CubeSat (U-class spacecraft[1]) – rodzaj miniaturowegosztucznego satelity o standaryzowanych rozmiarach. Podstawowa jednostka (1U) ma w momencie wystrzelenia objętość jednego litra o wymiarach kostki 10×10×10 cm (stąd nazwa) i masę do 1,33 kg[2][3] (wg pewnych specyfikacji do 1 kg[4]). Rozmiar satelity może być zwielokrotniony: typowo do 1,5, 2, 3, 6 i 12 U[3]. Najmniejszym znanym rozmiarem jest 0,25U, a największym 27U[5]. Najczęstsze rozmiary to 3U i 6U[6][7].
Typowym zastosowaniem jest edukacja oraz stosunkowo niskokosztowe sprawdzenie nowych rozwiązań technicznych, obserwacja i badania kosmosu lub inne badania naukowe[3]. Zazwyczaj do budowy cubesatów używa się dostępnych na rynku, gotowych elementów elektroniki. Twórcą takiego projektu może być każda osoba lub instytucja dysponująca odpowiednim do potrzeb budżetem[8].
Początki i rozwój
Statystyki planowanych i działających Cubesatów (stan na marzec 2018[1])
W 1999 r. California Polytechnic State University i Uniwersytet Stanforda opracowały specyfikacje CubeSat, aby promować i rozwijać umiejętności niezbędne do projektowania, produkcji i testowania bardzo małych satelitów przeznaczonych do wyniesienia na niską orbitę okołoziemską. Celem było wykonywanie badań i odkrywanie nowych technologii kosmicznych. Większość inicjatyw CubeSat miała miejsce w środowisku akademickim. Pierwsze wystrzelenie grupy cubesatów, stanowiących ładunek dodatkowy, nastąpiło z Kosmodromu Plesieck 30 czerwca 2003 r. przy użyciu rakiety Rokot-KM. Operatorem był Eurockot[9][10]. W następnych latach wykonano kolejne grupowe wystrzelenia[11], miejsca akademickim cubesatom zaoferowały tradycyjne agencje kosmiczne, np. NASA w ramach programu ELaNa[12] oraz Europejska Agencja Kosmiczna począwszy od debiutanckiego lotu rakiety Vega[13][14].
Forma CubeSatu zwróciła też uwagę rządowych agencji badawczych, m.in. Centrum Badawcze imienia Josepha Amesa w NASA[15], a nawet użytkowników wojskowych[16]. W 2013 roku już ponad połowa wystrzeliwywanych urządzeń nie pochodziła z uczelni[17], a w 2014 r. większość nowo wdrożonych CubeSatów pochodziła z firm komercyjnych, nade wszystko od Planet Labs i ich konstalacji Flock-1[18]. CubeSaty pochodziły także od grup hobbystycznych, były np. finansowane za pomocą crowdfundingu na Kickstarterze[19]. W 2015 roku CubeSat można było uruchomić za ok. 200 000$[20].
CubeSaty stosuje się do przeprowadzania możliwych do zminiaturyzowania eksperymentów[24][25] lub do obserwacji Ziemi[26][27][28]. CubeSaty wykorzystywane są też przez radioamatorów[29][30]. Wiele CubeSatów jest wykorzystywanych do demonstrowania technologii kosmicznych, które są przeznaczone do użycia w małych satelitach lub mają wątpliwą wykonalność i jest mało prawdopodobne, by uzasadniały koszt większego satelity. Kilka misji na Księżyc i Marsa planuje użycie CubeSatów[31][32][33].
CubeSaty są zwykle zasilane wyłącznie przez panele słoneczne[34].
