Egzekucja Polaków z Wolnego Miasta Gdańska (1940)

Egzekucja Polaków z Wolnego Miasta Gdańska
Ilustracja
Sztutowo, miejsce egzekucji z 11 stycznia 1940 i 22 marca 1940 r.
Państwo

Polska (okupowana przez III Rzeszę - Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie)

Miejsce

w lesie ok. 2,5 km od terenu KL Stutthof

Data

11 stycznia 1940 i 22 marca 1940

Liczba zabitych

22 osoby (11 stycznia 1940)[1] i 67 osób (22 marca 1940)[2][3][4], razem 89 osób

Typ ataku

egzekucja przez rozstrzelanie

Sprawca

SS

Położenie na mapie gminy Sztutowo
Mapa konturowa gminy Sztutowo, blisko lewej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej
Mapa konturowa Rzeszy Niemieckiej, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia54°19′42″N 19°09′13″E/54,328200 19,153750
Cmentarz na Zaspie, gdzie po II wojnie światowej pochowano ofiary egzekucji

Egzekucja Polaków z Wolnego Miasta Gdańska – masowe zbrodnie dokonane przez Niemców 11 stycznia 1940[5] i 22 marca 1940[6][7][8] w Sztutowie, w lesie[9], około 2,5 km[10] od terenu obozu niemieckiego KL Stutthof[11][12][13].

Historia

Po niemieckiej inwazji na Polskę w 1939, w czasie II wojny światowej, hitlerowskie Niemcy rozpoczęły działania prowadzące do zniszczenia oznak polskości w Wolnym Mieście Gdańsku[14][15]. Rozpoczęło się ludobójstwo zwane „Intelligenzaktion”[16]. Skierowane było głównie przeciwko polskiej elicie[17][18]. Już od 1 września 1939 r. Niemcy rozpoczęli aresztowania i mordy polskich patriotów, działaczy polskich organizacji i stowarzyszeń[19][20]. Eksterminacja objęła polską arystokrację, inteligencję[21], duchowieństwo[22], urzędników, żołnierzy, kolejarzy, pocztowców[23]. Byli przewożeni do powstającego obozu koncentracyjnego w Sztutowie[24][25][26].

Egzekucje

11 stycznia 1940 r. Niemcy dokonali pierwszej masowej egzekucji Polaków z Wolnego Miasta Gdańska, w lesie, w odległości ok. 2,5 km[27] od obozu zagłady Stutthof[28]. Zginęło wtedy 22 Polaków[29][30][31]. Wśród zamordowanych byli m.in. księża Franciszek Rogaczewski[32], rektor kościoła pw. Chrystusa Króla w Gdańsku[33] oraz Bernard Wiecki[34][35], proboszcz parafii w Wocławach na Żuławach Gdańskich. Zamordowano także działaczy polskich organizacji na terenie Wolnego Miasta Gdańska m.in. Franciszka Kręckiego[36][37], prawnika i bankowca, Witolda Nełowskiego[38][39], kolejarza, sekretarza Polskiego Zrzeszenia Pracy.

22 marca 1940 r., w Wielki Piątek[40], Niemcy rozstrzelali 67 więźniów[41][42] niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof[43]. Zamordowano najbardziej aktywnych działaczy polskich z Wolnego Miasta Gdańska[44][45][46]. Wyprowadzono ich do lasu[47]. Przygotowano wcześniej doły śmierci. Zostali zamordowani przez rozstrzelanie[48].

Zginęło tam wielu zasłużonych przedstawicieli polskich z Wolnego Miasta Gdańska m.in.: późniejsi błogosławieni kapłani ks. Marian Górecki[49] i ks. Bronisław Komorowski[50][51], działacz Antoni Lendzion[52][53].

Egzekucją kierował SS-Obersturmführer Richard Reddig[54].

