PROFILPELAJAR.COM

Esus (łac. Aesus, Hesus) – jedno z triady najważniejszych celtyckich bóstw galijskich.

Rola i znaczenie

Nie jest ostatecznie rozstrzygnięty spór o istotę tego bóstwa i jego rolę w panteonie bogów celtyckich. Dawniej na podstawie najbardziej znanych wyobrażeń (z Paryża i Trewiru) uważany za boga-drwala^[a], „brodatego i kuso ubranego jak robotnik”^[1], a dawniej pojmowanego wprost jako opiekun lasów i płodności^[2]. Świadectwo Lukana z I stulecia n.e. wymienia go pod imieniem Hesus^[b] jako jednego z głównych celtyckich bogów obok Taranisa i Teutatesa, nie podając jednak rzymskiego odpowiednika, który mógłby go bliżej określać^[3]^[c]. Jego rangę poświadczałaby obecność tej samej triady na tzw. ołtarzu paryskim^[d] pochodzącym z czasów Tyberiusza^[4]. Według nowszych ustaleń uznawany jest za celtyckiego boga handlu i dróg (odpowiednik rzymskiego Merkurego), czasem za boga wojny (odpowiednik Marsa)^[5].

Niejasne jest również znaczenie imienia, które w rdzeniu wykazuje związek z indoeuropejskim esu – dobry (bóg?); w innych kontekstach: geniusz, pan^[6]. Dla jego wyjaśnienia sięgano do kilku języków indoeuropejskich (także do sanskrytu i etruskiego), tłumacząc je przeciwstawnie albo jako „Dobry Pan” bądź jako „Straszliwy Mistrz”^[7]. Dopatrywano się tu bowiem pokrewieństwa z łacińskim herus/erus (mistrz, pan) lub z greckim eus (dobry)^[8].

Kult

Przypuszczalnie zwierzęciem mu poświęconym był dzik^[9]^[3]. Atrybucja ta nie jest jednak bezsporna o tyle, że jako zwierzę pierwotnie totemiczne było ono szczególnie rozpowszechnione w celtyckiej sztuce sakralnej i łączone też z innymi bóstwami^[10]. Co samych form kultu, późny komentator Lukana (Commenta Bernensia z IV wieku) stwierdza, że Esusowi składano ofiary z ludzi wieszanych na drzewach i rytualnie skłuwanych^[11]^[8]^[2] oraz ćwiartowanych^[12] względnie rozrywanych przywiązaniem do naprężonych gałęzi^[13].

Uwagi

↑ W tym kontekście J. Rosen-Przeworska przypomina, że późniejszy irlandzki Luchtaine syn Lugosa również występuje w roli drwala podobnej do Esusa, symbolizując odradzanie się życia (dz. cyt. w bibliografii, s. 112, 119/121). Zwraca też uwagę na związek z klanowym „drzewem życia” przedstawień na ołtarzu paryskim i trewirskim (dz. cyt., s. 141).
↑ W poemacie Pharsalia (ks. I, w. 444nn).
↑ Zdaniem J. Rosen-Przeworskiej (dz. cyt., s. 131-132) trudność w identyfikowaniu sprawia fakt, że Celtowie nie mieli bóstw podobnych grecko-rzymskim, o konkretnym zakresie władzy i działania (patronatu), a ich celtyckie atrybuty również nie były równoznaczne rzymskim. Wynika stąd trudność w uporządkowaniu tej hierarchii wśród wielu bóstw i zagadkowych atrybutów. Również niejasność co do bóstw o charakterze naczelnym (ponadplemiennym); istnieją dość nieliczne, których cechy osobowe, właściwości, zakres patronatu możliwe są do określenia (J. Gąssowski, dz. cyt., s. 81).
↑ Zabytek odnaleziony przypadkowo przez robotników w 1771 r. (wśród czterech ołtarzy ze zniszczonej świątyni pogańskiej) pod chórem kościoła Notre-Dame, znany w nauce jako „filar nautów” (nautae Parisiaci) albo Kolumna Przewoźników, ze wspólnym wyobrażeniem Taranisa, Tarvosa Trigarannisa, Esusa i Smertriosa (J. Rosen-Przeworska, dz. cyt., s. 228). Zawiera jedyne pisemne poświadczenie imienia bóstwa w inskrypcji: Tib(erio) Caesare / Aug(usto) Iovi Optum/o / Maxsumo(!) s(acrum) / nautae Parisiac[i] / publice posierun/[t(!)] // Eurises // Senant U[s]eiloni(?) // Iovis // Tarvos(?) Trigaranus // Volcanus // Esus // [C]ernunnos // Castor // Smert[ri]os // Fort[una?] // ]TVS[ // D (CIL XIII, 03026).

Przypisy

↑ Duval 1967 ↓, s. 253.
↑ ^a ^b Bogowie, demony, herosi 1996 ↓, s. 134.
↑ ^a ^b Gąssowski 1987 ↓, s. 82.
↑ Rosen-Przeworska 1971 ↓, s. 102.
↑ Helmut Birkhan: Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften, 1999, s. 643nn.
↑ Gąssowski 1987 ↓, s. 82, 207.
↑ Botheroyd 1998 ↓, s. 130n.
↑ ^a ^b Gierek 1998 ↓, s. 58.
↑ Rosen-Przeworska 1971 ↓, s. 121, 131.
↑ Gąssowski 1987 ↓, s. 65.
↑ Encyclopædia Brit. 1993 ↓, s. 575.
↑ Duval 1967 ↓, s. 109.
↑ Botheroyd 1998 ↓, s. 131.

