Cmentarze przy ul. Sadowej w Elblągu – znajdujący się przy ul. Sadowej i gen. J. Bema w Elblągu zespół cmentarzy ewangelickich, w skład którego wchodzą:
23 lutego 1994 zespół cmentarny razem z dawną kaplicą i bramą wjazdową wpisano do rejestru zabytków pod nr 334/94[3].
Historia
Dawna kaplica cmentarna, obecnie cerkiewGłówna aleja cmentarza ewangelickiego parafii Trzech KróliLapidariumGrób Franza Komnicka w lapidarium
Przed 1945
Cmentarz parafii Trzech Króli i cmentarz baptystyczny powstały w latach 80. XIX wieku, gdy całkowicie zakazano pochówków na cmentarzach przykościelnych w centrum miasta. Ulokowano je na zboczach Góry Napoleona (Napoleonsberg), a główne wejścia znajdowały się od obecnej ulicy Sadowej (wówczas Baumschulenweg). Zespół cmentarzy ogrodzono żeliwnym parkanem wzdłuż którego posadzono szpaler drzew lipowych. W 1910 otworzono dla pochówków cmentarz ewangelicko-reformowany im. św. Jana[4]. Na cmentarzu parafii ewangelickiej Trzech Króli wybudowano obszerną kaplicę, w której odbywały się nabożeństwa pogrzebowe. W 1923 urządzono kwaterę, na której pochowano ekshumowane z innych miejsc ciała poległych w I wojnie światowej, a w centralnej części umieszczono metalowy krzyż[5]. Na cmentarzu tym spoczęło wielu zasłużonych Elblążan m.in. Franz Komnick, a także Emma i Emil Drange – dziadkowie kanclerz Niemiec Angeli Merkel, Hermann Schroeter[6], Ernst Winkler.
Czasy współczesne
Po II wojnie światowej cmentarze uległy dewastacji, teren cmentarza baptystów został splantowany. Uszkodzoną kaplicę cmentarną przekazano w 1949 parafii Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, który przebudował świątynię na cerkiew św. Marii Magdaleny. W latach 80. XX wieku dobudowano do niej przedsionek zwieńczony kopułą w stylu bizantyjskim[7]. Z kwatery wojennej pozostał postument, na którym znajdował się krzyż, natomiast w celu uchronienia przed profanacją grób Franza Komnicka przeniesiono w 2008 do środkowej części zespołu cmentarnego, gdzie urządzono lapidarium rzeźby nagrobnej[8]. Umieszczono tam pamiątkową tablicę z napisem "Lapidarium Pamięci Mieszkańców Miasta Elbląga Pochowanych do 1945 r. Elbląg 2000"[4]. Na terenie dawnego cmentarza baptystów znajduje się pasieka. Część cmentarza dawnej parafii ewangelickiej Trzech Króli podlega od 2007 Parafii Ewangelicko-Reformowanej w Warszawie, która wybudowała nowe ogrodzenie i odpowiada za jego utrzymanie[9].