Po II wojnie światowej, w 1946 roku[55], udało się odnaleźć miejsce ludobójstwa, a zwłoki pomordowanych ekshumować i pochować[56][57] na cmentarzu zasłużonych na Zaspie w Gdańsku-Wrzeszczu[58].

Zamordowani

11 stycznia 1940 roku zamordowano 22 działaczy gdańskiej Polonii[59]. W egzekucji zostały przez Niemców zamordowane następujące osoby[60]:

  • Brunon Buczkowski, ur. 28.02.1892 r., asesor kolejowy;
  • Franciszek Kręcki, ur. 16.04.1883 r., prawnik, bankowiec;
  • Stanisław Langiewicz, ur. 20.10.1908 r., st. asesor kolejowy;
  • Bonifacy Łangowski, ur. 5.05.1883 r., prawnik, notariusz;
  • Antoni Maciejewski, ur. 18.01.1884 r., kolejarz, naczelnik parowozowni;
  • Jan Masłoch, ur. 27.05.1884 r., st. asystent kolejowy;
  • Witold Nełkowski, ur. 13.02.1902 r., kolejarz, sekretarz Polskiego Zrzeszenia Pracy;
  • Kazimierz Ostrowski, ur. 10.02.1880 r., st. asesor kolejowy;
  • ks. Franciszek Rogaczewski, ur. 23.12.1892 r., proboszcz parafii Chrystusa Króla, od 1999 r. błogosławiony Kościoła katolickiego;
  • inż. Aleksander Rożankowski, ur. 1884 r., inżynier, radca Rady Portu i Dróg Wodnych;
  • ks. Władysław Szymański, ur. 05.01.1901 r., duchowny katolicki;
  • Czesław Tejkowski, ur. 17.11.1899 r., urzędnik bankowy w Banku Polsko-Brytyjskim;
  • Bernard Tetzlaff, ur. 23.08.1883 r., kolejarz, konduktor PKP;
  • ks. Bernard Wiecki, ur. 28.02.1884 r., duchowny katolicki;
  • inż. Jan Zdeb, ur. 22.05.1887 r., komandor podporucznik, inżynier, pracownik polskich instytucji w Wolnym Mieście Gdańsku;
  • Werner Zielke, ur. 07.07.1894 r., kolejarz;
  • 6 osób dotąd niezidentyfikowanych

.

Druga egzekucja z dnia 22 marca 1940, lista ofiar[61][62]:

