Grzbiet Wierchowiński

Grzbiet Wierchowiński
Ilustracja
Widok z okolic Starostyny na wschód, w kierunku Ostrego Wierchu
Kontynent

Europa

Państwo

 Ukraina

Najwyższy szczyt

Pikuj

Długość

ok. 100 km

Jednostka dominująca

Bieszczady Wschodnie, Beskidy Lesiste, Beskidy Wschodnie, Karpaty Wschodnie

Sąsiednie pasma

Beskidy Skolskie, Gorgany, Połonina Borżawska, Połonina Równa, Bieszczady Zachodnie

Położenie na mapie Beskidów Wschodnich
Mapa konturowa Beskidów Wschodnich, blisko centrum na lewo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Grzbiet Wierchowiński”
Położenie na mapie Karpat
Mapa konturowa Karpat, u góry nieco na prawo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Grzbiet Wierchowiński”
Ziemia48°48′51″N 23°10′11″E/48,814167 23,169722
Multimedia w Wikimedia Commons

Grzbiet Wierchowiński[1] (ukr. Вододільний хребет, Wododilnyj chrebet lub Верховинський Вододільний хребет, Werchowynśkyj Wododilnyj chrebet) – wyróżniane w ukraińskim podziale fizycznogeograficznym pasmo górskie położone w całości na terytorium Ukrainy, głównie na granicy obwodów lwowskiego i zakarpackiego. W polskiej regionalizacji Karpat autorstwa Jerzego Kondrackiego uznawane za południową część Bieszczadów Wschodnich (522.13)[2].

Charakterystyka

Do Grzbietu Wierchowińskiego wlicza się główny wododziałowy grzbiet Karpat na odcinku od górnego biegu Użu po górny bieg Riki[3][4][5]. W węższym ujęciu Grzbiet Wierchowiński kończy się na szczycie Pikuja[6].

Pasmo ma nieregularny, wygięty kształt prowadzący zasadniczo z północnego zachodu na południowy wschód. Posiada niesymetryczną budowę – jego południowe zbocza są przeważnie wyraźnie krótsze i bardziej strome niż północne. Przeważa łagodna, pagórkowata rzeźba właściwa dla średniogórza. Najwyższym szczytem jest Pikuj (1408 m)[3][4][5]. Przewyższenie nad przyległymi kotlinami śródgórskimi waha się w zależności od dokładnej lokalizacji od 200–250 do 300–400 m[5]. Pasmo przecinane jest przez przełęcze, przez które prowadzą ważne szlaki komunikacyjne – są to (od północnego zachodu): Przełęcz Użocka (853 m n.p.m., na granicy z Bieszczadami Zachodnimi), Latorycka (770 m n.p.m.), Werecka (841 m n.p.m.), Beskid (974 m n.p.m.) i Toruńska (930 m n.p.m., na granicy z Gorganami). W grzbiecie swoje źródła mają liczne rzeki, w tym Uż, Latorica, Stryj, Opór, Rika[3][4][7][8].

Pasmo zbudowane jest przeważnie z piaskowców, leży na obszarze występowania warstw krośnieńskich[3][4].

Północno-zachodnia część, począwszy od Przełęczy Użockiej, przez pierwszych 30 km wznosi się stale od ok. 850 do ok. 1400 m n.p.m. w kulminacji Pikuja, mijając m.in. Starostynę (1229 m n.p.m.) czy Wielki Wierch (1309 m n.p.m.). Następnie linia wododziału ostro skręca na północny wschód i przenosi się na niższe pasmo. Opada stromo ku Przełęczy Latoryckiej do wysokości niespełna 800 m n.p.m. na[7] i przez kolejnych 20 km pokonuje jedynie ok. 100 m przewyższenia, prowadząc po łuku w kierunku południowo-wschodnim. Na niewysokim szczycie Korna (880 m n.p.m.) linia wododziału skręca ponownie, tym razem na wschód. Ostatni, ok. 40-kilometrowy odcinek jest silniej zróżnicowany: występują tam niższe niż na północnym zachodzie, choć stosunkowo wybitne szczyty takie jak Jawornik Wielki (1120 m n.p.m.), Jawornik Mały (1015 m n.p.m.), Wodziane (1225 m n.p.m.), Bliźniec (1221 m n.p.m.) czy Czarna Repa (1285 m n.p.m.). Na ostatnim z wymienionych ku północy, w kierunku Sławska odbija jeden z nielicznych bocznych grzbietów z kulminacją Wysokiego Wierchu (1243 m n.p.m.)[8].

Zbocza do wysokości 1200–1250 pokryte są lasami świerkowo-bukowymi, wyżej połoninami, przeważnie antropogenicznymi, porośniętymi zbiorowiskami trawiasto-krzewiastymi[3][4].

Ochrona przyrody

Na obszarze pasma zlokalizowane są dwie wielkopowierzchniowe jednostki ochrony przyrody. Są to Użański Park Narodowy[4][7] oraz Park Narodowy „Bojkowszczyzna”, oba położone w północno-zachodniej części Grzbietu Wierchowińskiego[9].

Przypisy

  1. ↑ Uchwała KSNG nr 4/2012 dotycząca przyjęcia, zmiany i skasowania polskich nazw geograficznych świata [online], Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, 25 kwietnia 2012, s. 1 [dostęp 2024-01-14] [zarchiwizowane z adresu 2023-05-27] (pol.).
  2. ↑ Karpaty, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1989, s. 144, ISBN 83-02-04067-3, OCLC 69640214 (pol.).
  3. ↑ a b c d e Bohdan Laszczuk, Вододільний хребет, [w:] Ołeksandr Marynycz (red.), Heohraficzna encykłopedija Ukrajiny, t. 1, (on-line), Kijów: „Ukrajinśka Radianśka Encykłopedija” im. M. P. Bażana, 1989, s. 203–204 (ukr.).
  4. ↑ a b c d e f Ołeksandr Kahało, Вододільний хребет, [w:] Iwan Dziuba, Arkadyj Żukowski, Mykoła Żelezniak (red.), Encykłopedija suczasnoji Ukrajiny, t. 5, (on-line), Kijów: Narodowa Akademia Nauk Ukrainy, Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki, 2006 [dostęp 2024-01-14] (ukr.).
  5. ↑ a b c Jarosław Krawczuk, Морфоструктурно-морфоскульптурний аналіз рельєфу Вододільно-Верховинських Карпат, „Probłemy heomorfołohiji i pałeoheohrafiji Ukrajinśkych Karpat i pryłehłych terytorij”, 7 (1), Uniwersytet Lwowski, 2017, s. 28–29, DOI: 10.30970/gpc.2017.07, ISSN 2519-2620 [dostęp 2024-01-14] (ukr.).
  6. ↑ Вододільний хребет [online], Park Narodowy „Bojkowszczyzna” [dostęp 2024-01-14] [zarchiwizowane z adresu 2023-05-14] (ukr.).
  7. ↑ a b c Wasyl Hutyriak (red.), Верховинський Вододільний Хребет. Полонина Руна (Рівна) / Verkhovynskyi Vododilnyi Khrebet. Polonyna Runa (Rivna), mapa turystyczna w skali 1:50 000, Steżky ta mapy, 2021, ISBN 978-617-7695-25-6 (ukr. • ang.).
  8. ↑ a b Wasyl Hutyriak (red.), Вододільна Верховина / Vododilna Verkhovyna, mapa turystyczna w skali 1:50 000, Steżky ta mapy, 2019, ISBN 978-617-7695-16-4 (ukr. • ang.).
  9. ↑ Park Narodowy "Bojkowszczyzna" w OpenStreetMap