Ofiarami egzekucji byli więźniowie więzienia w Sanoku[2][3]. Egzekucji dokonywali funkcjonariusze gestapo, którzy zabierali z tego zakładu jednego lub większą grupę więźniów i wywozili do Olchowiec[1][2]. Tam kierowali się na obszar leśny, leżący na lewo od szosy, wiodącej do Przemyśla, za greckokatolicką cerkwią Wniebowstąpienia Pańskiego[2]. Miejsce egzekucji leżało na granicy obszaru leśnego i za wałem byłej strzelnicy wojskowej[4][3][5][6]. Pochówków zamordowanych osób dokonywali miejscowi grabarze, Dymitr Dymiśko i Michał Krowiak[7].
Latem 1942 zostało tam rozstrzelanych dwóch niezidentyfikowanych mężczyzn[1]. W 1943 zostało przywiezionych kilkanaście osób – prawdopodobnie 17[1] (kobiety i mężczyźni), władających językiem polskim, które po uprzednim rozebraniu się zostały rozstrzelane, a później pogrzebane w trzech uprzednio przygotowanych grobach[1][7]. Tę masową zbrodnię potwierdzili w powojennych relacjach świadkowie tj. ludzie zamieszkujące nieopodal (Jan Milczanowski, Maria Niecpoń)[7]. 23 stycznia 1943 zostali tam pozbawieni życia: Andrzej Woźniak (60 lat), Janina Woźniak (17 lat), Katarzyna Woźniak (57 lat) i Michal Otocki z Tyrawy Wołoskiej[1]. 23 kwietnia 1943 zamordowani zostali tam Jan Łuczyński i Ludwika Łuczyńska z Bukowska[1]. Ponadto ww. świadek Jan Milczanowski relacjonował egzekucję siedmiu osób (w tym trzech kobiet)[1]. Ofiarami byli rolnicy, którzy mieli uchylać się od wydanych przez władze okupacyjne obowiązków kontyngentowych[3].
Według ustaleń jednym z zamordowanych w Olchowcach był także sierż./ppor. Władysław Szelka ps. „Czajka”, „Borsuk”, komendant placówki nr V Niebieszczany w ramach obwodu AK Sanok[8], na którym egzekucji miał dokonać gestapowiec Leo Humeniuk[7][1]. 22 lipca 1944 Szelka został wyprowadzony z sanockiego więzienia przez gestapowców, po czym wraz z innym więźniem (był nim aresztowany 13 lipca Paul wzgl. Paweł Aleksiejewicz Karpenko, ur. 1921, spadochroniarz, jeniec sowiecki[9][1]) wywieziony samochodem[10], zostali wywiezieni i rozstrzelani w Olchowcach[1][11][7][6].
Według różnych źródeł łącznie w Olchowcach dokonano egzekucji około 30 osób (przyjąwszy zakres 1943 i 1944)[7][3] około 40 osób (przy założeniu lat 1942-1944)[1][12] bądź kilkudziesięciu[13]. Po wojnie nie została przeprowadzona ekshumacja ciał ofiar[7]. Tożsamość ofiar w większości nie została ustalona[1]. Pomimo zachowania się prowadzonej przez Niemców Księgi więźniów śledczych 1942-1944, stanowiącej indeks przyjmowanych do więzienia w Sanoku, nie znaleziono dokumentacji potwierdzającej dokonywanie egzekucji na osobach uprzednio więzionych[1]. Według źródeł ZBowiD ofiarami była ludność z Olchowiec i z okolicznych miejscowości[14].
Z miejsca egzekucji w Olchowcach pobrano ziemię, którą umieszczono w urnie złożonej w Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej, ustanowionym w 1948 na cmentarzu przy ulicy Rymanowskiej w Sanoku[15].
Pierwotnie planowano postawi monument upamiętniający w miejscu egzekucji, z czego ostatecznie zrezygnowano[3]. Ofiary egzekucji zostały upamiętnione przez pomnik odsłonięty 20 lipca[a] 1975 w ramach obchodów 30-lecia zwycięstwa nad faszyzmem, w przeddzień uroczystości Święta Odrodzenia Polski[16][14][6]. Został ustanowiony przy ulicy Przemyskiej, tuż przed ww. cerkwią, po wojnie stanowiącą kościół rzymskokatolickiej Parafii Wniebowstąpienia Pańskiego w Sanoku[17][3][18][6] (w 1972 Olchowce zostały przyłączone do Sanoka[19]). Upamiętnienie określono wówczas jako obelisk ku czci poległych patriotów[16]. W przewodniku, wydanym w 1980 przez Radę Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa, upamiętnienie zostało określone jako pomnik na miejscu straceń[12]. W zamierzeniu twórców pomnik upamiętnia Polaków zamordowanych przez Niemców w latach 1942-1944[16][1][12]. Inicjatorem powstania upamiętnienia było koło ZBoWiD działające przy Sanockiej Fabryce Autobusów „Autosan”, a głównym pomysłodawcą i realizatorem był członek tegoż, Wiktor Gościński[20][6]. Projektantem pomnika był dr Wojciech Kurpik z Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku[16]. Monument został wykonany w czynie społecznym przez mieszkańców Sanoka, w tym członków kół ZBoWiD[13] oraz przedstawicieli miejsc przedsiębiorstw i instytucji[16][1][6]. Stanowi go głaz, postawiony poziomo na postumencie[21]. Na głazie została umieszczona inskrypcja[18], która głosi[3][5][6]:
Miejsce uświęcone krwią Polaków pomordowanych przez oprawców hitlerowskich w latach 1942–1944. Społeczeństwo miasta Sanoka 1974
Pomnik został otoczony ogrodzeniem wykonany ze słupków żelaznych i łańcuchów[20]. Zarówno inskrypcja na pomniku, jak i źródło w relacji oddziału ZBoWiD wskazują na powstanie pomnika w 1974[13].
Według stanu z początku lat 90. w miejscu egzekucji istniała stara tabliczka i fragmenty ogrodzenia[3][22]. W obszarze leśnym nieopodal został ustanowiony krzyż oraz tabliczka z inskrypcją o treści:
Miejsce uświęcone krwią pomordowanych więźniów. Więzieni w Sanoku w latach 1942-1944
Dokumenty, relacje i pamiątki powiązane z wojennymi zdarzeniami w Olchowcach były gromadzone w miejscowej Szkolnej Izbie Pamięci Narodowej[17].
_1.jpg)
d.jpg)