  • Binnebesel Alfons, ur. 22.04.1904 r., kolejarz;
  • Block Alojzy, syn Leona ur. 22.08. 1916 r., praktykant kolejowy;
  • Block Leon, ur. 11.04.1887, urzędnik kolejowy;
  • Borzyszkowski Edmund, ur. 1904 r., nauczyciel;
  • Ciepłuch Feliks, ur. 12.05. 1905 r., nauczyciel;
  • Cymorek Rudolf, ur.11.11.1890 r., pracownik Rady Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku;
  • Czyżewski Mieczysław, ur. 22.01.1885 r., właściciel drukarni i wydawca;
  • Dettlaff Edmund, ur. 7.09.1913 r., asystent kolejowy;
  • Filarski Bernard, ur. 1.08.1880 r., dr medycyny, stomatolog PKP i Gimnazjum Polskiego w Gdańsku;
  • Gauza Józef, ur. 1901 r., nauczyciel;
  • Garyantysiewicz Alfons, ur. 14.07.1906 r., referendarz kolejowy;
  • Gierszewski Feliks, ur. 1.04.1908 r., pocztylion Poczty Polskiej w Gdańsku;
  • Goldmann Stefan, ur. 19.07.1897 r., kupiec, dyrektor Centrali Rolników w Gdańsku;
  • Górecki Marian, ur. 21.05. 1903 r., ksiądz, opiekun kaplicy pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Gdańsku Nowym Porcie, prefekt Gimnazjum Polskiego w Gdańsku, beatyfikowany 13.06.1999 r. w Warszawie;
  • Grabowski Leon Zygmunt, ur. 26.03.1880 r., kontroler ruchu PKP;
  • Gregorkiewicz Józef, ur. 3.03.1884 r., starszy asystent kolejowy;
  • Grimsmann Zygmunt, ur. 2.05. 1910 r., asystent pocztowy;
  • Jesikiewicz Jan, ur. 8.06.1916 r., nauczyciel;
  • Jurkiewicz Antoni, ur. 20.11.1895 r., starszy asystent kolejowy;
  • Klimkiewicz Teodor, ur. 16.04.1881 r., emerytowany inspektor Poczty Polskiej;
  • Knitter Wincenty, ur. 28.01.1898 r., kolejarz;
  • Komorowski Bronisław, ur. 28.01.1899 r., ksiądz, proboszcz kościoła p.w. Św. Stanisława BM w Gdańsku – Wrzeszczu, beatyfikowany 13.06. 1999 r. w Warszawie;
  • Kosznik Paweł, ur. 3.06.1899 r.; inspektor kolejowy;
  • Kramer Gustaw, ur. 6.06.1898 r., inżynier elektryk, kupiec;
  • Kryn Jan, ur. 4.09.1909 r., asystent Poczty Polskiej w Gdańsku;
  • Lange Bogdan, ur. 4.02. 1906 r., adiunkt kolejowy;
  • Lendzion Antoni, ur. 10.07.1888 r., działacz związkowy Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, poseł do Volkstagu WMG;
  • Łysakowski Konrad, ur. 28.12.1893 r., handlowiec, pracownik firmy PAGED w Gdyni;
  • Majkowski Jan, ur. 24.08.1893 r. , urzędnik bankowy;
  • Mionskowski Augustyn, ur. 18.08.1894 r., pracownik PKP w Gdańsku;
  • Młodzieniewski Franciszek, ur. 6.12.1894 r. pracownik Rady Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku;
  • Muzyk Feliks, ur. 6.03. 1898 r., prokurent banku polsko – brytyjskiego w Gdańsku;
  • Nitka Edward, ur. 11.10.1892 r., asystent kolejowy;
  • Nitka Brunon, ur. 19.06. 1897, restaurator;
  • Ossowski Józef, ur. 20.12.1893 r. , starszy asystent kolejowy;
  • Papka Alfons, ur. 1.12.1906 r., starszy asystent Poczty Polskiej w Gdańsku;
  • Paszota Bolesław, ur. 31.08.1884 r., emerytowany naczelnik Poczty Polskiej w Gdańsku;
  • Piasecki Bolesław, ur. 14.07. 1900 r., pracownik cywilny Wydziału Wojskowego Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku;
  • Planeta Juliusz, ur. 4.06.1902 r., Starszy asystent Poczty Polskiej w Gdańsku;
  • Pniewski Władysław, ur. 3.02.1893 r., dr filologii polskiej, profesor Gimnazjum Polskiego w Gdańsku;
  • Reetz Stanisław, ur. 8.05.1897 r., starszy ekspedient Poczty Polskiej w Gdańsku;
  • Sojecki Konrad, ur. 19.02.1890 r., starszy asystent PKP w Gdańsku;
  • Suchecki Brunon, ur. 1902 r., nauczyciel w Złotowie;
  • Szarski Gustaw, ur. 31.01.1899 r., inspektor celny;
  • Szuca Michał, ur. 4.04.1886 r., dr praw, radca finansowy Rady Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku;
  • Thomas Henryk, ur. 20.09.1898 r., inżynier, pracownik Dyrekcji PKP w Gdańsku;
  • Trzebiatowski Leon, ur. 6.04. 1890 r., kolejarz, pracownik PKP w Gdańsku;
  • Wesołowski Augustyn, ur. 11.10.1882 r., kupiec, wiceprezes Gminy Polskiej w WMG;
  • Wieczorkowski Henryk, ur. 22.06.1886 r., dziennikarz;
  • Wika – Czarnowski Anastazy, ur. 30.05.1887 r., emerytowany dyrektor Poczty Polskiej w Gdańsku;
  • Witkowski Szymon, ur. 15.09.1878 r., kolejarz;
  • Woyda Piotr, ur. 28.09.1877 r., dr praw, wicewojewoda pomorski w l. 1920-1924;
  • Ziółkowski Tadeusz, ur. 5.06.1888 r., komandor pilotów w Gdańsku, pracownik Rady Portu i Dróg Wodnych;
  • 14 ofiar - nazwiska nieznane.

