szlaja, szlajać się” – włóczęga, włóczyć się^[11]
„sznyta, sznytka” – kromka^[1]
„taryfa” – taksówka^[7]
„towar” – określenie tkaniny^[6], popularne wśród branży włókniarskiej
„trambambula” – piłkarzyki
„żulik” – chleb turecki z rodzynkami^[14]^[5] (podłużny chlebek z rodzynkami podbarwiony kawą zbożową, słodzony miodem lub melasą^[15]^[16])

Zdarzają się również germanizmy – łom to „brecha” lub „breszka”, torebka uformowana z kawałka szarego papieru zwiniętego w rożek (mogąca służyć jako np. opakowanie na cukierki) to „tytka”^[17]^[5] – oraz rusycyzmy („stać za czymś” w znaczeniu „stać po coś”, „bystro” w znaczeniu „prędko, szybko”).

Gwary dzielnicowe

Kiedy kształtowała się Łódź przemysłowa, czyli pod koniec XIX i na początku XX wieku, oraz w latach 50., w podłódzkich osiedlach zamieszkiwały masy ludności chłopskiej, która przekształcała słowa używane najczęściej w miejscu pracy, czyli w Łodzi. Tak powstawały zniekształcone określenia, jak: „karolyfer” zamiast „kaloryfer” lub „towar” zamiast „tkanina”. Takie dialekty panowały m.in. na niegdyś podłódzkich Bałutach i Chojnach.

Zobacz też

gwara miejska

Przypisy

↑ ^a ^b ^c MonikaM. Czechowicz MonikaM., Słownik łódzko-polski, [w:] Baedeker łódzki [online] [dostęp 2019-10-16] .
↑ Wspólny mianownik - Wywiady - Tytkę dzielimy z Poznaniem [online], wspolnymianownik.pl [dostęp 2019-10-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-10-23] .
↑ Gwara łódzka – czyli słowa, których używają Łodzianie! | F7Łódź [online], www.f7lodz.pl [dostęp 2019-07-27] (pol.).
↑ Słownik dwudziestowiecznej Łodzi: (konteksty historyczne, społeczne, kulturowe) - Danuta Bieńkowska, Marek Cybulski, Elżbieta Umińska-Tytoń - Google Books [online], books.google.com.au [dostęp 2019-07-27] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Anna Wojciechowska: Fifka i żulik, czyli domowa kuchnia łódzka. Łódź: Centrum Inicjatyw na Rzecz Rozwoju Regio, 2014, s. 94 (ad. „leberka”), 119 (ad. „galanty”), 114 (ad. „żulik”). ISBN 978-83-931044-3-7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Słownik łódzko-polski. Łodzianizmy, czyli słowa i wyrażenia używane tylko w Łodzi. [w:] Gazeta Wyborcza: Magazyn Łódź [on-line]. Agora SA, 2001-02-13. [dostęp 2020-10-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-13)].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f JustynaJ. Leśniak JustynaJ., Z jakich regionalizmów słynie Łódź? Zobacz czym jest gwara łódzka [online], Logopeda Łódź, 7 lutego 2018 [dostęp 2019-10-16] .
↑ Słowo na piątek. Bigiel. „„Gazeta Wyborcza”, dodatek „Magazyn Łódź””. Piątek, 20 listopada 2015. s. 20. Łódź.
↑ ^a ^b Dogadaj się z tubylcem. Gwara miejska z różnych stron Polski - MIASTONOMIA AccorHotels [online], miastonomia.wp.pl [dostęp 2019-07-27] .
↑ Łódź | Niemapa. niemapa.pl. [dostęp 2017-02-19].
↑ ^a ^b redPor, Słownik łódzko-polski. Łodzianizmy, czyli słowa i wyrażenia używane tylko w Łodzi, [w:] wyborcza.pl [online], Agora SA, 13 lutego 2001 [zarchiwizowane z adresu 2015-08-16] .
↑ Danuta Bieńkowska, Marek Cybulski, Elżbieta Umińska-Tytoń: Słownik dwudziestowiecznej Łodzi. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2007, s. 220. ISBN 978-83-75-25095-4.
↑ Bogusław Kreja. Migawka na krańcówce. „Gazeta Wyborcza Łódź”. Nr 180, wydanie z dnia 3 sierpnia 2000. s. 1. Cytat: „Kiedy słyszę «Czy pan schodzi?», wtedy wiem, że jestem w Łodzi – napisał Jan Sztaudynger o osobliwościach języka łodzian. W innych miastach z tramwaju nie schodzi się, lecz wysiada.”.
↑ hasło „żulik”. W: Danuta Bieńkowska, Marek Cybulski, Elżbieta Umińska-Tytoń: Słownik dwudziestowiecznej Łodzi. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 307. ISBN 978-83-75-25095-4.
↑ Bohdan Dmochowski. Żulik z pieca rodem. „Express Ilustrowany”. NR 31/2014, s. 17, piątek, 7 lutego 2014. ISSN 0137-9097. Cytat: „Z pieca rodem są też żuliki, nieznane na przykład w Warszawie podłużne chlebki podbarwiane kawą zbożową, słodzone miodem i nafaszerowane rodzynkami”.
↑ Gdzie kupić łódzki żulik? Sprawdzamy, które piekarnie w Łodzi go oferują. [w:] Łódź.pl / uml.lodz.pl [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2022-03-23. [dostęp 2022-11-06]. Cytat: „Żulik, inaczej chlebek turecki, to rodzaj lekko słodkiego pieczywa drożdżowego z rodzynkami. Dzięki zawartości kawy zbożowej i melasy zyskuje głęboki brązowy kolor i charakterystyczny smak.”
↑ hasło „tytka”. W: Danuta Bieńkowska, Marek Cybulski, Elżbieta Umińska-Tytoń: Słownik dwudziestowiecznej Łodzi. Łódź, 2007: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 284. ISBN 978-83-7525-095-4.