Czynnik ludzki (lotnictwo)

Ten artykuł wymaga uzupełnienia informacji.
Artykuł należy uzupełnić o istotne informacje: wyjaśnienie modeli: "modelem [...] pozwalającym na głębsze zrozumienie „czynnika ludzkiego” jest tzw. model SHELL" – na czym polega "głębsze zrozumienie"?.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Czynnik ludzki – ogół zagadnień, które mają zastosowanie w lotniczym projektowaniu, certyfikowaniu, szkoleniu, działaniu w obsłudze technicznej, oraz które pozwalają znaleźć obszary wzajemnego oddziaływania pomiędzy człowiekiem i innymi elementami systemu, uwzględnienie możliwości i ograniczeń człowieka, które mają wpływ na bezpieczeństwo i sprawność jego działania w lotnictwie[1]. Czynnik ludzki związany jest z nieadekwatnym działaniem człowieka, które skutkuje błędem.

Czynnik ludzki jest jedną z grup przyczynowych zdarzeń lotniczych odnoszącą się do personelu latającego. Jednakże aspekty działania czynnika ludzkiego znajdują swoje odniesienie w obszarach technicznych, środowiskowych i organizacyjnych[2].

Klasyfikacja grup przyczynowych zdarzeń lotniczych

Kod grupy przyczynowej Grupa przyczynowa Opis przykładowych zdarzeń
H1 postępowanie umyślne Zamierzone odstąpienie od procedur operacyjnych lub przepisów np. postępowanie załogi/pilota/skoczka z pamięci (nie według pisemnych instrukcji) lub umyślne lekceważenie standardowych procedur operacyjnych, ograniczeń, instrukcji lub podręczników
H2 brak kwalifikacji Błędne działanie załogi/pilota/skoczka wynikające z braku wiedzy, umiejętności, połączone z brakiem doświadczenia lub wyszkolenia np. niewłaściwe utrzymanie parametrów podczas podejścia do lądowania, (także podczas skoku) lub nieumiejętność wykorzystania komputera pokładowego, innych urządzeń
H3 błędy w komunikowaniu Nieodpowiednie komunikowanie się, błędna interpretacja lub niemożność właściwego porozumiewania się w załodze albo załogi z odbiorcami zewnętrznymi, np. ATC. Niewłaściwe zrozumienie otrzymanego zezwolenia, błędne przekazanie istotnej informacji dotyczącej wykonywanego lotu/skoku
H4 błędy proceduralne Niezamierzone odstąpienie od przestrzegania procedur lub przepisów. Intencja działania prawidłowa lecz wykonanie błędne np. sytuacja, w której załoga zapomina lub pomija istotne czynności. Załoga/pilot/skoczek wprowadza niewłaściwą wysokość do komputera pokładowego/innych urządzeń kontroli lub wybiera niewłaściwą wysokość w module kontroli
H5 niezdolność Członkowie (członek) załogi/pilot/skoczek są niezdolni do wykonywania czynności z powodu fizycznej lub psychofizycznej niedyspozycji

Modele analizy zdarzeń lotniczych z uwzględnieniem czynnika ludzkiego

Model SHELL

Zostało opracowanych kilka teorii i modeli czynnika ludzkiego. Powszechnie uznanym modelem odnoszącym się do zobrazowania interakcji zachodzących pomiędzy człowiekiem a elementami systemu lotniczego, pozwalającym na głębsze zrozumienie „czynnika ludzkiego” jest tzw. model SHELL[3]. Akronim pochodzi od pierwszych liter słów angielskich:

  1. software – procedury, oprogramowanie, logistyka (polityka bezpieczeństwa, instrukcje, karty zadaniowe)
  2. hardware – maszyny (narzędzia, statek powietrzny, wyposażenie, stanowisko pracy)
  3. environment – otoczenie i warunki (fizyczne, organizacyjne, polityczne, ekonomiczne) w jakich działają wszystkie elementy systemu
  4. liveware – niewłaściwe działanie ludzi poza załogą
  5. lifeware - czynnik ludzki – człowiek, jego cechy osobowe, stan zdrowia, stan psychiczny

„Parszywa dwunastka”

Określenie „parszywa dwunastka” odnosi się do najczęściej występujących zagrożeń i przyczyn błędów ludzkich podzielonych na dwie grupy związane z nadmiarem czynników oraz ich brakiem[4]. W przypadku braków wyszczególniono: komunikację, wiedzę, współpracę, zasoby, asertywność, świadomość. Natomiast nadmiar jest szkodliwy w przypadku: zaufania do siebie, rozproszenia, zmęczenia, stresu, presji, norm.

5 × M

Analiza badań z zakresu bezpieczeństwa lotów pozwoliła pogrupować źródła zagrożeń na następujące elementy[5]:

  1. statek powietrzny (machine) – jego wyposażenie, przystosowanie do możliwości człowieka, stopnia trudności pilotowania
  2. człowiek (man), w tym załogi lotnicze, personel inżynieryjno-lotniczy i personel zarządzający ruchem lotniczym
  3. środowisko naturalne i sztuczne (media), w którym jest realizowane dane zadanie lotnicze
  4. zadanie (mission), jego stopień trudności oraz zagrożenia występujące zarówno w czasie pokoju, jak i działań bojowych
  5. zarządzanie (management) – szeroko pojęty proces prowadzenia planowania i przygotowania do realizacji danego zadania.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Załącznik 14 do Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, Lotniska, tom I, Projektowanie i eksploatacja lotnisk, wyd. siódme, Montreal: ICAO, lipiec 2016.
  2. ↑ Zarządzenie nr 14 Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego z 14 grudnia 2006 w sprawie wprowadzenia klasyfikacji grup przyczynowych zdarzeń lotniczych, „Dziennik Urzędowy Urzędu Lotnictwa Cywilnego”, nr 10, 29 grudnia 2006.
  3. ↑ Janina Dąbrowska, Czynnik ludzki w lotnictwie, „Prace Instytutu Lotnictwa”, nr 12 (221), s. 67.
  4. ↑ An Introduction to Aircraft Maintenance Engineering Human Factors for JAR 66, Civil Aviation Authority, styczeń 2002, s. 20.
  5. ↑ Andrzej Ilków, Czynnik ludzki w systemie bezpieczeństwa ruchu lotniczego, „Prace Instytutu Lotnictwa”, nr 211, s. 101.