Upamiętnienie

Po wojnie w miejscu egzekucji ustawiono krzyż i pomnik z napisem: „Miejsce egzekucji Działaczy Polonii Gdańskiej straconych w dniach 11 stycznia i 22 marca 1940 r.”[63].

Galeria

Przypisy

  1. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 269. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  2. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 269–272. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  3. ↑ Brunon Zwarra: Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1984, s. 39.
  4. ↑ Elżbieta Grot: Błogosławieni Męczennicy obozu Stutthof. Gdańsk: Państwowe Muzeum Stutthof w Sztutowie, 1999, s. 26–27. ISBN 83-85843-89-2.
  5. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 237–238. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  6. ↑ Brunon Zwarra: Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1984, s. 39.
  7. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 237–248. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  8. ↑ Brunon Zwarra: Wspomnienia gdańskiego bówki. Tom 2. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1985, s. 63. ISBN 83-215-8271-0.
  9. ↑ Brunon Zwarra: Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1984, s. 39.
  10. ↑ 84. rocznica masowej egzekucji Polaków z Wolnego Miasta Gdańska – Gdańsk, 11 stycznia 2024. ipn.gov.pl. [dostęp 2024-05-12].
  11. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 237–248. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  12. ↑ Brunon Zwarra: Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1984, s. 39.
  13. ↑ Elżbieta Grot: Błogosławieni Męczennicy obozu Stutthof. Gdańsk: Państwowe Muzeum Stutthof w Sztutowie, 1999, s. 26–27. ISBN 83-85843-89-2.
  14. ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce "Intelligenzaktion". Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2009, s. 82–88. ISBN 978-83-7629-063-8.
  15. ↑ 84. rocznica masowej egzekucji Polaków z Wolnego Miasta Gdańska – Gdańsk, 11 stycznia 2024. ipn.gov.pl. [dostęp 2024-05-12].
  16. ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce "Intelligenzaktion". Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2009, s. 82–88. ISBN 978-83-7629-063-8.
  17. ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce "Intelligenzaktion". Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2009, s. 82–88. ISBN 978-83-7629-063-8.
  18. ↑ 84. rocznica rozstrzelania Polaków z Wolnego Miasta Gdańska. stutthof.org, 2024-03-22. [dostęp 2024-05-12]. (pol.).
  19. ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce "Intelligenzaktion". Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2009, s. 82–88. ISBN 978-83-7629-063-8.
  20. ↑ 83. rocznica egzekucji polskich działaczy w Wolnym Mieście Gdańsku. muzeum1939.pl, 2023-03-21. [dostęp 2024-05-12]. (pol.).
  21. ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce "Intelligenzaktion". Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2009, s. 82–88. ISBN 978-83-7629-063-8.
  22. ↑ Walerian M. Moroz (red.), Andrzej Datko (red.): Męczennicy za wiarę 1939-1945. Duchowni i świeccy z ziem polskich, którzy prześladowani przez nazizm hitlerowski dali Chrystusowi ofiarą życia świadectwo miłości. Praca zbiorowa. Warszawa: Wydawnictwo Michalineum, 1996, s. 34–43. ISBN 83-7019-133-9.
  23. ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce "Intelligenzaktion". Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2009, s. 82–88. ISBN 978-83-7629-063-8.
  24. ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce "Intelligenzaktion". Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2009, s. 85. ISBN 978-83-7629-063-8.
  25. ↑ 84. rocznica rozstrzelania Polaków z Wolnego Miasta Gdańska. stutthof.org, 2024-03-22. [dostęp 2024-05-12]. (pol.).
  26. ↑ Brunon Zwarra: Wspomnienia gdańskiego bówki. Tom 2. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1985, s. 62–63. ISBN 83-215-8271-0.
  27. ↑ 84. rocznica masowej egzekucji Polaków z Wolnego Miasta Gdańska – Gdańsk, 11 stycznia 2024. ipn.gov.pl. [dostęp 2024-05-12].
  28. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 237–238. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  29. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 237–238. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  30. ↑ 83. rocznica egzekucji polskich działaczy w Wolnym Mieście Gdańsku. muzeum1939.pl, 2023-03-21. [dostęp 2024-05-12]. (pol.).
  31. ↑ 84. rocznica rozstrzelania Polaków z Wolnego Miasta Gdańska. stutthof.org, 2024-03-22. [dostęp 2024-05-12]. (pol.).
  32. ↑ Walerian M. Moroz (red.), Andrzej Datko (red.): Męczennicy za wiarę 1939-1945. Duchowni i świeccy z ziem polskich, którzy prześladowani przez nazizm hitlerowski dali Chrystusowi ofiarą życia świadectwo miłości. Praca zbiorowa. Warszawa: Wydawnictwo Michalineum, 1996, s. 41–43. ISBN 83-7019-133-9.
