Świątynie prawosławne znajdowały się w Wojsławicach od początku istnienia miejscowości, tj. od XV wieku. Obecnie istniejący budynek został wzniesiony w stylu barokowym w latach 1771–1774 jako świątynia unicka. Siedzibą parafii prawosławnej stał się w okresie likwidacji unickiej diecezji chełmskiej. Parafia wojsławicka działała nieprzerwanie do wysiedleń miejscowej ludności ukraińskiej wyznania prawosławnego w latach 40. XX w., gdy z braku wiernych została zlikwidowana. Porzucona cerkiew, użytkowana jako magazyn, ulegała stopniowej dewastacji. Dopiero na przełomie XX i XXI w. odremontowano ją, jednak brak ludności prawosławnej w miejscowości sprawił, że jest otwierana do celów kultowych jedynie okazjonalnie. We wnętrzu cerkwi nie ma ikonostasu, a jedynym elementem pierwotnego wyposażenia przechowywanym w świątyni jest zabytkowa kadzielnica.
Historia
Pierwsze świątynie w Wojsławicach
Pierwsza cerkiew w Wojsławicach została odnotowana już w akcie lokacyjnym Wojsławic ok. 1440. Nosiła wezwanie św. Eliasza[2]. Była to świątynia drewniana, została najprawdopodobniej zniszczona w czasie najazdu tatarskiego[3]. Kolejna cerkiew pod tym samym wezwaniem powstała przed 1508[3]. W XVI w. w miejscowości istniały trzy prawosławne świątynie, do których uczęszczało 2600 osób[2]. Według Janczykowskiego przy cerkwi św. Eliasza funkcjonował prawosławny klasztor[3].
Cerkiew z 1771
Obecnie znajdująca się w Wojsławicach cerkiew została wzniesiona w latach 1771–1774 w stylu barokowym. Jej fundatorką była Marianna z Daniłowiczów. W momencie budowy była to świątynia unicka. Obiekt był murowany, jedynie przedsionek świątyni wybudowano z drewna[3]. W 1841 ta część budowli została przebudowana i od tego momentu murowana była cała cerkiew[3].
Obiekt pozostawał siedzibą parafii unickiej do likwidacji unickiej diecezji chełmskiej. Parafia wojsławicka została przyłączona do wikariatu chełmskiego prawosławnej eparchii chełmsko-warszawskiej rok przed formalną kasatą diecezji, w 1874[3]. W 1880 w jej wnętrzu wykonany został zespół fresków autorstwa Michała Olechwiera. W kolejnej dekadzie świątynia została odremontowana[3]. Przed I wojną światową wybudowano w jej sąsiedztwie murowaną dzwonnicę[4].
Dzwonnica przy cerkwi
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości cerkiew w Wojsławicach od początku mogła funkcjonować jako siedziba legalnej (etatowej) parafii prawosławnej. W 1919 Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego uwzględniło ją na liście świątyń przewidywanych do otwarcia. W połowie 1921 w Wojsławicach działała już parafia, jedna z czternastu placówek duszpasterskich tworzących dekanat chełmski diecezji warszawsko-chełmskiej i zarazem jedna z trzynastu świątyń prawosławnych w powiecie chełmskim[5].
Po II wojnie światowej
Cerkiew w Wojsławicach funkcjonowała do lat 40. XX w., gdy prawosławni mieszkańcy, narodowości ukraińskiej, zostali deportowani, a świątynia przestała spełniać dotychczasowe funkcje[6]. Całe wyposażenie świątyni wywiózł z Wojsławic prawosławny duchowny[3].
Porzucona cerkiew została zaadaptowana na magazyn środków chemicznych[2], następnie składowano w nim paliwa i smary. Przechowywane w obiekcie substancje doprowadziły do zniszczenia zabytkowych fresków[7]. W tym samym czasie zniszczone zostało ogrodzenie otaczające teren cerkiewny oraz prawosławny cmentarz[7]. W dzwonnicy świątyni, na dolnej kondygnacji, urządzono sklep, a następnie poczekalnię PKS. Następnie dzwonnica została całkowicie porzucona[8].
Od lat 60. XX wieku w obiekcie znajdował się magazyn muzealny. Zmiana przeznaczenia budynku nie przełożyła się na większą dbałość o jego stan techniczny, resztki fresków nadal ulegały degradacji[8]. W latach 80. XX wieku niszczejącą świątynią zainteresowały się lokalne władze, które postanowiły do 1990 doprowadzić ją do takiego stanu, by ponownie mogła zostać otwarta do celów kultowych[9]. Remont budowli podjęto jednak dopiero w latach 90. XX wieku, w dodatku został on przerwany z powodu braku funduszy. W czasie nieudolnie prowadzonych prac ostatecznie zniszczono freski Olechwiera, a ze świątyni zdjęto tynk[8]. W latach 90. XX wieku w odniesieniu do świątyni zaczęto posługiwać się wezwaniem Kazańskiej Ikony Matki Bożej, które pierwotnie nosiła zniszczona w 1938 drewniana kaplica prawosławna przy ulicy Grabowieckiej[4]. Nową, tym razem udaną, renowację cerkwi przeprowadzono na początku XXI w.[8] z inicjatywy prawosławnej diecezji lubelsko-chełmskiej[2]. W latach 2007–2009 w budynku kilkakrotnie odbywały się koncerty[8].
W 2009 po raz pierwszy od 1944 w budynku odbyło się nabożeństwo (wielka wieczernia), które stanowiło część Spotkań Trzech Kultur organizowanego przez Stowarzyszenie Miłośników Wojsławic[2]. Nabożeństwo takie odbywa się w czasie każdej kolejnej edycji tej corocznej imprezy[10]. W 2012 w Wojsławicach miała miejsce pierwsza od czasu wysiedleń Święta Liturgia[6]. W miejscowości nie mieszkają już wyznawcy prawosławia, toteż poza szczególnymi okazjami nabożeństwa nie są odprawiane[11].
Przed zamknięciem cerkwi po wywózkach wiernych w świątyni znajdował się czterorzędowy ikonostas[7]. Od czasu jego wywiezienia do świątyni nie wstawiono nowego[6]. Wiadomo również o dwóch eksponowanych przed ikonostasem kiotach z wizerunkami Chrystusa Zbawiciela oraz z kopią Chełmskiej Ikony Matki Bożej[7]. Z pierwotnego wyposażenia świątyni przetrwała kadzielnica[2]. Pojedyncze ikony przechowywane pierwotnie w cerkwi są do niej okazjonalnie przenoszone, w dniach, gdy w Wojsławicach odbywają się nabożeństwa[8]. W czasie IV Spotkań Trzech Kultur w 2012 w świątyni eksponowano kopię ikony św. Mikołaja z jednej z cerkwi w Wojsławicach[10].
