Estońskie przebudzenie narodowe (est. Ärkamisaeg) – okres w dziejach XIX-wiecznej Estonii, gdy Estończycy uznali siebie za naród zdolny do samodzielnych rządów. Ramy czasowe obejmują lata 50. XIX wieku, jako początek, i rok 1918, w którym ogłoszono utworzenie Republiki Estońskiej jako koniec epoki^[1]. Ten termin bywa również stosowany do opisu sytuacji w Estonii w latach 1988–1990, gdy Estończycy zbuntowali się przeciw rządom radzieckim^[2].

Estonia nie utworzyła wcześniej swojej państwowości, choć poszczególne hrabstwa (est. maakondad) jednoczyły się w czasie najazdów i współpracowały na innych polach. Jednak praktycznie nieustająco i zależnie od epoki, Estonia znajdowała się pod panowaniem albo Zakonu Kawalerów Mieczowych, albo Danii, albo Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a także Szwecji. Od 1721 roku nastało z kolei panowanie rosyjskiego caratu^[1].

Do czasu rosyjskiej dominacji to Niemcy bałtyccy byli grupą uprzywilejowaną na ziemiach estońskich. Tworzyli stan szlachecki, podczas gdy Estończycy byli warstwą chłopską, którą dręczono pańszczyzną i izolowano od własnego języka za sprawą wszechobecnej niemczyzny. Z kolei w okresie rosyjskim Niemcy nadal pełnili ważną rolę i choć zaczęło powstawać niemieckie środowisko estofilów (np. lekarz Georg Julius Bertram-Schultz^[3]), to w większości Niemcy nadal blokowali zapędy tożsamościowe Estończyków i współpracowali z urzędnikami rosyjskimi^[4].

W XIX wieku, w czasie budzenia się ruchów narodowych w Europie, nasilona rusyfikacja na ziemiach estońskich doprowadziła do osłabienia pozycji Niemców bałtyckich. Jednocześnie zniesiono pańszczyznę, a także rosła liczba wykształconych Estończyków i znaczenie uniwersytetu w Tartu (ówcześnie: Dorpat)^[1].

Z inicjatywy Jakoba Hurta zbierano folklor estoński^[5]. Powstawała też poezja i dramaturgia w języku narodowym – tworzyli ją m.in. przedwcześnie zmarły „ojciec literatury estońskiej” Kristjan Jaak Peterson^[6], Lydia Koidula, a w późniejszym okresie Marie Under^[7]. Estończycy doczekali się też własnego^[1] eposu narodowego w języku estońskim pt. „Kalevipoeg” (Syn Kaleva) autorstwa Friedriecha Reinholda Kreutzwalda^[8]. Estoński ruch narodowy działał na dwóch biegunach – część aktywistów kierowała sympatie w stronę rosyjską (Carl Robert Jakobson), część natomiast w kierunku niemieckich tradycji i kultury.

24 lutego 1918 roku tłumy Estończyków zebrały się w Parnawie (est. Pärnu), by wysłuchać odczytywanej deklaracji niepodległości Estonii. Mimo że dzień później kraj zajęli Niemcy, dzień ten jest świętowany jako Dzień Niepodległości Estonii^[4].

• 1739 – Biblia Antona thora Hellego przetłumaczona z hebrajskiego na język (północno) estoński, pod redakcją Antona Thora Hellego^[9].
• W 1853 – pierwsza wersja „Kalevipoeg” (13 817 wersów) zatrzymana przez cenzurę, 1857–1861 inne wydania, 1862 – wydanie pełne w 20. pieśniach^[10].
• 1857 – „Perno Postimees” – pierwsza codzienna gazeta w języku estońskim, wychodząca w Parnawie^[11].
• 1863 – początek wydawania przez Jakoba Hurta ogromnego zbioru estońskich pieśni ludowych i poezji^[5].
• 1865 – w Dorpacie powstaje Towarzystwo Pieśni i Tańca „Vanemuine"^[12].
• W 1868 zniesiono pańszczyznę (wcześniej, w 1816, car Aleksander I anulował poddaństwo osobiste w guberni estlandzkiej, a w 1819 – w guberni inflanckiej).
• 1870 – powstał pierwszy teatr estoński, kierowany przez poetkę i dramatopisarkę Lydię Koidulę^[13][12].
• W 1869 roku zorganizowano pierwszy Estoński Festiwal Pieśni i Tańca, który zgromadził 20 tysięcy uczestników. Duża część repertuaru była jednak w języku niemieckim^[14].
• 1878 – Carl Robert Jakobson zakłada gazetę „Sakala”, gdzie występuje z dominacją niemieckich właścicieli ziemskich^[15].
• 17.09.1881 roku – za sprawą młodego poety Jaana Bergmanna, który tworzy wiersz o „fladze powiewającej nad Estonią”, wśród tartuskiej społeczności studenckiej powstaje pierwsza flaga Estonii^[16].
• 1888 – otwarcie gimnazjum, które od 1860. roku planowane było jako placówka z wykładowym estońskim – polityka rusyfikacyjna jednak nie pozwoliła na zrealizowanie tych zamierzeń^[1].
• Od 1897 roku zaczęła wychodzić gazeta estońskojęzyczna „Eesti Postimees”, której wydawcą był Johann Voldemar Jaansen^[11].
• 1917 – w Tallinie powstaje literacka grupa „Siuru”, postulująca tworzenie literatury w języku estońskim^[7].
• 24 lutego 1918 – deklaracja niepodległości Republiki Estonii^[4].

• bałtyckie festiwale pieśni i tańca