  33. ↑ Walerian M. Moroz (red.), Andrzej Datko (red.): Męczennicy za wiarę 1939-1945. Duchowni i świeccy z ziem polskich, którzy prześladowani przez nazizm hitlerowski dali Chrystusowi ofiarą życia świadectwo miłości. Praca zbiorowa. Warszawa: Wydawnictwo Michalineum, 1996, s. 41–43. ISBN 83-7019-133-9.
  34. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 237–238. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  35. ↑ Danuta Drywa: Polska Matką naszą... zbrodnia na Polakach z Wolnego Miasta Gdańska w obozie Stutthof w 1940 r.. Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2022, s. 9–11. ISBN 978-83-964826-1-7.
  36. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 237–238. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  37. ↑ Danuta Drywa: Polska Matką naszą... zbrodnia na Polakach z Wolnego Miasta Gdańska w obozie Stutthof w 1940 r.. Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2022, s. 9–11. ISBN 978-83-964826-1-7.
  38. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 237–238. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  39. ↑ Danuta Drywa: Polska Matką naszą... zbrodnia na Polakach z Wolnego Miasta Gdańska w obozie Stutthof w 1940 r.. Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2022, s. 9–11. ISBN 978-83-964826-1-7.
  40. ↑ Brunon Zwarra: Wspomnienia gdańskiego bówki. Tom 2. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1985, s. 63. ISBN 83-215-8271-0.
  41. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 238. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  42. ↑ Danuta Drywa: Polska Matką naszą... zbrodnia na Polakach z Wolnego Miasta Gdańska w obozie Stutthof w 1940 r.. Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2022, s. 11–16. ISBN 978-83-964826-1-7.
  43. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 237–238. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  44. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 237–248. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  45. ↑ Brunon Zwarra: Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1984, s. 39.
  46. ↑ Elżbieta Grot: Błogosławieni Męczennicy obozu Stutthof. Gdańsk: Państwowe Muzeum Stutthof w Sztutowie, 1999, s. 26–27. ISBN 83-85843-89-2.
  47. ↑ Brunon Zwarra: Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1984, s. 39.
  48. ↑ Danuta Drywa: Polska Matką naszą... zbrodnia na Polakach z Wolnego Miasta Gdańska w obozie Stutthof w 1940 r.. Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2022, s. 9–16. ISBN 978-83-964826-1-7.
  49. ↑ Walerian M. Moroz (red.), Andrzej Datko (red.): Męczennicy za wiarę 1939-1945. Duchowni i świeccy z ziem polskich, którzy prześladowani przez nazizm hitlerowski dali Chrystusowi ofiarą życia świadectwo miłości. Praca zbiorowa. Warszawa: Wydawnictwo Michalineum, 1996, s. 34–37. ISBN 83-7019-133-9.
  50. ↑ Danuta Drywa: Polska Matką naszą... zbrodnia na Polakach z Wolnego Miasta Gdańska w obozie Stutthof w 1940 r.. Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2022, s. 11–16. ISBN 978-83-964826-1-7.
  51. ↑ Walerian M. Moroz (red.), Andrzej Datko (red.): Męczennicy za wiarę 1939-1945. Duchowni i świeccy z ziem polskich, którzy prześladowani przez nazizm hitlerowski dali Chrystusowi ofiarą życia świadectwo miłości. Praca zbiorowa. Warszawa: Wydawnictwo Michalineum, 1996, s. 37–40. ISBN 83-7019-133-9.
  52. ↑ Brunon Zwarra: Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1984, s. 49.
  53. ↑ Brunon Zwarra: Wspomnienia gdańskiego bówki. Tom 2. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1985, s. 65. ISBN 83-215-8271-0.
  54. ↑ 83. rocznica egzekucji polskich działaczy w Wolnym Mieście Gdańsku. muzeum1939.pl, 2023-03-21. [dostęp 2024-05-12]. (pol.).
  55. ↑ Danuta Drywa: Polska Matką naszą... zbrodnia na Polakach z Wolnego Miasta Gdańska w obozie Stutthof w 1940 r.. Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2022, s. 16. ISBN 978-83-964826-1-7.
  56. ↑ Danuta Drywa: Polska Matką naszą... zbrodnia na Polakach z Wolnego Miasta Gdańska w obozie Stutthof w 1940 r.. Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2022, s. 16. ISBN 978-83-964826-1-7.
  57. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 276. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  58. ↑ Walerian M. Moroz (red.), Andrzej Datko (red.): Męczennicy za wiarę 1939-1945. Duchowni i świeccy z ziem polskich, którzy prześladowani przez nazizm hitlerowski dali Chrystusowi ofiarą życia świadectwo miłości. Praca zbiorowa. Warszawa: Wydawnictwo Michalineum, 1996, s. 36. ISBN 83-7019-133-9.
  59. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 269. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  60. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 269. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  61. ↑ Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 269–272. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  62. ↑ Brunon Zwarra: Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1984, s. 635–638.
  63. ↑ Rocznica egzekucji polskich działaczy w Wolnym Mieście Gdańsku – 22 marca 2019. ipn.gov.pl. [dostęp 2024-05-12]. (pol.).


