Od 1772, to jest od I rozbioru Polski, w wyniku którego Bydgoszcz znalazła się w granicach Prus, nastąpił duży napływ ludności niemieckiej do miasta. Tuż przed 1920, to jest przed wkroczeniem do Bydgoszczy polskiej armii, ludność ta stanowiła większość mieszkańców miasta (ponad 80% populacji Bydgoszczy). Zarówno ten fakt, jak i postępująca germanizacja, wywarły duży wpływ na język mieszkańców pochodzenia polskiego. W związku z tym do mowy mieszkańców Bydgoszczy zostało wprowadzonych wiele germanizmów, poddanych spolszczeniu. Miejska gwara bydgoska, bardzo podobna do gwary poznańskiej, z zapożyczeniami słów z języka niemieckiego występowała na terenie Bydgoszczy i w jej okolicach.
W 1939 nastąpiło włączenie miasta do nazistowskich Niemiec oraz eksterminacja jego mieszkańców (szczególnie inteligencji). Po zakończeniu II wojny światowej gwarę bydgoską zaczął zastępować język literacki. Poprzez napływ ludności do miasta w czasach Polski Ludowej z ziemi chełmińskiej, Kociewia i okolic gwara bydgoska zaczęła zanikać. Obecnie najwięcej jej użytkowników można spotkać wśród starszej części społeczeństwa na Okolu, Szwederowie i Jachcicach.
Najlepiej udokumentowanym świadectwem gwary bydgoskiej jest powieść Jerzego Sulimy-KamińskiegoMost Królowej Jadwigi. We wrześniu 2012 ruszyła internetowa inicjatywa „Ratowanie Gwary Bydgoskiej”, w której wzięło udział ponad 1200 osób. Owocem ich prac jest opublikowany w internecie na początku stycznia 2013 Słowniczek Gwary Bydgoskiej[1].
Przykłady
Jedne z najczęściej stosowanych określeń to:
„ajnfach” – po prostu
„amendeus” – depresja, chandra
„antki” – napływowi mieszkańcy Bydgoszczy
„badeje”, „badejki” – kąpielówki
,,bajzel" - bałagan
„bana”, „baniarz” – kolej, kolejarz
„bamber” – chłop
„bamberka” – chłopka
„bombka” – porcja wódki
„brawędzić” – marudzić, ględzić
„bryle” – okulary
„chichrać się” – śmiać się
„churchlać” – kaszleć
„dekel” – pokrywka
„dycht” – całkiem, zupełnie
„ganek” – ścieżka, przejście
„gzub” – dziecko
„ja” (z języka niemieckiego) lub „jo” (z gwar pomorskich) – tak
„klamoty” – zbędne rzeczy, w tym ubrania lub meble, bałagan, nieporządek; przedmioty ciężkie
„korekt” – w porządku
„krzyżak” – rdzenny mieszkaniec Pomorza; torunianin; Niemiec
