Dworek Jana Matejki w Krzesławicach – widok od tyłuDworek Jana Matejki w Krzesławicach – widok z boku (od strony Zalewu Nowohuckiego)
Dworek Jana Matejki w Krzesławicach – Muzeum Pamiątek po Hugonie Kołłątaju i Janie Matejce – staropolski dworek wystawiony w 1826, którego obecnym właścicielem jest Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Jest to typowa parterowa rezydencja wiejska z dobudówką mieszczącą niegdyś pracownie Jana Matejki. Całość przykrywa dach gontowy, a od frontu dostawiona jest weranda zaprojektowana przez J. Matejkę. Dworek otoczony jest 4-hektarowym parkiem. Od 1966 pełni funkcję muzeum, które poświęcone jest twórczości Jana Matejki, a jedna z sal przypomina innego wybitnego mieszkańca Krzesławic, Hugona Kołłątaja.
Historia
Pierwszymi znanymi właścicielami Krzesławic byli rycerze z rodu Gryfitów. W 1198 podarowali oni te dobra zakonowi bożogrobców w Miechowie, a pod koniec XVIII w. majątek trafił w ręce Akademii Krakowskiej. W 1788 tytułem emfiteuzy wszedł w jego posiadanie ówczesny rektor tej uczelni Hugo Kołłątaj (1750–1812).W tamtym czasie w Krzesławicach istniał także folwark. Wystawiony przez Hugona Kołłątaja dwór stał w miejscu, gdzie dziś znajduje się latarnia koło parkingu. Budowla ta już nie istnieje. Gdy zbudowano nowy dwór pełniła ona funkcję „kuchni letniej”, została rozebrana w 1918.
Na początku XIX w. teren zakupili Kirchmayerowie, którzy w 1826 wznieśli obecny dwór oraz przynależący do niego, rozległy park. Mieszkał tam Jan Kanty Kirchmayer, a potem dzierżawił te dobra Kazimierz Girtller, który zostawił ciekawe pamiętniki dotyczące terenów obecnej Nowej Huty.
Spokrewniony z Kirchmayerami Jan Matejko zakupił dworek w 1876 za pieniądze ze sprzedaży obrazu ,,Stefan Batory pod Pskowem". W tym okresie dworek został wyremontowany i rozbudowany według autorskiego projektu samego artysty. Matejko między innymi wprowadził ganek oraz własnego projektu pracownię malarską. W północnej części terenu parkowego znajdował się ogród swobodny, a w środkowej ogród o układzie kwaterowym. Od zachodu teren odgradzała rzeka Dłubnia. W Krzesławicach Jan Matejko stworzył wiele swoich dzieł, głównie portrety i szkice, np. portret Marii Golichowskiej, siostry malarza[1], a także cykl „Dzieje cywilizacji w Polsce”, „Bohdan Chmielnicki z Tuhaj-bejem pod Lwowem”, „Ksiądz Kordecki broniący Jasnej Góry”, „Rzeczpospolita Babińska” (w tle ukazany jest ogród dworski w Krzesławicach), „Bolesław Rogatka i Zofia z Doren”. Tutaj powstał też częściowo obraz „Kościuszko pod Racławicami”. Kopiec po którym jedzie na obrazie Naczelnik znajdował się w tutejszym parku, a do obrazu pozowali miejscowi chłopi (jeden z nich, przedstawiony jako Bartosz Głowacki, zmienił sobie potem nazwisko z Boligłowa na Głowacki). W Krzesławicach malarz wraz z rodziną odpoczywali, przyjmowali gości oraz urządzali liczne zabawy, takie jak kuligi czy kolędowania[1].
Po śmierci malarza dworek przeszedł w ręce żony, a następnie syna Tadeusza. Choć Jan Matejko marzył, by Krzesławice stały się siedzibą rodową, to majątek został tak zadłużony przez syna, że trzeba go było sprzedać. Trafił on w ręce dawnych plenipotentów Matejki, Cybulskich, a po nich objęła go ich córka Maria Burzyńska, która w 1960 przekazała dworek krakowskiemu Towarzystwu Przyjaciół Sztuk Pięknych. W zamian za ten gest, Karol Estreicher, prezes stowarzyszenia, zapewnił Marii Burzyńskiej rentę[2].
Zespół dworsko-parkowy został wpisany do rejestru zabytków pod nr. A-330 z 30 czerwca 1961 i A-683 z 21 marca 1983[3].
Zbiory
Z oryginalnego wyposażenia krzesławickiego dworu nie zachowało się wiele. Z czasów J. Matejki pochodzą: ganek (zaprojektowany przez artystę), drzwi wejściowe, drewniana ławka oraz dzwon do zwoływania domowników (obecnie na wieży pobliskiego kościoła).
Większość widocznego na ekspozycji umeblowania pochodzi z dawnego pałacu hrabiego Xawerego Pusłowskiego przy ul. Westerplatte i jest depozytem Muzeum UJ. Obrazy wiszące na ścianach w większości są własnością TPSP.
Łyziak-Dyga Paulina, Zieleń i woda w zabytkowych założeniach dworskich. Historia przekształceń wybranych przykładów założeń z Krakowa, w: Środowisko Mieszkaniowe, Kraków 2018, s. 97-106.
.jpg#file){kind=link}