Bibliografia

  • Brunon Zwarra: Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1984, s. 39 i 49 oraz 635–638.
  • Danuta Drywa: Säuberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof (1939–1942). Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2015, s. 237–276. ISBN 978-83-94-0883-0-9.
  • Brunon Zwarra: Wspomnienia gdańskiego bówki. Tom 2. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1985, s. 192. ISBN 83-215-8271-0.
  • Elżbieta Grot: Błogosławieni Męczennicy obozu Stutthof. Gdańsk: Państwowe Muzeum Stutthof w Sztutowie, 1999, s. 26–27. ISBN 83-85843-89-2.
  • Walerian M. Moroz (red.), Andrzej Datko (red.): Męczennicy za wiarę 1939-1945. Duchowni i świeccy z ziem polskich, którzy prześladowani przez nazizm hitlerowski dali Chrystusowi ofiarą życia świadectwo miłości. Praca zbiorowa. Warszawa: Wydawnictwo Michalineum, 1996, s. 488. ISBN 83-7019-133-9.
  • Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce "Intelligenzaktion". Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2009, s. 82–88. ISBN 978-83-7629-063-8.
  • Danuta Drywa: Polska Matką naszą... zbrodnia na Polakach z Wolnego Miasta Gdańska w obozie Stutthof w 1940 r.. Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2022, s. 5–90. ISBN 978-83-964826-1-7.

Linki zewnętrzne