Bibliografia

Janina Rosen-Przeworska: Religie Celtów. Warszawa: Książka i Wiedza, 1971.
Sylvia Botheroyd, Paul F. Botheroyd: Słownik mitologii celtyckiej. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1998. ISBN 83-7132-277-1.
Jerzy Gąssowski: Mitologia Celtów. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1987. ISBN 83-221-0329-8.
Bożena Gierek: Celtowie. Kraków: Instytut Wydawniczy Znak, 1998. ISBN 83-7006-663-1.
Paul-Marie Duval: Życie codzienne w Galii w okresie pokoju rzymskiego (I-III wiek n.e.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967.
Bogowie, demony, herosi. Leksykon. Kraków: Instytut Wydawniczy Znak, 1996. ISBN 83-7006-597-X.
Encyclopædia Britannica. T. 4. London-Chicago: Encyclopædia Britannica/Benton Foundation, 1993, s. 575:2a.

[1] W tym kontekście J. Rosen-Przeworska przypomina, że późniejszy irlandzki Luchtaine syn Lugosa również występuje w roli drwala podobnej do Esusa, symbolizując odradzanie się życia (dz. cyt. w bibliografii, s. 112, 119/121). Zwraca też uwagę na związek z klanowym „drzewem życia” przedstawień na ołtarzu paryskim i trewirskim (dz. cyt., s. 141).

[4] W poemacie Pharsalia (ks. I, w. 444nn).

[6] Zdaniem J. Rosen-Przeworskiej (dz. cyt., s. 131-132) trudność w identyfikowaniu sprawia fakt, że Celtowie nie mieli bóstw podobnych grecko-rzymskim, o konkretnym zakresie władzy i działania (patronatu), a ich celtyckie atrybuty również nie były równoznaczne rzymskim. Wynika stąd trudność w uporządkowaniu tej hierarchii wśród wielu bóstw i zagadkowych atrybutów. Również niejasność co do bóstw o charakterze naczelnym (ponadplemiennym); istnieją dość nieliczne, których cechy osobowe, właściwości, zakres patronatu możliwe są do określenia (J. Gąssowski, dz. cyt., s. 81).

[7] Zabytek odnaleziony przypadkowo przez robotników w 1771 r. (wśród czterech ołtarzy ze zniszczonej świątyni pogańskiej) pod chórem kościoła Notre-Dame, znany w nauce jako „filar nautów” (nautae Parisiaci) albo Kolumna Przewoźników, ze wspólnym wyobrażeniem Taranisa, Tarvosa Trigarannisa, Esusa i Smertriosa (J. Rosen-Przeworska, dz. cyt., s. 228). Zawiera jedyne pisemne poświadczenie imienia bóstwa w inskrypcji: Tib(erio) Caesare / Aug(usto) Iovi Optum/o / Maxsumo(!) s(acrum) / nautae Parisiac[i] / publice posierun/[t(!)] // Eurises // Senant U[s]eiloni(?) // Iovis // Tarvos(?) Trigaranus // Volcanus // Esus // [C]ernunnos // Castor // Smert[ri]os // Fort[una?] // ]TVS[ // D (CIL XIII, 03026).

[CITEREFDuval1967253-2] Duval 1967 ↓, s. 253.

[CITEREF''Bogowie,_demony,_herosi''1996134-3] Bogowie, demony, herosi 1996 ↓, s. 134.

[CITEREFGąssowski198782-5] Gąssowski 1987 ↓, s. 82.

[CITEREFRosen-Przeworska1971102-8] Rosen-Przeworska 1971 ↓, s. 102.

[9] Helmut Birkhan: Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften, 1999, s. 643nn.

[CITEREFGąssowski198782,_207-10] Gąssowski 1987 ↓, s. 82, 207.

[CITEREFBotheroyd1998130n-11] Botheroyd 1998 ↓, s. 130n.

[CITEREFGierek199858-12] Gierek 1998 ↓, s. 58.

[CITEREFRosen-Przeworska1971121,_131-13] Rosen-Przeworska 1971 ↓, s. 121, 131.

[CITEREFGąssowski198765-14] Gąssowski 1987 ↓, s. 65.

[CITEREFEncyclopædia_Brit.1993575-15] Encyclopædia Brit. 1993 ↓, s. 575.

[CITEREFDuval1967109-16] Duval 1967 ↓, s. 109.

[CITEREFBotheroyd1998131-17] Botheroyd 1998 ↓, s. 131.

[a]

[1]

[2]

[b]

[3]

[c]

[d]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

PROFILPELAJAR.COM

Esus

Rola i znaczenie

Kult

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Read other articles:

Kamp konsentrasi Sinuiju

Washitsu

Soufiane Haddi

Chen Jianhua

Enlil-bani

コルク

Sepak bola pada Pesta Olahraga Asia 2014

2020年夏季奧林匹克運動會波蘭代表團

Martti Rautanen

Глава Тамбовской области

Wasatch Range

Stout

دراما (تلفاز وفيلم)

ピタゴラスの定理

National Labor Relations Act of 1935

Сакамото, Каори

Seán Hoare

Mennonites in the Netherlands

Lake Sampaloc

Saison 2012 de l'équipe cycliste Lampre-ISD